Cát
Bồi hồi trước ngã ba sông
Vốc lên óng ánh trong lòng bàn tay…
Nhìn xem hạt cát, em ơi!
Kiên gan biết tự bao đời gió mưa…
Đất nguồn đâu chịu sóng xô
Mặc rong rêu kiếp vật vờ, cứ trôi…
Đã qua sắc nắng của trời
Trong veo của nước, rắn tôi của mình
Chẳng cần ngọn lửa tái sinh
Thuỷ chung một hạt kết tinh trao người…
Dọc ngang thành phố – em ơi!
Long lanh cát nói bao lời trong ta…
Hạc Trì, 1974
*
Cát – Hạt bụi kiên gan giữa dòng chảy cuộc đời
Có những điều tưởng như bé nhỏ nhưng lại chứa đựng sức mạnh lớn lao. Có những thứ tưởng như bình thường nhưng lại mang trong mình một câu chuyện dài của thời gian, của thử thách và của lòng kiên định. Cát – bài thơ của Tô Hà – không chỉ đơn thuần nói về những hạt cát lấp lánh trên lòng bàn tay, mà còn ẩn chứa một triết lý sâu sắc về sự bền bỉ, thủy chung và ý nghĩa của sự tồn tại.
Hành trình của một hạt cát – bản trường ca của thời gian
Mở đầu bài thơ, hình ảnh người thi sĩ đứng trước ngã ba sông, vốc lên một nắm cát, bỗng bồi hồi xúc động:
“Bồi hồi trước ngã ba sông
Vốc lên óng ánh trong lòng bàn tay…”
Chỉ là một hạt cát bé nhỏ, nhưng khi được đặt vào lòng bàn tay, khi được chiêm ngưỡng trong sự tĩnh lặng và suy tư, hạt cát bỗng hóa thành một điều gì đó rất đỗi thiêng liêng. Nó không chỉ là vật chất, mà là kết tinh của bao tháng năm, của nắng, của nước, của thời gian vô tận.
Hạt cát đã đi qua bao mùa mưa nắng, bao cuộc bào mòn của thiên nhiên, nhưng vẫn lấp lánh, vẫn kiên gan giữa dòng đời:
“Nhìn xem hạt cát, em ơi!
Kiên gan biết tự bao đời gió mưa…”
Cát không giống như những rong rêu trôi dạt vô định, không để mặc số phận cuốn đi theo dòng nước. Cát chính là hiện thân của những gì bền bỉ, vững chãi nhất, là biểu tượng của sự chịu đựng và không khuất phục trước thử thách:
“Đất nguồn đâu chịu sóng xô
Mặc rong rêu kiếp vật vờ, cứ trôi…”
Cát – dù nhỏ bé nhưng không hề yếu mềm. Nó không trôi nổi vô định, không để mình bị cuốn theo dòng chảy, mà lặng lẽ tồn tại, lặng lẽ bám chặt vào bờ bãi, chứng kiến biết bao thăng trầm của dòng sông.
Sự kết tinh của thiên nhiên và ý nghĩa của tồn tại
Hạt cát không chỉ đơn thuần là một thực thể vô tri, mà còn là một minh chứng của sự kết tinh:
“Đã qua sắc nắng của trời
Trong veo của nước, rắn tôi của mình…”
Cát đã trải qua biết bao thử thách: nắng gió thiêu đốt, nước sông bào mòn, bao lần va đập, nhưng nó vẫn giữ được bản chất trong suốt và rắn rỏi. Nó không cần một sự tái sinh nào khác, bởi chính sự bền bỉ và trung thành với bản chất của mình đã khiến nó trở thành một thực thể ý nghĩa:
“Chẳng cần ngọn lửa tái sinh
Thủy chung một hạt kết tinh trao người…”
Trong câu thơ này, ta thấy thấp thoáng bóng dáng của con người. Phải chăng, tác giả đang ngợi ca những con người trung kiên, không vì thử thách mà thay đổi, không vì khó khăn mà đánh mất bản thân? Hạt cát – nhỏ bé nhưng kiên cường, giản dị nhưng trọn vẹn – chính là hình ảnh của những tâm hồn mạnh mẽ, của những người luôn vững vàng trước sóng gió cuộc đời.
Cát – lời nhắn nhủ giữa phố phường hiện đại
Không chỉ dừng lại ở dòng sông, ở thiên nhiên bao la, cát còn hiện hữu giữa thành phố rộng lớn:
“Dọc ngang thành phố – em ơi!
Long lanh cát nói bao lời trong ta…”
Giữa những con đường bê tông, giữa những tòa nhà cao tầng, giữa những hối hả của cuộc sống, hạt cát vẫn âm thầm tồn tại, vẫn lấp lánh dưới ánh mặt trời, nhắc nhở con người về sự kiên nhẫn, về giá trị của những điều nhỏ bé mà bền bỉ.
Những hạt cát nhỏ, tưởng như vô danh, nhưng lại là nền tảng cho mọi thứ. Không có cát, làm sao có những viên gạch? Không có cát, làm sao có những con đường? Cát là khởi nguồn của mọi công trình, là thứ âm thầm đóng góp mà chẳng bao giờ đòi hỏi điều gì.
Lời kết – Cát và con người
Bài thơ Cát của Tô Hà không chỉ là một bài thơ về thiên nhiên, mà còn là một triết lý sống. Cát dạy ta về lòng kiên trì, về sự bền bỉ trước thử thách, về giá trị của những điều nhỏ bé mà ý nghĩa. Cát nhắc ta rằng, trong cuộc sống, có những thứ không cần phải phô trương, không cần phải biến đổi để nổi bật, mà chỉ cần trung thành với bản chất của mình, bền bỉ theo năm tháng, ta sẽ trở thành một phần quan trọng của cuộc đời.
Hạt cát nhỏ bé, nhưng mang trong mình sức mạnh của thời gian, của thiên nhiên, của những con người kiên cường. Và giữa dòng đời hối hả, đôi khi ta cần dừng lại, nhìn vào một hạt cát trong lòng bàn tay, để nhắc nhở chính mình: Hãy kiên gan như cát, hãy bền bỉ như cát, và hãy tỏa sáng theo cách riêng của mình – dù nhỏ bé nhưng không bao giờ vô nghĩa.
*
Nhà thơ Tô Hà – Người gửi hồn vào những vần thơ Hà Nội
Tô Hà (1939 – 1991), tên thật là Lê Duy Chiểu, sinh ra tại Thường Tín, Hà Tây (nay thuộc Hà Nội). Ông không chỉ là một nhà thơ tài hoa mà còn là một cây bút gắn bó sâu sắc với mảnh đất nghìn năm văn hiến. Trong suốt cuộc đời sáng tác, Tô Hà đã để lại dấu ấn đặc biệt trong nền thơ ca Việt Nam, đặc biệt với những tác phẩm mang hơi thở của Hà Nội và cuộc sống đô thị.
Là hội viên Hội Nhà văn Việt Nam, ông từng đảm nhiệm vị trí Trưởng ban Biên tập Báo Người Hà Nội, góp phần đưa tờ báo trở thành một diễn đàn văn chương, nghệ thuật có giá trị. Sự nghiệp thơ ca của Tô Hà gắn liền với những tập thơ giàu hình ảnh và cảm xúc như Hương cỏ mặt trời (1978), Sóng nắng (1981), Hoa vừa đi vừa nở (1981), Thành phố có ngôi nhà của mình (1988), Sóng giữa lòng tay (1990), cùng tác phẩm văn xuôi Chuyện không có trong thư.
Thơ Tô Hà mang phong cách trữ tình, giàu nhạc điệu, thể hiện cái nhìn tinh tế trước những đổi thay của thời cuộc. Ông viết về Hà Nội không chỉ bằng những hoài niệm mà còn bằng tình yêu của một người đã chứng kiến sự trưởng thành và chuyển mình của thành phố. Những bài thơ của ông thường chất chứa sự giản dị nhưng sâu lắng, khiến người đọc dễ dàng đồng cảm và rung động.
Cuộc đời Tô Hà tuy ngắn ngủi, ông qua đời năm 1991 do bệnh suy thận, nhưng những tác phẩm ông để lại vẫn còn vang vọng trong lòng độc giả yêu thơ. Với sự nghiệp gắn bó cùng Hà Nội và thơ ca, ông đã trở thành một phần không thể thiếu của văn học Việt Nam hiện đại.
Viên Ngọc Quý.
