Trên đồi sim
Lệnh – một tên giặc lái
Vừa bị ta bắn rơi
Cần vây tròn, bắt sống
Toàn đơn vị chia đôi…
Chỉ huy đeo súng gỗ
Ngời ánh mắt bồ câu
Dõi khu đồi trước mặt
Nắng hồng, má đỏ au…
Hai cánh dồn ép chặt
Quân phòng vượt như tên!
Bướm vàng theo chấp chới
Vòm xanh rộn tiếng chim…
Bỗng thoáng qua khe lá
Nom rõ một bàn tay
Sim mùa đang chín mọng
Nhành sim còn lung lay…
Tên phi công chắc đói?
Cho phép được ăn no
Thấy động, y hốt hoảng!
Vùng lên định bóp cò
Nhưng, quân ta xuất hiện
Bình tĩnh và hiên ngang
Bắt kẻ thù hạ súng
Giơ tay lên, đầu hàng!
Tên phi công đứng sững
Nhìn khắp phía bủa vây
Hai má bỗng đỏ gay
Xoay vòi, hét ầm ĩ
– Tớ cóc làm quân Mỹ!
– Tớ cóc cần giơ tay!…
Chim chuyền tung cánh hót
Bướm vàng chấp chới bay!…
1965
*
“Trên đồi sim” – Khi lòng yêu nước bừng sáng trên chiến địa
Chiến tranh không chỉ là những trận đánh khốc liệt, mà còn là nơi bộc lộ rõ nhất tinh thần quật cường, lòng yêu nước và bản lĩnh của con người Việt Nam. Trên đồi sim của Tô Hà là một bài thơ mang đậm tinh thần ấy, tái hiện hình ảnh cuộc vây bắt tên giặc lái trên đồi sim với những nét chấm phá đầy hào khí nhưng cũng rất thơ mộng, trẻ trung.
Bài thơ như một bức tranh đối lập giữa sự ngang tàng, kiêu ngạo của kẻ xâm lược và bản lĩnh bình tĩnh, tự tin của những chiến sĩ trẻ Việt Nam. Trên nền thiên nhiên tươi đẹp của đồi sim, lòng yêu nước đã bừng sáng, khiến kẻ thù không chỉ bị khuất phục về sức mạnh mà còn phải cúi đầu trước khí phách của dân tộc.
Một cuộc vây bắt không tiếng súng – Nhưng đậm chất hào hùng
Bài thơ mở đầu bằng một tình huống căng thẳng:
“Lệnh – một tên giặc lái
Vừa bị ta bắn rơi
Cần vây tròn, bắt sống
Toàn đơn vị chia đôi…”
Ngay từ những câu thơ đầu, không khí chiến đấu đã được dựng lên đầy khẩn trương. Một tên giặc lái bị bắn rơi, và nhiệm vụ của các chiến sĩ là vây bắt hắn. Nhưng điều đặc biệt là thay vì tiêu diệt, họ muốn bắt sống – điều này thể hiện sự tự tin và chủ động của quân ta.
Những người lính trẻ bước vào trận địa với tinh thần vững vàng, với ánh mắt trong sáng nhưng quyết liệt:
“Chỉ huy đeo súng gỗ
Ngời ánh mắt bồ câu
Dõi khu đồi trước mặt
Nắng hồng, má đỏ au…”
Hình ảnh “ánh mắt bồ câu” đối lập hoàn toàn với không khí căng thẳng của chiến trường. Nó không phải ánh mắt hận thù, mà là ánh mắt của tuổi trẻ, của những người chiến đấu không phải vì lòng căm ghét, mà vì tình yêu đất nước. “Súng gỗ” có thể là một hình ảnh tượng trưng cho sự bình thản, có thể là thực tế khi những chiến sĩ trẻ chưa cầm trong tay vũ khí thật sự nhưng vẫn tràn đầy quyết tâm.
Những cánh quân di chuyển, thiên nhiên xung quanh vẫn tràn đầy sức sống:
“Hai cánh dồn ép chặt
Quân phòng vượt như tên!
Bướm vàng theo chấp chới
Vòm xanh rộn tiếng chim…”
Hình ảnh bướm vàng, chim hót xuất hiện trong một trận chiến tạo nên sự đối lập thú vị. Ở đây, cuộc vây bắt không chỉ là hành động quân sự, mà còn mang màu sắc của một bức tranh đầy sức sống. Điều đó cho thấy chiến tranh không thể hủy diệt đi vẻ đẹp của đất nước này, không thể dập tắt tinh thần của những con người đang chiến đấu vì quê hương.
Đối mặt với kẻ thù – Sự khác biệt giữa chính nghĩa và phi nghĩa
Khi quân ta tiếp cận, một chi tiết đặc biệt xuất hiện:
“Bỗng thoáng qua khe lá
Nom rõ một bàn tay
Sim mùa đang chín mọng
Nhành sim còn lung lay…”
Một bàn tay – bàn tay của kẻ địch hay bàn tay của sự đói khát? Hắn vừa định vươn tay hái trái sim chín, nhưng ngay lập tức bị phát hiện. Cảnh tượng này khiến ta liên tưởng đến sự cô độc của kẻ xâm lược, lạc lõng giữa một đất nước mà hắn vốn dĩ không thuộc về.
Tên phi công Mỹ có lẽ đã đói, đã hoang mang. Nhưng khi bị phát hiện, hắn vẫn cố chống cự:
“Thấy động, y hốt hoảng!
Vùng lên định bóp cò”
Tuy nhiên, trong khi kẻ thù hoảng loạn thì quân ta lại đầy bản lĩnh:
“Nhưng, quân ta xuất hiện
Bình tĩnh và hiên ngang
Bắt kẻ thù hạ súng
Giơ tay lên, đầu hàng!”
Không có sự vội vã, không có sự sợ hãi. Chỉ có sự điềm tĩnh của những con người hiểu rõ sức mạnh của chính nghĩa.
Điều thú vị nhất trong bài thơ có lẽ là phản ứng của tên phi công Mỹ khi bị bắt:
“Tên phi công đứng sững
Nhìn khắp phía bủa vây
Hai má bỗng đỏ gay
Xoay vòi, hét ầm ĩ
– Tớ cóc làm quân Mỹ!
– Tớ cóc cần giơ tay!…”
Lời hắn thốt ra đầy tức tối, nhưng thực ra là biểu hiện của sự bẽ bàng. Đối diện với những người lính Việt Nam trẻ trung, đầy tự tin và quyết đoán, hắn không còn giữ được sự kiêu ngạo vốn có của một kẻ xâm lược.
Hắn phản kháng, nhưng đó chỉ là sự phản kháng yếu ớt, trong khi thiên nhiên vẫn tiếp tục một nhịp sống bình yên:
“Chim chuyền tung cánh hót
Bướm vàng chấp chới bay!…”
Một cái kết nhẹ nhàng mà sâu sắc. Kẻ thù có thể đến, có thể quấy phá, nhưng thiên nhiên, đất nước và con người Việt Nam vẫn vững vàng, vẫn mãi tươi đẹp, thanh bình.
Lời kết – Bản lĩnh Việt Nam trong cuộc chiến chính nghĩa
Trên đồi sim của Tô Hà không chỉ là một bài thơ về một cuộc vây bắt đơn thuần. Đó là bài thơ về khí phách của tuổi trẻ, về lòng yêu nước, về sự tự tin của những con người chiến đấu vì chính nghĩa.
Giữa bom đạn, giữa những cuộc chiến khốc liệt, những người lính Việt Nam vẫn giữ được tâm hồn thanh thản, vẫn nhìn cuộc sống với ánh mắt trong sáng, vẫn bình tĩnh trước kẻ thù. Trong khi đó, kẻ địch – dù mang vũ khí tối tân, dù đến từ một đất nước giàu mạnh – cuối cùng lại lạc lõng, bối rối và hoang mang trên mảnh đất không thuộc về hắn.
Bài thơ vừa có chất sử thi, vừa có chất trữ tình. Giữa những bước chân hành quân, vẫn có những cánh bướm vàng bay lượn, những chùm sim chín ngọt lành. Điều đó chính là sức mạnh của Việt Nam – một đất nước mà dù trải qua bao nhiêu cuộc chiến tranh, vẫn giữ được vẻ đẹp kiên cường, bất khuất và tràn đầy sức sống.
*
Nhà thơ Tô Hà – Người gửi hồn vào những vần thơ Hà Nội
Tô Hà (1939 – 1991), tên thật là Lê Duy Chiểu, sinh ra tại Thường Tín, Hà Tây (nay thuộc Hà Nội). Ông không chỉ là một nhà thơ tài hoa mà còn là một cây bút gắn bó sâu sắc với mảnh đất nghìn năm văn hiến. Trong suốt cuộc đời sáng tác, Tô Hà đã để lại dấu ấn đặc biệt trong nền thơ ca Việt Nam, đặc biệt với những tác phẩm mang hơi thở của Hà Nội và cuộc sống đô thị.
Là hội viên Hội Nhà văn Việt Nam, ông từng đảm nhiệm vị trí Trưởng ban Biên tập Báo Người Hà Nội, góp phần đưa tờ báo trở thành một diễn đàn văn chương, nghệ thuật có giá trị. Sự nghiệp thơ ca của Tô Hà gắn liền với những tập thơ giàu hình ảnh và cảm xúc như Hương cỏ mặt trời (1978), Sóng nắng (1981), Hoa vừa đi vừa nở (1981), Thành phố có ngôi nhà của mình (1988), Sóng giữa lòng tay (1990), cùng tác phẩm văn xuôi Chuyện không có trong thư.
Thơ Tô Hà mang phong cách trữ tình, giàu nhạc điệu, thể hiện cái nhìn tinh tế trước những đổi thay của thời cuộc. Ông viết về Hà Nội không chỉ bằng những hoài niệm mà còn bằng tình yêu của một người đã chứng kiến sự trưởng thành và chuyển mình của thành phố. Những bài thơ của ông thường chất chứa sự giản dị nhưng sâu lắng, khiến người đọc dễ dàng đồng cảm và rung động.
Cuộc đời Tô Hà tuy ngắn ngủi, ông qua đời năm 1991 do bệnh suy thận, nhưng những tác phẩm ông để lại vẫn còn vang vọng trong lòng độc giả yêu thơ. Với sự nghiệp gắn bó cùng Hà Nội và thơ ca, ông đã trở thành một phần không thể thiếu của văn học Việt Nam hiện đại.
Viên Ngọc Quý.
