Ngày về
Kính tặng chị Thuỳ Trâm
Ngồi lại nghe chị nói gì trong đất
Cùng cây giang, cây dẻ của ngày xưa
Chiếc hầm cũ đau như tròng mắt
Nhìn vào ta thăm thẳm, bơ vơ…
Người bạn gái gục trước lằn đạn lửa
Một sườn đồi cháy nát dưới ban trưa,
Giờ xanh ngắt một cánh rừng khép ngủ
Lá im che những đau đớn không ngờ
Dòng nhật ký cuối cùng đã viết
Giọt máu cuối cùng cũng trả lại đất đai
Thật bình thản, không có gì nói nữa
Cả chiến tranh và khúc hát ngày về…
Giờ yên ả thì thầm con suối nhỏ
Giờ buôn xa tiếng trẻ gọi trâu về,
Giờ xao xác cánh cò trên mặt nước
Giờ nỗi buồn theo gió cũng tan đi…
Tháng 4-2006
*
Những Lời Thì Thầm Từ Đất Mẹ
Có những cuộc trở về không chỉ là bước chân chạm ngõ, mà còn là sự gặp gỡ giữa quá khứ và hiện tại, giữa người còn sống và những người đã nằm lại trong lòng đất quê hương. Bài thơ Ngày về của Nguyễn Khoa Điềm không chỉ là một lời tri ân dành cho nữ bác sĩ – liệt sĩ Đặng Thùy Trâm, mà còn là tiếng vọng của lịch sử, của những hy sinh âm thầm nhưng bất tử.
“Ngồi lại nghe chị nói gì trong đất
Cùng cây giang, cây dẻ của ngày xưa”
Chị Thùy Trâm đã nằm lại trong lòng đất quê hương, nhưng tiếng nói của chị vẫn còn đây, vang lên trong từng tán lá, từng gốc cây. Đất đã ôm lấy chị, như ôm trọn những nỗi đau, những hi sinh lặng lẽ mà kiên cường. Hình ảnh “chiếc hầm cũ đau như tròng mắt” gợi lên sự ám ảnh về chiến tranh, về những mất mát không gì bù đắp nổi. Cái nhìn ấy thăm thẳm, bơ vơ, như một nỗi nhớ khôn nguôi của người ra đi với quê hương, với đồng đội.
“Người bạn gái gục trước lằn đạn lửa
Một sườn đồi cháy nát dưới ban trưa”
Những năm tháng khốc liệt của chiến tranh được tái hiện qua hình ảnh sườn đồi cháy rực, những viên đạn lạnh lùng cướp đi tuổi trẻ, cướp đi những hoài bão. Nhưng rồi, chiến tranh qua đi, sườn đồi ấy giờ đã xanh ngắt, một cánh rừng đã “khép ngủ”. Cái chết của chị không biến mất, mà hóa thành cây lá, hóa thành sự bình yên của quê hương hôm nay.
“Dòng nhật ký cuối cùng đã viết
Giọt máu cuối cùng cũng trả lại đất đai”
Những dòng nhật ký cuối cùng của chị Thùy Trâm đã trở thành chứng nhân của một thời đại. Từng trang giấy thấm đẫm những trăn trở, những nỗi niềm của người con gái tuổi đôi mươi, sống và yêu trong thời chiến. Cuối cùng, chị không còn điều gì để nói nữa. Chiến tranh rồi cũng sẽ lùi xa, chỉ còn đất đai và ký ức là vĩnh viễn.
“Giờ yên ả thì thầm con suối nhỏ
Giờ buôn xa tiếng trẻ gọi trâu về”
Những âm thanh của cuộc sống đời thường trở lại, hiền hòa, yên ả. Đó là những điều mà chị và biết bao người đã ngã xuống mong ước: một đất nước thanh bình, nơi tiếng trẻ gọi nhau về, nơi cánh cò vẫn bay lượn trên mặt nước.
Nhưng liệu có thật sự bình yên không? Có lẽ không hẳn, bởi ký ức vẫn còn đó. Những hy sinh của chị Thùy Trâm, của những người lính trẻ năm xưa, không thể chỉ tan vào gió. Họ vẫn ở lại trong từng tấc đất, từng ngọn cây, trong ánh mắt của những thế hệ sau, những người hôm nay trở về để lắng nghe lịch sử thì thầm.
Bài thơ Ngày về không chỉ là một lời tri ân, mà còn là một sự nhắc nhở: hòa bình không tự nhiên mà có, mà được đổi bằng máu, bằng nước mắt, bằng những năm tháng thanh xuân mãi mãi dừng lại giữa lằn đạn chiến tranh. Để hôm nay, khi cánh cò chao nghiêng trên dòng sông yên ả, khi những đứa trẻ vô tư nô đùa, chúng ta biết rằng, có những con người đã nằm lại, để đất nước được hồi sinh.
*
Nguyễn Khoa Điềm – Nhà thơ và Nhà chính trị Việt Nam
Nguyễn Khoa Điềm (sinh ngày 15/4/1943), tên thật là Nguyễn Hải Dương, là một nhà thơ, nhà chính trị nổi bật của Việt Nam. Ông từng giữ nhiều chức vụ quan trọng như Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng khóa IX, Trưởng ban Tư tưởng – Văn hóa Trung ương, Bộ trưởng Bộ Văn hóa – Thông tin và Đại biểu Quốc hội Việt Nam khóa X.
Sinh ra tại Thừa Thiên Huế, Nguyễn Khoa Điềm xuất thân trong một gia đình có truyền thống văn hóa, là con trai của nhà báo Hải Triều. Ông học tập tại miền Bắc và tốt nghiệp Đại học Sư phạm Hà Nội năm 1964. Sau đó, ông vào miền Nam tham gia phong trào học sinh, sinh viên, hoạt động trong Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam, vừa chiến đấu vừa sáng tác thơ ca.
Nguyễn Khoa Điềm được biết đến với những tác phẩm mang đậm chất sử thi và tinh thần yêu nước. Tiêu biểu nhất là trường ca Mặt đường khát vọng (1974), tác phẩm thể hiện sâu sắc tinh thần dân tộc và tư tưởng về đất nước, con người Việt Nam. Ngoài ra, ông còn có nhiều tập thơ giá trị như Ngôi nhà có ngọn lửa ấm (1986), Cõi lặng (2007), và được trao tặng Giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật.
Sau khi nghỉ hưu, ông sống tại Huế, tiếp tục đóng góp cho văn học nước nhà bằng những tác phẩm giàu ý nghĩa. Nguyễn Khoa Điềm là một trong những gương mặt tiêu biểu của nền thơ ca kháng chiến và văn học Việt Nam hiện đại.
Viên Ngọc Quý.
