Nhân dân
Cúi mình trên đồng lúa
Lao lên các hoả điểm chiến tranh
Lăn mình trong các cuộc xuống đường
Cặm cụi với sách vở
Họ là nhân dân thứ thiệt
Nhưng trên diễn đàn cao nhất nước
Có người nói nhân dân chưa đủ trí tuệ
Để hưởng luật biểu tình!
Tôi nghĩ mãi
Ai đã bầu ra ông nghị này nhỉ?
Sao lại sợ nhân dân biểu tình?
Không!
Sự sợ hãi không cứu được chúng ta
Mà chính là sự can đảm
Đi tới dân chủ.
*
Nhân Dân – Những Người Viết Lên Lịch Sử
Bài thơ Nhân dân của Nguyễn Khoa Điềm là một tiếng nói mạnh mẽ, đầy xúc cảm và suy tư về vị trí của nhân dân trong lịch sử, trong xã hội, và trong những quyết định quan trọng của đất nước. Xuyên suốt bài thơ, nhà thơ khắc họa hình ảnh những con người bình dị nhưng vĩ đại, những con người đã âm thầm cống hiến, hy sinh và kiến tạo, nhưng đôi khi lại bị phủ nhận quyền làm chủ thực sự của mình.
Nhân dân – những người làm nên đất nước
Ngay từ những dòng thơ đầu tiên, tác giả khẳng định sự hiện diện vững vàng của nhân dân trong mọi giai đoạn lịch sử:
“Cúi mình trên đồng lúa
Lao lên các hoả điểm chiến tranh
Lăn mình trong các cuộc xuống đường
Cặm cụi với sách vở
Họ là nhân dân thứ thiệt”
Nhân dân là những người cày cấy trên cánh đồng, tạo ra hạt lúa nuôi sống quê hương. Nhân dân cũng là những người xông pha nơi chiến trận, hy sinh xương máu để bảo vệ đất nước. Họ không chỉ lao động, chiến đấu, mà còn là những người học tập, tiếp thu tri thức để nâng tầm dân tộc. Nhân dân hiện diện ở khắp nơi, từ ruộng đồng đến giảng đường, từ chiến hào đến đường phố – họ không chỉ là những cá thể lặng lẽ, mà là lực lượng làm nên thời đại.
Nhân dân – những người bị nghi ngờ
Thế nhưng, bài thơ đột ngột chuyển hướng với một nghịch lý cay đắng:
“Nhưng trên diễn đàn cao nhất nước
Có người nói nhân dân chưa đủ trí tuệ
Để hưởng luật biểu tình!”
Ở vị trí trang trọng nhất – nơi lẽ ra phải là nơi bảo vệ quyền lợi nhân dân – lại có người nghi ngờ chính năng lực của họ. Câu thơ không chỉ là một lời tường thuật, mà còn chất chứa nỗi bức xúc, sự thất vọng và chua xót. Nếu nhân dân có thể ra chiến trường, có thể làm chủ ruộng đồng, có thể học hành để xây dựng đất nước, thì tại sao họ lại không đủ trí tuệ để thực thi quyền biểu tình – một quyền cơ bản của con người trong một xã hội dân chủ?
Sự phản kháng và niềm tin vào dân chủ
Sự bất bình của nhà thơ lên đến đỉnh điểm khi ông đặt một câu hỏi đầy tính chất vấn:
“Tôi nghĩ mãi
Ai đã bầu ra ông nghị này nhỉ?
Sao lại sợ nhân dân biểu tình?”
Câu hỏi không chỉ dành cho cá nhân một vị đại biểu, mà còn dành cho cả một hệ thống, một cơ chế. Ai đã đặt những con người không tin vào nhân dân vào vị trí thay mặt nhân dân? Vì sao một quốc gia đã được xây dựng bằng mồ hôi, máu và trí tuệ của nhân dân lại sợ chính họ cất lên tiếng nói của mình?
Nhưng Nguyễn Khoa Điềm không dừng lại ở sự phẫn nộ. Ông khép lại bài thơ bằng một tuyên ngôn mạnh mẽ:
“Không!
Sự sợ hãi không cứu được chúng ta
Mà chính là sự can đảm
Đi tới dân chủ.”
Ở đây, tác giả khẳng định rằng một xã hội không thể phát triển nếu bị trói buộc bởi nỗi sợ hãi. Chỉ có sự dũng cảm, sự minh bạch, và sự tin tưởng vào nhân dân mới có thể giúp đất nước tiến lên con đường dân chủ thực sự.
Lời kết
Bài thơ Nhân dân không chỉ là một tác phẩm mang tính chính luận mà còn là một lời nhắc nhở đầy cảm xúc về vai trò của nhân dân trong xã hội. Nguyễn Khoa Điềm viết bằng ngôn ngữ giản dị nhưng mạnh mẽ, phản ánh một thực tế đau đáu nhưng cũng đầy hy vọng. Nhân dân không chỉ là những người làm nên đất nước mà còn phải là những người được làm chủ đất nước. Và để thực sự phát triển, xã hội không thể mãi né tránh hay sợ hãi trước sức mạnh của nhân dân, mà cần dũng cảm đặt niềm tin vào họ – như chính lịch sử đã từng chứng minh.
*
Nguyễn Khoa Điềm – Nhà thơ và Nhà chính trị Việt Nam
Nguyễn Khoa Điềm (sinh ngày 15/4/1943), tên thật là Nguyễn Hải Dương, là một nhà thơ, nhà chính trị nổi bật của Việt Nam. Ông từng giữ nhiều chức vụ quan trọng như Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng khóa IX, Trưởng ban Tư tưởng – Văn hóa Trung ương, Bộ trưởng Bộ Văn hóa – Thông tin và Đại biểu Quốc hội Việt Nam khóa X.
Sinh ra tại Thừa Thiên Huế, Nguyễn Khoa Điềm xuất thân trong một gia đình có truyền thống văn hóa, là con trai của nhà báo Hải Triều. Ông học tập tại miền Bắc và tốt nghiệp Đại học Sư phạm Hà Nội năm 1964. Sau đó, ông vào miền Nam tham gia phong trào học sinh, sinh viên, hoạt động trong Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam, vừa chiến đấu vừa sáng tác thơ ca.
Nguyễn Khoa Điềm được biết đến với những tác phẩm mang đậm chất sử thi và tinh thần yêu nước. Tiêu biểu nhất là trường ca Mặt đường khát vọng (1974), tác phẩm thể hiện sâu sắc tinh thần dân tộc và tư tưởng về đất nước, con người Việt Nam. Ngoài ra, ông còn có nhiều tập thơ giá trị như Ngôi nhà có ngọn lửa ấm (1986), Cõi lặng (2007), và được trao tặng Giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật.
Sau khi nghỉ hưu, ông sống tại Huế, tiếp tục đóng góp cho văn học nước nhà bằng những tác phẩm giàu ý nghĩa. Nguyễn Khoa Điềm là một trong những gương mặt tiêu biểu của nền thơ ca kháng chiến và văn học Việt Nam hiện đại.
Viên Ngọc Quý.
