Những quyển sách
Sách vở nuôi niềm hy vọng mới
Hay cũng trôi đi
Như dòng nước đen?
Mắt mũi ngày càng kém
Chữ nghĩa rậm rịt điều cao xa
Bao giờ, nơi nào, anh đọc được mình
Qua nỗi đau nhân loại?
Vô ngôn
Hư tự
Sự sống sẽ cất lời
Ngày 15-1-2007
*
Những Quyển Sách – Khi Sự Sống Lên Tiếng
Sách, từ lâu, đã là biểu tượng của tri thức, của ký ức, của sự kế thừa tư tưởng con người qua bao thế hệ. Thế nhưng, trong bài thơ Những quyển sách, Nguyễn Khoa Điềm không ngợi ca sách theo cách thông thường. Ông đặt ra một câu hỏi đầy trăn trở: Sách vở nuôi niềm hy vọng mới / Hay cũng trôi đi / Như dòng nước đen?
Liệu sách có thực sự mang lại ánh sáng cho con người, hay rồi cũng chỉ là những con chữ trôi dạt theo dòng thời gian, chìm vào quên lãng như một dòng nước đen vô định? Câu hỏi ấy không chỉ là nỗi băn khoăn của một người yêu tri thức, mà còn là nỗi hoài nghi sâu xa về giá trị của tri thức trước hiện thực đời sống.
Sự hữu hạn của con người trước biển tri thức
“Mắt mũi ngày càng kém
Chữ nghĩa rậm rịt điều cao xa
Bao giờ, nơi nào, anh đọc được mình
Qua nỗi đau nhân loại?”
Những dòng thơ ngắn gọn nhưng đầy day dứt. Nhà thơ nhận ra sự hữu hạn của con người: tuổi tác làm mờ đi đôi mắt, khiến việc tiếp cận tri thức trở nên khó khăn hơn. Nhưng không chỉ là giới hạn về thể chất, đó còn là giới hạn của chính ngôn ngữ. Những con chữ dày đặc, những tư tưởng xa xôi – liệu có thật sự giúp con người hiểu về chính mình, hay chúng chỉ là những lý thuyết cao xa, tách rời khỏi đời sống?
Câu hỏi “Bao giờ, nơi nào, anh đọc được mình / Qua nỗi đau nhân loại?” vang lên như một tiếng thở dài. Nhà thơ không tìm kiếm tri thức vì tri thức, mà ông muốn tri thức ấy phản chiếu chính con người, phản chiếu nỗi đau, những gì chân thật nhất của kiếp nhân sinh. Đọc một quyển sách không chỉ là đọc những dòng chữ trên trang giấy, mà còn là đọc chính mình, hiểu về nỗi đau chung của nhân loại. Nhưng liệu điều đó có dễ dàng?
Khi ngôn từ trở nên vô nghĩa, sự sống sẽ lên tiếng
“Vô ngôn
Hư tự
Sự sống sẽ cất lời”
Đến đây, bài thơ đạt đến cao trào của sự trăn trở. Khi ngôn ngữ không còn đủ sức mạnh để diễn đạt những điều con người khao khát hiểu, khi chữ nghĩa chỉ còn là “hư tự” – những ký tự rỗng tuếch, thì chính sự sống sẽ tự lên tiếng.
Có lẽ, Nguyễn Khoa Điềm muốn nói rằng sách vở và tri thức không thể tách rời đời sống. Khi những trang sách không còn gắn kết với con người, với những điều họ đang trải qua, thì chúng trở nên vô nghĩa. Sự sống mới là quyển sách vĩ đại nhất, và chính những trải nghiệm, những nỗi đau, những niềm vui của con người mới là lời giải đáp đích thực.
Lời kết
Những quyển sách không chỉ là một bài thơ về sách, mà còn là một triết lý về tri thức và cuộc đời. Nguyễn Khoa Điềm đặt ra những câu hỏi không dễ trả lời, nhưng lại khiến người đọc không ngừng suy nghĩ. Sách có thể mang lại hy vọng, nhưng cũng có thể bị cuốn trôi bởi dòng chảy thời gian. Chữ nghĩa có thể mở mang trí tuệ, nhưng nếu không phản chiếu được con người và những gì họ trải qua, thì chúng chỉ là những ký tự vô nghĩa.
Và có lẽ, điều quan trọng nhất không nằm ở những trang giấy, mà là cách con người sống, cách họ cảm nhận, cách họ hiểu nhau. Khi ngôn từ bất lực, sự sống sẽ tự lên tiếng.
*
Nguyễn Khoa Điềm – Nhà thơ và Nhà chính trị Việt Nam
Nguyễn Khoa Điềm (sinh ngày 15/4/1943), tên thật là Nguyễn Hải Dương, là một nhà thơ, nhà chính trị nổi bật của Việt Nam. Ông từng giữ nhiều chức vụ quan trọng như Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng khóa IX, Trưởng ban Tư tưởng – Văn hóa Trung ương, Bộ trưởng Bộ Văn hóa – Thông tin và Đại biểu Quốc hội Việt Nam khóa X.
Sinh ra tại Thừa Thiên Huế, Nguyễn Khoa Điềm xuất thân trong một gia đình có truyền thống văn hóa, là con trai của nhà báo Hải Triều. Ông học tập tại miền Bắc và tốt nghiệp Đại học Sư phạm Hà Nội năm 1964. Sau đó, ông vào miền Nam tham gia phong trào học sinh, sinh viên, hoạt động trong Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam, vừa chiến đấu vừa sáng tác thơ ca.
Nguyễn Khoa Điềm được biết đến với những tác phẩm mang đậm chất sử thi và tinh thần yêu nước. Tiêu biểu nhất là trường ca Mặt đường khát vọng (1974), tác phẩm thể hiện sâu sắc tinh thần dân tộc và tư tưởng về đất nước, con người Việt Nam. Ngoài ra, ông còn có nhiều tập thơ giá trị như Ngôi nhà có ngọn lửa ấm (1986), Cõi lặng (2007), và được trao tặng Giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật.
Sau khi nghỉ hưu, ông sống tại Huế, tiếp tục đóng góp cho văn học nước nhà bằng những tác phẩm giàu ý nghĩa. Nguyễn Khoa Điềm là một trong những gương mặt tiêu biểu của nền thơ ca kháng chiến và văn học Việt Nam hiện đại.
Viên Ngọc Quý.
