Trong cánh rừng hiện đại

Nhiều khi như thấy mình đang ngồi trong rừng già
Rậm rịt những tàn lá xanh
Với bầy cọp gào thét bằng động cơ đốt trong
Với trái núi bê tông trước mặt
Tầng tầng giây leo là đủ loại cáp đồng tích điện
Tôi chìm đắm trong tự nhiên thoái hoá
Tôi, một sinh vật đái tháo đường
Mỗi bữa một bát cơm rau, ruốc ớt
Tôi là Homosapien

Nhưng tôi biết
Những ngọn nguồn trí tuệ
Đang bị bỏ quên trong núi vắng
Đâu đó người ta chỉ còn nói về dòng chảy lợi nhuận
Đâu đó những bãi biển tràn ngập sex
Những con sông kiệt sức chìm giữa đất liền
Những con sông sáng loá ánh đèn và xác lợn chết
Khóc lên nỗi bại hoại con người

Bây giờ tôi cúi mình rửa mặt
Trên ngọn nguồn tư tưởng nhân gian
Chợt thấy mình đã đầy lông lá.

Tháng 4.2013

*

Giữa Cánh Rừng Hiện Đại – Khi Con Người Lạc Lối Trong Chính Mình

Bài thơ Trong cánh rừng hiện đại của Nguyễn Khoa Điềm không chỉ là một bức tranh u ám về xã hội đương đại mà còn là một tiếng thở dài, một hồi chuông cảnh tỉnh trước sự thoái hóa của con người giữa thế giới mà chính họ đã tạo nên. Ở đó, thiên nhiên không còn là thiên nhiên, con người không còn là chính mình, và đạo đức, trí tuệ dường như đang dần chìm vào quên lãng.

Khi con người ngồi giữa rừng già nhân tạo

“Nhiều khi như thấy mình đang ngồi trong rừng già
Rậm rịt những tàn lá xanh
Với bầy cọp gào thét bằng động cơ đốt trong
Với trái núi bê tông trước mặt”

Những hình ảnh đầu tiên mở ra một thế giới đầy nghịch lý. Một “rừng già” nhưng không phải của cây cối nguyên sơ mà là của “tàn lá xanh” nhân tạo, của tiếng động cơ thay cho tiếng thú rừng, của những “trái núi bê tông” dựng lên thay cho thiên nhiên. Giữa thế giới ấy, con người không còn là một phần của tự nhiên, mà là một kẻ lạc lõng giữa những công trình, những cỗ máy do chính mình tạo ra.

“Tầng tầng giây leo là đủ loại cáp đồng tích điện
Tôi chìm đắm trong tự nhiên thoái hóa”

Hình ảnh dây leo trong rừng giờ đây không còn là những cành lá vươn dài trong gió mà là “cáp đồng tích điện” – biểu tượng của một xã hội hiện đại nhưng thiếu đi hơi thở của tự nhiên. Thế giới ấy không còn là một hệ sinh thái cân bằng mà đã trở thành một “tự nhiên thoái hóa”.

Sự suy đồi của xã hội – Khi trí tuệ bị lãng quên

“Nhưng tôi biết
Những ngọn nguồn trí tuệ
Đang bị bỏ quên trong núi vắng
Đâu đó người ta chỉ còn nói về dòng chảy lợi nhuận”

Nhà thơ nhìn thấy một sự thật đau lòng: con người đang chạy theo lợi nhuận mà quên mất những giá trị cốt lõi, quên đi tri thức, quên đi đạo đức. “Ngọn nguồn trí tuệ” – những tinh hoa nhân loại, thay vì được trân trọng, lại bị bỏ quên như những thứ vô giá trị giữa núi rừng hoang vắng.

“Đâu đó những bãi biển tràn ngập sex
Những con sông kiệt sức chìm giữa đất liền
Những con sông sáng loá ánh đèn và xác lợn chết
Khóc lên nỗi bại hoại con người”

Những câu thơ này là một lát cắt sắc lạnh về thực tại. Biển – vốn là biểu tượng của sự bao dung và rộng lớn – giờ đây bị biến thành nơi tràn ngập dục vọng. Những con sông – vốn là mạch nguồn sự sống – giờ đây kiệt quệ, cạn khô. Và có những con sông vẫn còn đó, nhưng chúng “sáng loá ánh đèn” bởi sự xa hoa giả tạo, đồng thời lại là nơi chứa đầy xác chết của sự suy tàn.

Đây không chỉ là những hình ảnh mang tính tượng trưng, mà còn là những thực trạng mà ta vẫn chứng kiến hằng ngày. Môi trường ô nhiễm, đạo đức suy đồi, con người lạc lối trong những giá trị vật chất phù phiếm.

Khi con người trở thành một sinh vật hoang dã

“Bây giờ tôi cúi mình rửa mặt
Trên ngọn nguồn tư tưởng nhân gian
Chợt thấy mình đã đầy lông lá.”

Khoảnh khắc cúi mình rửa mặt không chỉ là một hành động vệ sinh đơn thuần mà còn là một phút giây tự vấn. Nhà thơ tìm về “ngọn nguồn tư tưởng nhân gian” – tức là những giá trị chân thật của con người – nhưng ngay lúc ấy, ông lại nhận ra mình đã thay đổi.

“Chợt thấy mình đã đầy lông lá.”

Con người văn minh, con người của tri thức, của đạo đức, giờ đây lại giống như một sinh vật hoang dã. Không phải vì họ sống giữa thiên nhiên, mà vì tâm hồn họ đã trở nên nguyên thủy, bản năng, bị chi phối bởi những thứ thấp hèn thay vì những giá trị cao đẹp.

Lời kết

Trong cánh rừng hiện đại là một bài thơ sâu sắc, đầy tính triết lý và hiện thực. Nguyễn Khoa Điềm không chỉ phản ánh sự tha hóa của con người trong thế giới hiện đại mà còn đặt ra một câu hỏi lớn: Chúng ta đang đi về đâu? Giữa một thế giới mà thiên nhiên bị bóp nghẹt, đạo đức bị lãng quên, con người có còn giữ được bản chất cao quý của mình?

Những câu thơ cuối không phải là một lời kết thúc mà là một tiếng chuông cảnh tỉnh. Nếu không thức tỉnh, nếu không quay về với những giá trị chân thật, liệu một ngày nào đó, con người có hoàn toàn trở thành những sinh vật hoang dã giữa chính thế giới mà mình tạo ra?

*

Nguyễn Khoa Điềm – Nhà thơ và Nhà chính trị Việt Nam

Nguyễn Khoa Điềm (sinh ngày 15/4/1943), tên thật là Nguyễn Hải Dương, là một nhà thơ, nhà chính trị nổi bật của Việt Nam. Ông từng giữ nhiều chức vụ quan trọng như Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng khóa IX, Trưởng ban Tư tưởng – Văn hóa Trung ương, Bộ trưởng Bộ Văn hóa – Thông tin và Đại biểu Quốc hội Việt Nam khóa X.

Sinh ra tại Thừa Thiên Huế, Nguyễn Khoa Điềm xuất thân trong một gia đình có truyền thống văn hóa, là con trai của nhà báo Hải Triều. Ông học tập tại miền Bắc và tốt nghiệp Đại học Sư phạm Hà Nội năm 1964. Sau đó, ông vào miền Nam tham gia phong trào học sinh, sinh viên, hoạt động trong Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam, vừa chiến đấu vừa sáng tác thơ ca.

Nguyễn Khoa Điềm được biết đến với những tác phẩm mang đậm chất sử thi và tinh thần yêu nước. Tiêu biểu nhất là trường ca Mặt đường khát vọng (1974), tác phẩm thể hiện sâu sắc tinh thần dân tộc và tư tưởng về đất nước, con người Việt Nam. Ngoài ra, ông còn có nhiều tập thơ giá trị như Ngôi nhà có ngọn lửa ấm (1986), Cõi lặng (2007), và được trao tặng Giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật.

Sau khi nghỉ hưu, ông sống tại Huế, tiếp tục đóng góp cho văn học nước nhà bằng những tác phẩm giàu ý nghĩa. Nguyễn Khoa Điềm là một trong những gương mặt tiêu biểu của nền thơ ca kháng chiến và văn học Việt Nam hiện đại.

Viên Ngọc Quý.