Trong những buổi chiều
Trong những buổi chiều buồn bã
Tôi nói thầm với hàng cây trước nhà
Hãy dịu dàng hơn, hãy dịu dàng nữa
Trong những buổi chiều buồn bã
Đá cứng hơn, chân mềm hơn
Tôi trèo lên hừng hực ngọn bê tông núi lửa
Mãi khi vầng trăng treo trước cửa
Chợt nhớ khuôn mặt hiền xót xa
Nghiêng xuống cánh đồng ngày xưa
Vì sao không thể yêu mến hơn?
Vì sao không xanh tươi hơn?
Vì sao không trong sạch hơn?
Tháng 7-2004
*
Những Buổi Chiều Buồn Bã – Lời Tự Vấn Giữa Nhân Gian
Bài thơ Trong những buổi chiều của Nguyễn Khoa Điềm là một nỗi niềm trầm lắng, một dòng suy tư da diết về sự khắc nghiệt của cuộc sống và lòng mong mỏi tìm về những giá trị dịu dàng, nhân hậu. Bằng những hình ảnh rất đời thường nhưng đầy tính biểu tượng, bài thơ mở ra một không gian cảm xúc vừa cô đơn, vừa khắc khoải, vừa là một lời tự vấn trước nhân gian.
Lời thì thầm với thiên nhiên – Khát vọng về sự dịu dàng
“Trong những buổi chiều buồn bã
Tôi nói thầm với hàng cây trước nhà
Hãy dịu dàng hơn, hãy dịu dàng nữa”
Mở đầu bài thơ là hình ảnh con người đứng giữa thiên nhiên, đối diện với hàng cây trước nhà và thầm thì như đang tìm kiếm sự vỗ về, an ủi. Khi lòng buồn bã, con người thường tìm đến thiên nhiên để sẻ chia, để mong được thấu hiểu. Nhưng lời thủ thỉ ấy không phải là một lời than vãn mà là một lời cầu xin: Hãy dịu dàng hơn, hãy dịu dàng nữa.
Có lẽ không chỉ là cây cối, mà còn là con người, là cuộc đời – tất cả liệu có thể mềm mại hơn, nhân hậu hơn, bao dung hơn?
Hiện thực khắc nghiệt – Khi con người trở nên nhỏ bé
“Trong những buổi chiều buồn bã
Đá cứng hơn, chân mềm hơn
Tôi trèo lên hừng hực ngọn bê tông núi lửa”
Câu thơ như một nhát cắt lạnh lùng vào thực tại. Khi tâm hồn con người trở nên mong manh, thế giới xung quanh lại càng trở nên khắc nghiệt. Đá cứng hơn, chân mềm hơn – hình ảnh đối lập này không chỉ nói về sự chênh lệch giữa con người và tự nhiên, mà còn là sự chênh lệch giữa khát vọng và hiện thực.
Con người mong muốn một thế giới dịu dàng nhưng lại bị cuốn vào một thế giới cứng rắn, lạnh lùng. Họ trèo lên hừng hực ngọn bê tông núi lửa, như thể đang vật lộn với những thách thức của thời đại, giữa một thế giới công nghiệp hóa, vội vã và vô tình.
Hồi tưởng quá khứ – Khi vầng trăng gợi lên những gì đã mất
“Mãi khi vầng trăng treo trước cửa
Chợt nhớ khuôn mặt hiền xót xa
Nghiêng xuống cánh đồng ngày xưa”
Khi ngày dần trôi qua, khi màn đêm buông xuống, lòng người mới lắng lại để nhớ về những gì đã qua. Hình ảnh khuôn mặt hiền xót xa có thể là khuôn mặt của mẹ, của một người thân yêu, hoặc cũng có thể là khuôn mặt của chính quê hương – một quê hương hiền hòa nhưng đã đổi thay.
Tác giả nhắc đến cánh đồng ngày xưa như một ký ức dịu dàng, một nơi chốn trong lành mà nay có lẽ đã bị phai mờ bởi những thay đổi của thời đại. Vầng trăng treo trước cửa, nhưng ánh sáng của nó dường như không thể xua tan hết những tiếc nuối trong lòng người.
Những câu hỏi đầy trăn trở – Khát vọng về một thế giới tốt đẹp hơn
“Vì sao không thể yêu mến hơn?
Vì sao không xanh tươi hơn?
Vì sao không trong sạch hơn?”
Kết thúc bài thơ là ba câu hỏi không có lời đáp. Đó là những câu hỏi về tình yêu, về thiên nhiên, về đạo đức, về cuộc sống. Vì sao con người không thể yêu nhau hơn? Vì sao thế giới không thể xanh tươi hơn? Vì sao cuộc đời không thể trong sạch hơn?
Những câu hỏi ấy không chỉ dành cho riêng ai, mà là cho tất cả. Nó chất chứa một nỗi niềm mong mỏi, một khao khát về một thế giới tốt đẹp hơn, nhưng đồng thời cũng là một nỗi đau, bởi thực tại vẫn còn xa vời với những điều ấy.
Lời kết
Trong những buổi chiều là một bài thơ nhẹ nhàng nhưng đầy sức nặng. Nó không mang những ngôn từ gay gắt, không gào thét, không phẫn nộ, nhưng lại để lại một nỗi trăn trở sâu sắc.
Nhà thơ đứng giữa cuộc đời, giữa những đổi thay, những mất mát, giữa một thế giới ngày càng khắc nghiệt và tự hỏi: Tại sao con người không thể đối xử với nhau bằng nhiều yêu thương hơn? Tại sao thiên nhiên không thể xanh tươi như ngày xưa? Tại sao lòng người không thể trong sạch như ánh trăng trên cao?
Có lẽ không ai có thể trả lời những câu hỏi ấy. Nhưng chỉ cần còn người đặt câu hỏi, còn người khao khát một thế giới tốt đẹp hơn, thì hy vọng vẫn chưa bao giờ lụi tắt.
*
Nguyễn Khoa Điềm – Nhà thơ và Nhà chính trị Việt Nam
Nguyễn Khoa Điềm (sinh ngày 15/4/1943), tên thật là Nguyễn Hải Dương, là một nhà thơ, nhà chính trị nổi bật của Việt Nam. Ông từng giữ nhiều chức vụ quan trọng như Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng khóa IX, Trưởng ban Tư tưởng – Văn hóa Trung ương, Bộ trưởng Bộ Văn hóa – Thông tin và Đại biểu Quốc hội Việt Nam khóa X.
Sinh ra tại Thừa Thiên Huế, Nguyễn Khoa Điềm xuất thân trong một gia đình có truyền thống văn hóa, là con trai của nhà báo Hải Triều. Ông học tập tại miền Bắc và tốt nghiệp Đại học Sư phạm Hà Nội năm 1964. Sau đó, ông vào miền Nam tham gia phong trào học sinh, sinh viên, hoạt động trong Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam, vừa chiến đấu vừa sáng tác thơ ca.
Nguyễn Khoa Điềm được biết đến với những tác phẩm mang đậm chất sử thi và tinh thần yêu nước. Tiêu biểu nhất là trường ca Mặt đường khát vọng (1974), tác phẩm thể hiện sâu sắc tinh thần dân tộc và tư tưởng về đất nước, con người Việt Nam. Ngoài ra, ông còn có nhiều tập thơ giá trị như Ngôi nhà có ngọn lửa ấm (1986), Cõi lặng (2007), và được trao tặng Giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật.
Sau khi nghỉ hưu, ông sống tại Huế, tiếp tục đóng góp cho văn học nước nhà bằng những tác phẩm giàu ý nghĩa. Nguyễn Khoa Điềm là một trong những gương mặt tiêu biểu của nền thơ ca kháng chiến và văn học Việt Nam hiện đại.
Viên Ngọc Quý.
