Về quê đón Tết
Trở về nhà
Nói cười trong gian bếp cũ
Đi vào đi ra
Ngồi bệt xuống thềm
Ngó mây bay trên vườn người khác
Mười năm đi xa
Mỗi năm một lần về quê ăn Tết
Người già nói ta còn trẻ
Cô gái trẻ cười ta mau già
Thử luồn tay vào tóc
Sợi bạc không che kín ngón
Mừng ông bà một nén hương mới
Khói thơm xanh trên nóc nhà
Bạn cũ đến chơi
Chép miệng sống cũng tạm được
Phải cái hơi móm
Cười trống trơ như Đỗ Phủ
Nhìn nhau thương con mắt
Còn lung lay ngọn lửa rừng
Thời bom đạn
Rót một chút rượu
Nào mừng một năm đi qua
Ít hoạn nạn
Mừng một ngày mới
Thong thả
Chưa cần tính tháng, tính năm…
*
Về Quê Đón Tết – Hành Trình Trở Lại Với Cội Nguồn
Tết – không chỉ là khoảnh khắc giao thoa giữa năm cũ và năm mới, mà còn là thời điểm con người quay về với nguồn cội, với ký ức và những điều thân thương nhất trong lòng. Bài thơ Về quê đón Tết của Nguyễn Khoa Điềm không chỉ là một bức tranh giản dị về ngày đoàn viên, mà còn gợi lên những suy tư sâu sắc về thời gian, về tuổi tác và về những điều đổi thay trong cuộc đời.
Trở về – để tìm lại những gì thân thuộc
“Trở về nhà
Nói cười trong gian bếp cũ
Đi vào đi ra
Ngồi bệt xuống thềm
Ngó mây bay trên vườn người khác”
Câu thơ mở đầu nhẹ nhàng nhưng gợi lên một cảm giác rất thân quen. Người con xa quê trở về, bước vào căn bếp cũ, nơi từng chứa đựng bao nhiêu ký ức ấm áp của tuổi thơ. Những hành động đơn giản như đi vào đi ra, ngồi bệt xuống thềm, ngắm nhìn bầu trời trên mảnh vườn của người khác – tất cả đều toát lên sự gần gũi, thân thuộc nhưng cũng có chút gì đó bâng khuâng, lặng lẽ.
Có lẽ, sau bao nhiêu năm xa quê, nơi từng là “của mình” giờ cũng dần phai nhạt. Mây bay trên vườn người khác – một hình ảnh tưởng chừng bình thường nhưng lại gợi lên sự thay đổi của thời gian. Con người trở về, nhưng mọi thứ đã không còn y nguyên như ngày trước.
Dòng chảy thời gian – ai rồi cũng khác
“Mười năm đi xa
Mỗi năm một lần về quê ăn Tết
Người già nói ta còn trẻ
Cô gái trẻ cười ta mau già
Thử luồn tay vào tóc
Sợi bạc không che kín ngón”
Mười năm xa quê, mỗi năm chỉ về một lần, chứng kiến sự thay đổi của mọi thứ xung quanh và cả chính bản thân mình. Lời nhận xét của người già và cô gái trẻ như một sự đối lập: với người già, ta vẫn còn trẻ; với người trẻ, ta đã già đi. Còn với chính mình, chỉ cần đưa tay lên tóc, những sợi bạc đã trở thành dấu hiệu không thể chối cãi của thời gian.
Những câu thơ nhẹ nhàng nhưng chứa đựng cả một triết lý sâu sắc về tuổi tác và sự vô thường của cuộc sống. Không ai có thể chống lại thời gian, chỉ có thể chấp nhận và mỉm cười với nó.
Ký ức và hiện tại – nén hương cho người đã khuất, rượu mừng cho người còn sống
“Mừng ông bà một nén hương mới
Khói thơm xanh trên nóc nhà”
Những người đã khuất vẫn ở đó, trong làn khói hương phảng phất giữa không gian ngày Tết. Dù con cháu có đi xa đến đâu, dù cuộc đời có đổi thay thế nào, thì ngày Tết vẫn là lúc trở về, để thắp lên một nén hương, để nhớ về cội nguồn.
“Bạn cũ đến chơi
Chép miệng sống cũng tạm được
Phải cái hơi móm
Cười trống trơ như Đỗ Phủ
Nhìn nhau thương con mắt
Còn lung lay ngọn lửa rừng
Thời bom đạn”
Cuộc gặp gỡ với bạn cũ cũng là một khoảnh khắc đầy ý nghĩa. Những người bạn từng kề vai sát cánh ngày xưa, giờ đây đã già đi, mái tóc có lẽ đã bạc, nụ cười cũng không còn đầy đặn như trước. Nhưng trong ánh mắt họ vẫn còn đó ngọn lửa rừng năm nào – ngọn lửa của ký ức, của những ngày tháng thanh xuân sống và chiến đấu hết mình.
Nâng ly rượu – đón một năm mới thong thả
“Rót một chút rượu
Nào mừng một năm đi qua
Ít hoạn nạn
Mừng một ngày mới
Thong thả
Chưa cần tính tháng, tính năm…”
Những câu thơ cuối cùng như một lời chúc giản dị nhưng đầy ý nghĩa. Không cầu mong phú quý, giàu sang, chỉ cần một năm trôi qua bình an, ít hoạn nạn. Và ngày mới đến, hãy cứ thong thả mà tận hưởng, không cần vội vã tính toán những gì xa xôi.
Lời kết
Về quê đón Tết không chỉ là câu chuyện của riêng nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm, mà còn là câu chuyện của biết bao người con xa xứ. Trong hơi ấm của ngày đoàn viên, bên mái nhà xưa, ta chợt nhận ra thời gian đã âm thầm trôi, để lại những dấu vết trên tóc, trên gương mặt và cả trong lòng mỗi người. Nhưng dù có thay đổi thế nào, thì Tết vẫn luôn là dịp để trở về – về với gia đình, với ký ức, với những giá trị vĩnh hằng của cuộc đời.
*
Nguyễn Khoa Điềm – Nhà thơ và Nhà chính trị Việt Nam
Nguyễn Khoa Điềm (sinh ngày 15/4/1943), tên thật là Nguyễn Hải Dương, là một nhà thơ, nhà chính trị nổi bật của Việt Nam. Ông từng giữ nhiều chức vụ quan trọng như Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng khóa IX, Trưởng ban Tư tưởng – Văn hóa Trung ương, Bộ trưởng Bộ Văn hóa – Thông tin và Đại biểu Quốc hội Việt Nam khóa X.
Sinh ra tại Thừa Thiên Huế, Nguyễn Khoa Điềm xuất thân trong một gia đình có truyền thống văn hóa, là con trai của nhà báo Hải Triều. Ông học tập tại miền Bắc và tốt nghiệp Đại học Sư phạm Hà Nội năm 1964. Sau đó, ông vào miền Nam tham gia phong trào học sinh, sinh viên, hoạt động trong Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam, vừa chiến đấu vừa sáng tác thơ ca.
Nguyễn Khoa Điềm được biết đến với những tác phẩm mang đậm chất sử thi và tinh thần yêu nước. Tiêu biểu nhất là trường ca Mặt đường khát vọng (1974), tác phẩm thể hiện sâu sắc tinh thần dân tộc và tư tưởng về đất nước, con người Việt Nam. Ngoài ra, ông còn có nhiều tập thơ giá trị như Ngôi nhà có ngọn lửa ấm (1986), Cõi lặng (2007), và được trao tặng Giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật.
Sau khi nghỉ hưu, ông sống tại Huế, tiếp tục đóng góp cho văn học nước nhà bằng những tác phẩm giàu ý nghĩa. Nguyễn Khoa Điềm là một trong những gương mặt tiêu biểu của nền thơ ca kháng chiến và văn học Việt Nam hiện đại.
Viên Ngọc Quý.
