Đêm ba mươi tết gửi Ai Mai

Đêm ba mươi tết một năm xưa,
Để mặc mình me dọn án thờ
Chị rủ em ra gương thử áo,
Cùng cười sung sướng với ngây thơ.

Khi thầy me kêu: rõ gái lười,
Chỉ chăm trang điểm để đi chơi.
Nhưng me vẫn phải nhìn âu yếm,
Con gái me cùng lớn cả đôi.

Đêm nay cũng lại đêm ba mươi
Chị đã cùng em lặng ngậm ngùi
Dọn án thờ me và chỉ nhớ
Đôi đầu khăn trắng thắt ngang thôi!

Đêm ba mươi tẽt một năm xưa,
Chị đã cùng em dọn án thờ
Chị đã cùng em ngồi khóc mẹ,
Khóc ngày êm ấm buổi ngây thơ,

Đêm nay cũng lại đêm ba mươi,
Trước án thờ me chị ngậm ngùi,
Hương khói một mình, em sớm đã
Theo chồng xum họp chốn xa xôi!

In trong tập Hương xuân, 1943.

*

Đêm ba mươi – những mùa xuân không còn trọn vẹn

Tết – với bao người – là niềm vui đoàn viên, là những khoảnh khắc ấm áp bên gia đình. Nhưng có những mùa xuân lại không trọn vẹn, có những đêm ba mươi chỉ còn lại ký ức và hoài niệm. Đêm ba mươi Tết gửi Ai Mai của Anh Thơ là một bài thơ đầy xót xa, viết về những mất mát và sự đổi thay không thể tránh khỏi của thời gian.

Bài thơ mở đầu bằng hình ảnh hai chị em trong một đêm ba mươi Tết xa xưa, khi tuổi còn nhỏ, lòng còn ngây thơ:

“Chị rủ em ra gương thử áo,
Cùng cười sung sướng với ngây thơ.”

Tết khi ấy là những niềm vui giản dị: thử áo mới, soi gương, cười đùa bên nhau. Dù có bị cha mẹ trách “rõ gái lười”, nhưng vẫn được nhìn bằng ánh mắt âu yếm – vì họ biết, con gái lớn rồi, cũng đến lúc mong được xinh đẹp trong ngày xuân.

Nhưng thời gian trôi qua, niềm vui ấy không còn nguyên vẹn nữa. Đêm ba mươi năm nay, hai chị em lại dọn bàn thờ, nhưng không phải trong niềm háo hức trẻ thơ, mà là trong nỗi đau mất mẹ:

“Chị đã cùng em ngồi khóc mẹ,
Khóc ngày êm ấm buổi ngây thơ.”

Hình ảnh hai chiếc khăn tang trắng thắt ngang đầu trở thành một dấu lặng, một khoảng trống không gì có thể bù đắp. Mùa xuân vẫn đến, nhưng hơi ấm mẹ đã không còn, và đêm ba mươi giờ đây là đêm của những hoài niệm.

Nỗi mất mát ấy chưa dừng lại ở đó. Đêm ba mươi năm nay, không chỉ vắng mẹ, mà ngay cả cô em gái năm xưa cũng đã theo chồng, để lại chị một mình trước bàn thờ khói hương lạnh lẽo:

“Hương khói một mình, em sớm đã
Theo chồng sum họp chốn xa xôi!”

Câu thơ không chỉ nói lên sự chia xa về không gian, mà còn là sự chia xa trong tâm hồn. Những ngày tháng bên nhau giờ chỉ còn trong ký ức, và người chị – người ở lại – phải một mình đối diện với nỗi cô đơn của năm tháng cũ.

Với Đêm ba mươi Tết gửi Ai Mai, Anh Thơ đã viết lên một bài thơ đầy hoài niệm, nhẹ nhàng nhưng day dứt. Qua những hình ảnh đối lập giữa quá khứ và hiện tại, giữa ngày thơ bé vô tư và thực tại mất mát, bài thơ chạm đến trái tim của những ai đã từng trải qua nỗi đau chia xa trong đời. Và có lẽ, mỗi người khi đọc lên những vần thơ này, đều sẽ tự thấy mình trong đó – đều sẽ nhớ về một ai đó đã từng bên ta trong những mùa xuân cũ…

*

Nhà thơ Anh Thơ – Người vẽ tranh quê bằng thơ

Anh Thơ (1918 – 2005), tên thật là Vương Kiều Ân, là một trong những nữ thi sĩ tiêu biểu của văn học Việt Nam hiện đại. Bà nổi tiếng từ năm 17 tuổi với tập thơ Bức tranh quê, đoạt giải khuyến khích của Tự Lực Văn Đoàn, mở ra một hướng đi riêng trong phong trào Thơ mới: thơ về nông thôn, thiên nhiên Bắc Bộ với những hình ảnh bình dị, đầy chất trữ tình.

Sinh ra trong một gia đình Nho học, cuộc sống kín cổng cao tường đã hun đúc trong bà một tâm hồn nhạy cảm, luôn khát khao tự do. Những câu thơ của Anh Thơ không chỉ vẽ nên bức tranh làng quê thanh bình mà còn phản ánh nỗi niềm sâu lắng của người phụ nữ trước những ràng buộc xã hội.

Sau Cách mạng tháng Tám, bà tham gia Việt Minh, giữ nhiều trọng trách trong Hội Phụ nữ, tiếp tục sáng tác thơ ca ngợi người phụ nữ hậu phương, vẻ đẹp cuộc sống mới và tinh thần đấu tranh anh dũng của dân tộc. Bà là một trong những hội viên đầu tiên của Hội Nhà văn Việt Nam, từng giữ vị trí ủy viên Ban chấp hành Hội.

Với những đóng góp lớn cho văn học, Anh Thơ được truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học Nghệ thuật năm 2007. Những vần thơ của bà vẫn mãi ngân vang, gợi lên trong lòng người đọc tình yêu quê hương tha thiết:

“Quán tranh đứng im lìm trong vắng lặng
Bên chòm xoan hoa tím rụng tơi bời…”
(Chiều xuân)

Viên Ngọc Quý.