Tác giả: Trịnh Công Minh

Trong cái nhìn của Thiền sư Thích Nhất Hạnh, bạo lực không phải là kẻ thù, mà là hệ quả của vô minh và khổ đau. Người gieo lựu đạn cũng là người bị thương, người sát hại cũng là người đang bị giam trong oán hận. Vì thế, giải pháp không phải là kết tội, mà là hiểu, là thương, là tháo gỡ từng trái lựu đạn trong lòng người, bằng sự có mặt, bằng tiếng nói hòa bình, bằng tha thứ sâu xa.

Dư âm bài thơ là một vầng sáng: trách nhiệm thuộc về tất cả chúng ta, bởi “gia đình con người” không có biên giới. Khi một thân người ngã xuống vì bạo lực, thì tất cả nhân loại đều bị tổn thương. Vì vậy:

“Vững cánh” là một lời thì thầm, mà cũng là một tiếng chuông cảnh tỉnh. Nó nói với ta rằng: dù có từng trú trong giáo đường yên tĩnh, dù đã từng an ổn dưới ánh nắng mùa xuân, rồi sẽ đến lúc ta phải bước đi – vì đời đang rét buốt, vì nhân gian cần hơi ấm, và vì trong ta có một sức mạnh đang chờ được gọi tên.

Thiền sư không chỉ làm thơ, mà đang thuyết pháp bằng thi ca. Trong Vô khứ lai từ, ngài giúp ta buông bỏ ảo tưởng về một cái ngã thường hằng, về một “quê nhà” để trở về. Ngài nhắc ta rằng, quê nhà đích thực không ở trong không gian hay thời gian, mà nằm nơi cái thấy không phân biệt, nơi cái tâm rỗng rang không còn vướng mắc.

Một bài thơ ngắn, nhưng là một tuyên ngôn sống. Một cánh hải âu vờn nắng, nhưng mang trong mình tâm nguyện của vạn kiếp trở lại. Và trong mỗi hạt mưa đang rơi, trong mỗi đứa trẻ đang cười – Thiền sư đang có mặt. Chúng tôi sẽ trở lại hoài.

“Tuyên ngôn của con người không khuất phục” không phải là một tuyên ngôn gào thét, cũng không nhằm khơi dậy sự phản kháng bằng thù hận. Đó là tuyên ngôn của một tâm hồn vững như núi, mềm như nước, dám đứng giữa cả hai làn đạn mà vẫn giữ được một trái tim không biến dạng. Trong lòng thế kỷ hai mươi đầy vết thương, Thiền sư không chỉ viết thơ – ông viết một con đường.

Qua “Tôi thấy em nơi sân nghèo cô nhi viện”, Thiền sư Thích Nhất Hạnh không chỉ cho ta thấy một bức tranh hiện thực tàn khốc của chiến tranh, mà còn mở ra một không gian đạo lý, nơi ta buộc phải nhìn lại sự vô tâm, sự im lặng và trách nhiệm của mình. Thơ ông không kêu gọi bằng giọng cao vút, mà thấm vào tim bằng sự dịu dàng, tận tuỵ – như một bậc thầy lặng lẽ khơi sáng từ bi bằng cách nhìn thẳng vào sự thật.

“Tiếng gọi” không đến từ một nơi xa xôi, mà đến từ ngay tiếng lá rung trong gió, hơi ấm của chén trà, hình ảnh một người thân yêu đã từng đi qua đời ta, và từ sự sống quanh mình – vốn vẫn đang nhẹ nhàng thì thầm:
“Ta có mặt đây, hãy dừng lại và lắng nghe.”

“Không cười cũng không khóc
Cũng vẫn là ngu phu
Cười cười và khóc khóc
Nở thêm hoa cho đời”

Ở thời đại hôm nay, khi con người lại đứng giữa những ngã ba đóng mở mới – của công nghệ, của bản ngã, của chiến tranh và tha hóa – thì bài thơ này không cũ đi, mà càng trở nên như một tiếng đập cánh cần thiết: để nhắc ta nhớ rằng, tất cả chìa khóa mở cửa vẫn nằm trong tay mình, và nếu ta lắng nghe được tiếng chân xưa vang động, ta sẽ kịp quay về – tỉnh thức.

Cái chết là một phần của sự sống, nếu được nhìn bằng tâm không phân biệt.