Ánh trăng
Nguyễn Duy
Hồi nhỏ sống với đồng
với sông rồi với bể
hồi chiến tranh ở rừng
vầng trăng thành tri kỷ
Trần trụi với thiên nhiên
hồn nhiên như cây cỏ
ngỡ không bao giờ quên
cái vầng trăng tình nghĩa
Từ hồi về thành phố
quen ánh điện cửa gương
vầng trăng đi qua ngõ
như người dưng qua đường
Thình lình đèn điện tắt
phòng buyn-đinh tối om
vội bật tung cửa sổ
đột ngột vầng trăng tròn
Ngửa mặt lên nhìn mặt
có cái gì rưng rưng
như là đồng là bể
như là sông là rừng
Trăng cứ tròn vành vạnh
kể chi người vô tình
ánh trăng im phăng phắc
đủ cho ta giật mình.
(Nguyễn Duy – SGK Ngữ văn 9 – tập 1)
*
Cảm nhận về bài thơ Ánh trăng của Nguyễn Duy
Ánh trăng của Nguyễn Duy là một bài thơ ngắn gọn, mộc mạc nhưng hàm chứa những ý nghĩa sâu sắc, làm lay động trái tim người đọc. Qua hình ảnh vầng trăng – biểu tượng của quá khứ đẹp đẽ và tình nghĩa thủy chung, nhà thơ gửi gắm bài học nhân sinh về sự trân trọng ký ức và trách nhiệm đối với cội nguồn.
Bài thơ mở ra bằng hình ảnh thơ ấu gắn bó với thiên nhiên:
“Hồi nhỏ sống với đồng
với sông rồi với bể”
Đồng quê, dòng sông, biển cả – những hình ảnh gần gũi, thân thương đã trở thành ký ức đẹp đẽ trong tuổi thơ của nhân vật trữ tình. Trong những năm tháng chiến tranh gian khổ, vầng trăng tiếp tục là người bạn đồng hành, tri kỷ:
“Hồi chiến tranh ở rừng
vầng trăng thành tri kỷ”
Ở đây, vầng trăng mang ý nghĩa biểu tượng cho thiên nhiên, cho quá khứ tình nghĩa, giản dị nhưng gắn bó. Trăng cùng con người trải qua biết bao khó khăn, trở thành một phần không thể thiếu của cuộc đời.
Tuy nhiên, khi con người bước vào cuộc sống hiện đại với đầy đủ tiện nghi nơi đô thị, ký ức về vầng trăng dường như bị lãng quên:
“Từ hồi về thành phố
quen ánh điện cửa gương
vầng trăng đi qua ngõ
như người dưng qua đường”
Nhịp thơ chậm rãi, mang chút buồn man mác, gợi lên sự xa cách giữa con người và những giá trị giản dị trong quá khứ. Cuộc sống hiện đại với ánh sáng nhân tạo và sự hào nhoáng khiến con người dần vô tâm, không còn nhớ đến những kỷ niệm đẹp, tình nghĩa thủy chung.
Sự xuất hiện đột ngột của vầng trăng trong tình huống mất điện đã tạo nên bước ngoặt trong bài thơ:
“Thình lình đèn điện tắt
phòng buyn-đinh tối om
vội bật tung cửa sổ
đột ngột vầng trăng tròn”
Khoảnh khắc đối diện với vầng trăng, nhân vật trữ tình cảm nhận được sự rưng rưng trong lòng, như những ký ức xưa ùa về:
“Ngửa mặt lên nhìn mặt
có cái gì rưng rưng
như là đồng là bể
như là sông là rừng”
Hình ảnh vầng trăng vẫn tròn đầy, bất biến trước sự thay đổi và lãng quên của con người mang ý nghĩa sâu sắc. Trăng là biểu tượng cho quá khứ thủy chung, tình nghĩa; nó vẫn hiện diện, vẫn “im phăng phắc” như một lời nhắc nhở thầm lặng nhưng đầy sức nặng.
Hai câu thơ kết bài như một hồi chuông thức tỉnh:
“Trăng cứ tròn vành vạnh
kể chi người vô tình”
Ánh trăng không trách móc, không giận dữ, mà chỉ lặng lẽ tồn tại, trở thành tấm gương phản chiếu sự vô tâm của con người. Chính sự im lặng ấy khiến nhân vật trữ tình “giật mình” nhận ra giá trị của những điều đã từng gắn bó, từng yêu thương nhưng bị lãng quên.
Nguyễn Duy đã khéo léo truyền tải thông điệp về lòng tri ân và sự nhắc nhở con người phải biết trân trọng quá khứ. Trong cuộc sống hiện đại đầy biến động, đôi khi chúng ta dễ dàng quên đi những giá trị bền vững, chân thật nhất. Bài thơ như một lời kêu gọi quay về với cội nguồn, sống tình nghĩa và biết quý trọng những gì đã làm nên chính mình.
Bài thơ Ánh trăng không chỉ là câu chuyện riêng của tác giả mà còn là lời tự vấn cho mỗi chúng ta. Nó khiến người đọc phải lặng người suy ngẫm, để rồi trong một khoảnh khắc nào đó, chính chúng ta cũng “giật mình” khi đối diện với ánh trăng – ánh sáng của ký ức và tình nghĩa.
*
Giới thiệu về nhà thơ Nguyễn Duy
Nguyễn Duy (tên thật Nguyễn Duy Nhuệ, sinh năm 1948 tại Thanh Hóa) là một trong những gương mặt nổi bật của thơ ca hiện đại Việt Nam. Ông trưởng thành từ cuộc kháng chiến chống Mỹ, từng là phóng viên chiến trường và sau đó trở thành một nhà thơ tên tuổi với giọng thơ giản dị, giàu triết lý và cảm xúc.
Thơ Nguyễn Duy thường gắn bó với những hình ảnh quê hương, thiên nhiên, con người lao động và mang đậm tính chiêm nghiệm. Các tác phẩm tiêu biểu của ông như “Ánh trăng”, “Đò Lèn”, “Tre Việt Nam” đã để lại dấu ấn sâu sắc trong lòng bạn đọc nhờ ngôn ngữ mộc mạc, chân thành, đầy sức gợi.
Ông được trao tặng nhiều giải thưởng văn học lớn, trong đó có Giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật (2007). Nguyễn Duy là một nhà thơ có tâm hồn nhạy cảm, luôn trăn trở với những giá trị cội nguồn và trách nhiệm của con người với quá khứ.
Viên Ngọc Quý.
