Bạn đến chơi nhà
Nguyễn Khuyến
Đã bấy lâu nay bác tới nhà.
Trẻ thời đi vắng, chợ thời xa.
Ao sâu nước cả, khôn chài cá,
Vườn rộng rào thưa, khó đuổi gà.
Cải chửa ra cây, cà mới nụ,
Bầu vừa rụng rốn, mướp đương hoa.
Đầu trò tiếp khách, trầu không có,
Bác đến chơi đây ta với ta.
*
“Tình Bạn Chân Thành – Niềm Quý Giá Vượt Lên Vật Chất”
Trong bài thơ “Bạn đến chơi nhà”, Nguyễn Khuyến đã khắc họa một bức tranh bình dị về cuộc sống nông thôn và tình bạn chân thành. Qua tám câu thơ ngắn gọn nhưng đầy ý nghĩa, tác giả không chỉ kể một câu chuyện đời thường mà còn truyền tải sâu sắc thông điệp về giá trị của tình bạn vượt lên trên mọi ràng buộc vật chất.
Khung Cảnh Gợi Lên Sự Chân Phác Và Giản Dị
“Đã bấy lâu nay bác tới nhà,
Trẻ thời đi vắng, chợ thời xa.”
Lời chào mở đầu mộc mạc của tác giả khiến người đọc cảm nhận ngay được sự gần gũi, thân tình. Dù biết bạn đã lâu mới đến, nhưng hoàn cảnh lại chẳng mấy thuận lợi để tiếp đãi bạn một cách trọn vẹn. Câu thơ vừa như một lời bộc bạch chân thật, vừa mang chút tiếc nuối.
“Ao sâu nước cả, khôn chài cá,
Vườn rộng rào thưa, khó đuổi gà.”
Hình ảnh ao sâu, vườn rộng và rào thưa gợi lên khung cảnh thôn quê thanh bình, nhưng cũng phản ánh sự khó khăn trong việc chuẩn bị đồ tiếp đãi bạn. Những chi tiết cụ thể này không chỉ nói về sự thiếu thốn mà còn thể hiện sự thật thà, chân chất của chủ nhà.
Tình Bạn Vượt Lên Trên Mọi Thiếu Thốn
“Cải chửa ra cây, cà mới nụ,
Bầu vừa rụng rốn, mướp đương hoa.”
Sự thiếu thốn của chủ nhà không chỉ nằm ở việc không có sẵn đồ ăn mà còn là sự bất tiện của thời điểm. Cải còn non, cà chưa ra trái, bầu mướp cũng chỉ mới bắt đầu ra hoa. Cảnh tượng ấy không khiến người đọc cảm thấy nghèo khó mà trái lại, mang đến cảm giác thân thuộc, gắn liền với cuộc sống làng quê Việt Nam.
“Đầu trò tiếp khách, trầu không có,
Bác đến chơi đây, ta với ta.”
Câu kết là đỉnh cao cảm xúc của bài thơ. Tác giả không hề lấy làm ngại ngùng vì sự thiếu thốn vật chất, mà trái lại, ông trân trọng sự hiện diện của người bạn, bởi tình cảm giữa “ta với ta” là điều quý giá nhất. Đây chính là một minh chứng cho tinh thần trọng nghĩa tình, vượt lên mọi giá trị vật chất thông thường.
Thông Điệp Sâu Sắc Về Tình Bạn
Bài thơ là một bức tranh về tình bạn mộc mạc, chân thành và giản dị. Qua đó, Nguyễn Khuyến muốn gửi gắm rằng: Tình bạn không cần sự hào nhoáng: Giá trị của một tình bạn chân chính nằm ở sự đồng điệu trong tâm hồn, chứ không phải ở sự đầy đủ hay sang trọng của vật chất. Tấm lòng là điều quan trọng nhất: Tác giả dùng sự thiếu thốn để làm nổi bật lên tấm lòng hiếu khách và tình cảm chân thành của mình. Sự gắn bó vượt thời gian: Dù “đã bấy lâu nay” mới gặp lại, tình bạn vẫn không hề thay đổi, vẫn gần gũi và ấm áp như xưa.
Bài Học Từ Một Bức Tranh Bình Dị
“Bạn đến chơi nhà” không chỉ là câu chuyện của riêng Nguyễn Khuyến, mà còn là một thông điệp vượt thời gian. Trong thế giới ngày nay, khi vật chất và hình thức dường như lấn át giá trị thật sự của tình cảm, bài thơ như một lời nhắc nhở về ý nghĩa của sự chân thành. Tình bạn đích thực không đòi hỏi sự hoàn hảo, mà chỉ cần sự thấu hiểu và sẻ chia.
Hãy trân trọng những mối quan hệ chân thành trong cuộc sống, vì đôi khi, điều quý giá nhất không phải là thứ bạn sở hữu, mà là người đồng hành cùng bạn, bất kể hoàn cảnh.
*
Nguyễn Khuyến – Tam Nguyên Yên Đổ
Nguyễn Khuyến (chữ Hán: 阮勸), tên thật là Nguyễn Thắng (阮勝), hiệu Quế Sơn, tự Miễu Chi, sinh ngày 15 tháng 2 năm 1835 tại làng Văn Khế, xã Hoàng Xá, huyện Ý Yên, tỉnh Nam Định. Quê nội của ông ở làng Vị Hạ, xã Yên Đổ (nay là xã Trung Lương, huyện Bình Lục, tỉnh Hà Nam). Ông mất ngày 5 tháng 2 năm 1909 tại quê nhà. Là một danh nhân văn hóa và thi sĩ nổi tiếng, Nguyễn Khuyến được biết đến với danh hiệu Tam Nguyên Yên Đổ, tượng trưng cho tài năng và đức độ.
Xuất thân và con đường khoa cử
Nguyễn Khuyến xuất thân trong một gia đình nhà nho có truyền thống học hành. Cha ông, Nguyễn Tông Khởi, đỗ tú tài và làm thầy dạy học, còn mẹ là bà Trần Thị Thoan, con gái của một nhà nho từng đỗ tú tài thời Lê – Mạc.
Thuở nhỏ, ông học cùng những bậc tài danh như Trần Bích San và Phạm Văn Nghị. Năm 1864, ông đỗ Giải nguyên tại trường thi Hà Nội. Tuy nhiên, kỳ thi Hội năm 1865 không thành công đã khiến ông đổi tên từ Nguyễn Thắng thành Nguyễn Khuyến với hàm ý khích lệ bản thân phải cố gắng hơn nữa.
Đến năm 1871, Nguyễn Khuyến đạt thành tích xuất sắc khi đỗ cả Hội Nguyên và Đình Nguyên, trở thành Tam Nguyên thời Nguyễn. Đây là một vinh dự lớn, thể hiện trí tuệ và sự kiên trì của ông trên con đường khoa bảng.
Sự nghiệp quan trường và hoàn cảnh lịch sử
Nguyễn Khuyến làm quan trong thời kỳ đất nước lâm vào cảnh “nước mất nhà tan”. Dù được bổ nhiệm vào các chức vụ quan trọng như Đốc học Thanh Hóa, Án sát và Bố chính Quảng Ngãi, nhưng trước cảnh đất nước bị thực dân Pháp xâm lược và sự suy yếu của triều đình nhà Nguyễn, ông sớm nhận ra sự bất lực của bản thân trong việc giúp dân, cứu nước.
Năm 1884, Nguyễn Khuyến xin từ quan, trở về quê nhà Yên Đổ, sống cuộc đời ẩn dật. Chính hoàn cảnh lịch sử đầy biến động này đã hun đúc nên tâm hồn thi sĩ giàu cảm xúc nhưng cũng nhuốm màu bất mãn và bế tắc.
Tác phẩm
Nguyễn Khuyến để lại một di sản văn học đồ sộ gồm cả thơ chữ Hán và thơ Nôm, trong đó nổi bật là các tập: Quế Sơn thi tập, Yên Đổ thi tập, và Bách Liêu thi văn tập.
Thơ ông thể hiện nhiều sắc thái, từ trào phúng, trữ tình đến triết lý nhân sinh. Các bài thơ như Bạn đến chơi nhà, Thu điếu, Thu ẩm đều mang đậm hồn quê Việt Nam, gợi lên tình yêu thiên nhiên, con người và nỗi niềm thế sự. Thơ chữ Hán của ông trữ tình sâu sắc, trong khi thơ Nôm lại gần gũi, tinh tế, thể hiện tài năng ngôn ngữ điêu luyện.
Vinh danh và di sản
Tên tuổi Nguyễn Khuyến được lưu danh qua các con phố, trường học và giải thưởng văn học. Giải thưởng Văn học – Nghệ thuật Nguyễn Khuyến được tổ chức định kỳ tại tỉnh Hà Nam, quê hương ông, để vinh danh những tài năng trong lĩnh vực văn chương, nghệ thuật.
Ông cũng được đặt tên cho nhiều con phố tại các thành phố lớn như Hà Nội, Hải Phòng, Nam Định và Phủ Lý. Phố Nguyễn Khuyến, gần Văn Miếu – Quốc Tử Giám, là một trong những địa danh tiêu biểu gắn liền với tên tuổi ông.
Kết luận
Nguyễn Khuyến là tấm gương sáng về tài năng, khí phách và tấm lòng yêu nước. Cuộc đời ông không chỉ là câu chuyện về sự nghiệp khoa bảng hay thơ văn mà còn phản ánh những biến động lớn của lịch sử Việt Nam cuối thế kỷ XIX. Dù sống trong thời kỳ đen tối, những giá trị nghệ thuật và tinh thần của ông vẫn trường tồn, làm giàu thêm cho văn hóa dân tộc.
Viên Ngọc Quý.
