Bài thơ Bếp lửa
Bằng Việt
Một bếp lửa chờn vờn sương sớm
Một bếp lửa ấp iu nồng đượm
Cháu thương bà biết mấy nắng mưa!
Lên bốn tuổi chấu đã quen mùi khói
Năm ấy là năm đói mòn đói mỏi,
Bố đi đánh xe, khô rạc ngựa gầy,
Chỉ nhớ khói hun nhèm mắt cháu
Nghĩ lại đến giờ sóng mũi còn cay!
Tám năm ròng cháu cùng bà nhóm lửa
Tu hú kêu trên những cánh đồng xa
Tu hú kêu, bà còn nhớ không bà?
Bà hay kể chuyện những ngày ở Huế
Tiếng tu hú sao mà tha thiết thế?
Mẹ cùng cha công tác bận không về,
Cháu ở cùng bà, bà bảo cháu nghe,
Bà dạy cháu làm, bà chăm cháu học,
Nhóm bếp lửa nghĩ thương bà khó nhọc,
Tu hú ơi! Chẳng đến ở cùng bà,
Kêu chi hoài trên những cánh đồng xa?
Năm giặc đối làng cháy tàn cháy rụi
Hàng xóm bốn bên trở về lầm lụi,
Đỡ đần bà dựng lại túp lều tranh
Vững lòng bà dặn cháu đinh ninh:
“Bố ở chiến khu, bố còn việc bố,
Mày có viết thư chớ kể này kể nọ,
Cứ bảo nhà vẫn được bình yên!”
Rồi sớm rồi chiều, lại bếp lửa bà nhen
Một ngọn lửa, lòng bà luôn ủ sẵn
Một ngọn lửa, chứa niềm tin dai dẳng…
Lận đận đời bà biết mấy nắng mưa
Mấy chục năm rồi, đến tận bây giờ
Bà vẫn giữ thói quen dậy sớm
Nhóm bếp lửa ấp iu nồng đượm,
Nhóm niềm yêu thương, khoai sắn ngọt bùi,
Nhóm nồi xôi gạo mới sẻ chung vui,
Nhóm dậy cả những tâm tình tuổi nhỏ!
Ôi kỳ lạ và thiêng liêng – bếp lửa!
Giờ cháu đã đi xa.
Có khói trăm tàu,
Có lửa trăm nhà, niềm vui trăm ngả,
Nhưng chẳng bao giờ quên nhắc nhở;
Sớm mai này, bà nhóm bếp lên chưa?…
(Bằng Việt – SGK Ngữ văn 9 – tập 1)
*
Phân tích bài thơ Bếp lửa của Bằng Việt
Bài thơ Bếp lửa của Bằng Việt là một tác phẩm đầy xúc động, gợi lên những hồi ức sâu sắc về tình bà cháu, đồng thời là biểu tượng của tình yêu thương, sự hy sinh và niềm tin bền bỉ. Qua hình ảnh bếp lửa quen thuộc, nhà thơ đã khéo léo gửi gắm những cảm xúc tha thiết, làm lay động trái tim người đọc.
Hình ảnh bếp lửa – biểu tượng của tình yêu thương
Bài thơ mở đầu bằng hình ảnh bếp lửa:
“Một bếp lửa chờn vờn sương sớm
Một bếp lửa ấp iu nồng đượm”
Bếp lửa hiện lên với vẻ gần gũi, thân thương, gợi sự ấm áp và che chở. Từ “ấp iu” như chứa đựng cả sự chăm chút, yêu thương của người bà dành cho đứa cháu. Qua hình ảnh ấy, bếp lửa không chỉ đơn thuần là nơi nấu nướng, mà còn là biểu tượng cho tình cảm gia đình và những giá trị sâu sắc của đời sống.
Hồi ức tuổi thơ – những năm tháng gian khó
Những ký ức về tuổi thơ hiện về đầy ám ảnh qua câu thơ:
“Lên bốn tuổi cháu đã quen mùi khói
Năm ấy là năm đói mòn đói mỏi”
Hình ảnh “mùi khói” và “sóng mũi còn cay” gợi lên những năm tháng khó khăn, cơ cực trong nạn đói năm 1945. Tuy nhiên, giữa những khổ đau ấy, bếp lửa của bà vẫn luôn cháy, như ánh sáng của tình yêu thương, sự hy sinh thầm lặng và niềm tin mãnh liệt vào cuộc sống.
Tình bà cháu và bài học từ cuộc sống trong bài thơ Bếp lửa
Tám năm sống cùng bà, cháu đã trưởng thành trong vòng tay yêu thương, sự dạy bảo và hy sinh của bà:
“Nhóm bếp lửa nghĩ thương bà khó nhọc”
Không chỉ nhóm lên những bữa cơm, bà còn nhóm lên trong lòng cháu những bài học về lòng kiên nhẫn, sự sẻ chia, và nghị lực sống. Đặc biệt, hình ảnh tiếng tu hú kêu xa như một âm thanh tha thiết, gợi lên nỗi nhớ quê hương, nhớ về những năm tháng bên bà.
Bếp lửa – ngọn lửa của niềm tin và hy vọng
Bếp lửa không chỉ là một vật dụng đời thường mà còn tượng trưng cho niềm tin và sự kiên cường:
“Một ngọn lửa, lòng bà luôn ủ sẵn
Một ngọn lửa, chứa niềm tin dai dẳng”
Dẫu chiến tranh ác liệt, bà vẫn vững lòng dặn cháu “đinh ninh”, không để những khó khăn làm lung lay ý chí. Ngọn lửa bà nhóm như ánh sáng soi đường, hun đúc nên nhân cách và tình yêu cuộc sống trong lòng cháu.
Kết thúc – nỗi nhớ khôn nguôi
Khi đã trưởng thành, đi xa, cháu vẫn mãi nhớ về bà và bếp lửa thân thương:
“Giờ cháu đã đi xa
Có khói trăm tàu,
Có lửa trăm nhà, niềm vui trăm ngả,
Nhưng chẳng bao giờ quên nhắc nhở;
Sớm mai này, bà nhóm bếp lên chưa?”
Câu hỏi cuối bài thơ như một tiếng gọi thiết tha, thể hiện nỗi nhớ nhung, lòng biết ơn sâu sắc của người cháu đối với bà. Dẫu cuộc sống hiện đại có muôn vàn ánh sáng, bếp lửa của bà vẫn mãi là nguồn sáng thiêng liêng nhất trong trái tim cháu.
Lời kết
Bài thơ Bếp lửa của Bằng Việt là một bài thơ giàu cảm xúc và giá trị nhân văn. Qua hình ảnh bếp lửa, tác giả đã tái hiện tình bà cháu sâu nặng, đồng thời gửi gắm thông điệp về lòng biết ơn, trân trọng những giá trị giản dị nhưng thiêng liêng trong cuộc sống. Đọc bài thơ, ta như được sưởi ấm bởi tình yêu thương của bà, và bồi hồi nhớ về những ký ức ấm áp của tuổi thơ bên gia đình./.
*
Nhà thơ Bằng Việt
Bằng Việt, tên thật là Nguyễn Việt Bằng, sinh năm 1941 tại Hà Tây (nay thuộc Hà Nội), là một trong những nhà thơ tiêu biểu của thế hệ trưởng thành trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ. Ông tốt nghiệp Đại học Tổng hợp Kiev (Liên Xô cũ), chuyên ngành Luật, nhưng lại gắn bó sâu sắc với thi ca.
Thơ Bằng Việt mang phong cách trữ tình, sâu lắng, thường thể hiện những ký ức đẹp đẽ, tình cảm gia đình và triết lý nhân sinh. Tác phẩm tiêu biểu của ông là bài thơ “Bếp lửa”, in đậm dấu ấn về tình bà cháu và những giá trị thiêng liêng của cuộc sống. Ngoài sáng tác, ông còn hoạt động tích cực trong lĩnh vực dịch thuật và quản lý văn học, góp phần phát triển nền văn học Việt Nam.
Viên Ngọc Quý.
