Châu chấu đá voi
Nguyễn Khuyến
Châu chấu làm sao dám đá voi,
Đứng xem ta cũng nực cơn cười.
Loe xoe sấn lại dương đôi vế,
Ngứa ngáy không hề động nửa đuôi.
Hay giở cuộc này ba chén rượu,
Được thua chuyện ấy một trò chơi.
Nghĩ ra ta cũng thương mình nhỉ,
Theo đít còn hơn một lũ ruồi!
*
“Châu Chấu Đá Voi: Lời Răn Nhẹ Nhàng Về Sức Mạnh và Thái Độ Sống”
Bài thơ “Châu Chấu Đá Voi” của Nguyễn Khuyến mở ra một bức tranh trào phúng đầy hàm ý sâu sắc. Dưới lớp vỏ ngôn từ giản dị, hài hước, tác giả đã khéo léo lồng ghép một thông điệp đậm chất triết lý về sự nhận thức vị thế, sức mạnh của bản thân và thái độ sống khôn ngoan trong cuộc đời.
Cảnh Tượng Hài Hước Mở Đầu – Thế Đối Lập Lố Bịch
“Châu chấu làm sao dám đá voi,
Đứng xem ta cũng nực cơn cười.”
Câu thơ mở đầu vẽ nên hình ảnh đối lập giữa con châu chấu nhỏ bé và con voi to lớn. Hành động “châu chấu đá voi” vừa phi lý, vừa hài hước, khiến người ngoài cuộc không khỏi bật cười.
Nguyễn Khuyến dùng hình ảnh này để ám chỉ sự tự cao tự đại của những kẻ không tự lượng sức mình. Sự tương phản giữa cái yếu ớt, nhỏ bé và cái mạnh mẽ, hùng vĩ trong thơ là lời nhắc nhở thâm thúy: biết rõ vị trí và năng lực của bản thân là điều quan trọng để tránh những hành động mù quáng, lố bịch.
Thái Độ Kiêu Ngạo và Kết Quả Nhẹ Nhàng Nhưng Đầy Châm Biếm
“Loe xoe sấn lại dương đôi vế,
Ngứa ngáy không hề động nửa đuôi.”
Châu chấu, mặc dù nhỏ bé, vẫn “loe xoe” sấn sổ lao vào voi với sự tự tin vô lối. Nhưng hành động đó chẳng những không gây ra tổn hại gì cho voi mà còn bị voi phớt lờ, như một cơn ngứa ngáy thoảng qua.
Hình ảnh này là lời châm biếm sâu cay dành cho những người không nhìn nhận rõ thực tế, hành động thiếu suy xét, và tự chuốc lấy thất bại. Thông qua sự đối lập này, Nguyễn Khuyến nhấn mạnh tầm quan trọng của việc suy nghĩ cẩn trọng trước khi hành động, nhất là khi đối diện với những thách thức lớn lao hơn sức mình.
Trò Chơi Được Thua và Cái Nhìn Nhẹ Nhàng Về Cuộc Đời
“Hay giở cuộc này ba chén rượu,
Được thua chuyện ấy một trò chơi.”
Đối diện với thực tế thất bại, Nguyễn Khuyến không hề tỏ ra cay cú hay bi lụy. Ông coi tất cả như một trò chơi, mà kết quả thắng thua chỉ là thứ yếu. Thái độ này thể hiện một triết lý sống tích cực: biết buông bỏ, không cố chấp, và giữ cho tâm hồn thanh thản trước những biến cố trong cuộc đời.
Câu thơ còn gợi mở về một cách nhìn khoáng đạt: thay vì cố gắng so bì hay cạnh tranh vô nghĩa, hãy tận hưởng niềm vui giản dị trong hiện tại, như ba chén rượu vui vẻ bên bạn bè.
Lời Tự Trào Cuối Bài – Một Cái Nhìn Đa Chiều
“Nghĩ ra ta cũng thương mình nhỉ,
Theo đít còn hơn một lũ ruồi!”
Kết thúc bài thơ, Nguyễn Khuyến khéo léo lồng ghép một câu tự trào đầy hóm hỉnh. Hình ảnh “theo đít” và “lũ ruồi” mang tính ẩn dụ sâu sắc. Dù hành động “theo đít” không hẳn cao quý, nhưng ít nhất nó có mục tiêu rõ ràng và tránh được sự vô định, lăng xăng như “lũ ruồi”.
Qua câu thơ, Nguyễn Khuyến truyền tải thông điệp rằng trong cuộc sống, mỗi người cần biết đặt mình đúng chỗ, hành xử đúng mực và không nên để bản thân rơi vào trạng thái sống vô ích, lang thang không mục tiêu.
Thông Điệp Nhân Văn Của Bài Thơ
Bài thơ “Châu Chấu Đá Voi” không chỉ là một tác phẩm trào phúng để mua vui, mà còn chứa đựng nhiều bài học quý giá: Tự nhận thức bản thân: Hiểu rõ vị trí, sức mạnh và giới hạn của mình để hành động một cách khôn ngoan. Thái độ sống tích cực: Đối mặt với thất bại bằng tinh thần thoải mái, coi đó như một phần của trò chơi cuộc đời. Lựa chọn cách sống đúng đắn: Tránh lối sống mù quáng, vô ích, và tập trung vào những giá trị thực sự.
Nguyễn Khuyến, qua bài thơ, không chỉ khiến người đọc bật cười trước tình huống châu chấu đá voi, mà còn khiến họ suy ngẫm về cách sống và thái độ đối diện với cuộc đời. Hài hước, sâu sắc và đầy nhân văn – đó chính là phong cách độc đáo của bậc thầy thơ Nôm Tam Nguyên Yên Đổ.
*
Nguyễn Khuyến – Tam Nguyên Yên Đổ
Nguyễn Khuyến (chữ Hán: 阮勸), tên thật là Nguyễn Thắng (阮勝), hiệu Quế Sơn, tự Miễu Chi, sinh ngày 15 tháng 2 năm 1835 tại làng Văn Khế, xã Hoàng Xá, huyện Ý Yên, tỉnh Nam Định. Quê nội của ông ở làng Vị Hạ, xã Yên Đổ (nay là xã Trung Lương, huyện Bình Lục, tỉnh Hà Nam). Ông mất ngày 5 tháng 2 năm 1909 tại quê nhà. Là một danh nhân văn hóa và thi sĩ nổi tiếng, Nguyễn Khuyến được biết đến với danh hiệu Tam Nguyên Yên Đổ, tượng trưng cho tài năng và đức độ.
Xuất thân và con đường khoa cử
Nguyễn Khuyến xuất thân trong một gia đình nhà nho có truyền thống học hành. Cha ông, Nguyễn Tông Khởi, đỗ tú tài và làm thầy dạy học, còn mẹ là bà Trần Thị Thoan, con gái của một nhà nho từng đỗ tú tài thời Lê – Mạc.
Thuở nhỏ, ông học cùng những bậc tài danh như Trần Bích San và Phạm Văn Nghị. Năm 1864, ông đỗ Giải nguyên tại trường thi Hà Nội. Tuy nhiên, kỳ thi Hội năm 1865 không thành công đã khiến ông đổi tên từ Nguyễn Thắng thành Nguyễn Khuyến với hàm ý khích lệ bản thân phải cố gắng hơn nữa.
Đến năm 1871, Nguyễn Khuyến đạt thành tích xuất sắc khi đỗ cả Hội Nguyên và Đình Nguyên, trở thành Tam Nguyên thời Nguyễn. Đây là một vinh dự lớn, thể hiện trí tuệ và sự kiên trì của ông trên con đường khoa bảng.
Sự nghiệp quan trường và hoàn cảnh lịch sử
Nguyễn Khuyến làm quan trong thời kỳ đất nước lâm vào cảnh “nước mất nhà tan”. Dù được bổ nhiệm vào các chức vụ quan trọng như Đốc học Thanh Hóa, Án sát và Bố chính Quảng Ngãi, nhưng trước cảnh đất nước bị thực dân Pháp xâm lược và sự suy yếu của triều đình nhà Nguyễn, ông sớm nhận ra sự bất lực của bản thân trong việc giúp dân, cứu nước.
Năm 1884, Nguyễn Khuyến xin từ quan, trở về quê nhà Yên Đổ, sống cuộc đời ẩn dật. Chính hoàn cảnh lịch sử đầy biến động này đã hun đúc nên tâm hồn thi sĩ giàu cảm xúc nhưng cũng nhuốm màu bất mãn và bế tắc.
Tác phẩm
Nguyễn Khuyến để lại một di sản văn học đồ sộ gồm cả thơ chữ Hán và thơ Nôm, trong đó nổi bật là các tập: Quế Sơn thi tập, Yên Đổ thi tập, và Bách Liêu thi văn tập.
Thơ ông thể hiện nhiều sắc thái, từ trào phúng, trữ tình đến triết lý nhân sinh. Các bài thơ như Bạn đến chơi nhà, Thu điếu, Thu ẩm đều mang đậm hồn quê Việt Nam, gợi lên tình yêu thiên nhiên, con người và nỗi niềm thế sự. Thơ chữ Hán của ông trữ tình sâu sắc, trong khi thơ Nôm lại gần gũi, tinh tế, thể hiện tài năng ngôn ngữ điêu luyện.
Vinh danh và di sản
Tên tuổi Nguyễn Khuyến được lưu danh qua các con phố, trường học và giải thưởng văn học. Giải thưởng Văn học – Nghệ thuật Nguyễn Khuyến được tổ chức định kỳ tại tỉnh Hà Nam, quê hương ông, để vinh danh những tài năng trong lĩnh vực văn chương, nghệ thuật.
Ông cũng được đặt tên cho nhiều con phố tại các thành phố lớn như Hà Nội, Hải Phòng, Nam Định và Phủ Lý. Phố Nguyễn Khuyến, gần Văn Miếu – Quốc Tử Giám, là một trong những địa danh tiêu biểu gắn liền với tên tuổi ông.
Kết luận
Nguyễn Khuyến là tấm gương sáng về tài năng, khí phách và tấm lòng yêu nước. Cuộc đời ông không chỉ là câu chuyện về sự nghiệp khoa bảng hay thơ văn mà còn phản ánh những biến động lớn của lịch sử Việt Nam cuối thế kỷ XIX. Dù sống trong thời kỳ đen tối, những giá trị nghệ thuật và tinh thần của ông vẫn trường tồn, làm giàu thêm cho văn hóa dân tộc.
Viên Ngọc Quý.
