Chùa Hương Tích
Hồ Xuân Hương
Nứt ra một lỗ hổng hòm hom
Người quen cửa Phật chen chân xọc
Kẻ lạ bầu Tiên mỏi mắt dòm
Giọt nước hữu tình rơi thánh thót
Con thuyền vô trạo cúi lom khom
Lâm tuyền quyến cả phồn hoa lại
Rõ khéo trời già đến dở dom
*
“Chùa Hương Tích – Bài Thơ Của Những Mộng Mơ Và Thực Tại”
Chùa Hương Tích là một trong những danh lam thắng cảnh nổi tiếng của Việt Nam, nơi mà sự hòa quyện giữa thiên nhiên kỳ vĩ và giá trị văn hóa tâm linh tạo nên một không gian linh thiêng, thanh tịnh. Tuy nhiên, khi nhà thơ Hồ Xuân Hương đưa Chùa Hương vào trong thơ, bà không chỉ vẽ nên một bức tranh đẹp về cảnh sắc thiên nhiên, mà còn khắc họa những thực tại đầy sâu sắc và triết lý về đời sống con người.
Những hình ảnh đối lập – Tình yêu và tham vọng
Mở đầu bài thơ, Hồ Xuân Hương đã miêu tả một cảnh tượng khá đặc biệt, khi những người quen cửa Phật chen chân xọc vào, trong khi những kẻ lạ bầu Tiên lại ngước nhìn, mỏi mắt dòm. Những hình ảnh này phản ánh một thực tế xã hội đầy đối lập: những người đã quen với chốn linh thiêng thì cứ thế tiến vào, còn những người bên ngoài lại chỉ có thể ngước nhìn, mong mỏi được thấu hiểu. Cả hai nhóm người này đều là những biểu tượng của lòng tham và khát vọng – khát vọng tìm kiếm sự cứu rỗi, tìm kiếm ánh sáng của chân lý, nhưng lại có sự khác biệt trong cách thức và mục đích tìm kiếm. Đây là một hình ảnh mà Hồ Xuân Hương khéo léo đưa vào để thể hiện những mâu thuẫn, những tham vọng muôn đời của con người khi đối diện với cái thiêng liêng.
Giọt nước hữu tình – Lời thơ thánh thót như tiếng chuông vọng
Một chi tiết thú vị tiếp theo là “giọt nước hữu tình rơi thánh thót”. Hình ảnh này không chỉ nói về một giọt nước đơn thuần mà còn là biểu tượng của sự chuyển động, của những cảm xúc mơ hồ, dạt dào. “Hữu tình” chính là cách mà tác giả muốn nhắc tới mối liên hệ giữa con người và thế giới bên ngoài, một liên kết mà đôi khi không thể lý giải được bằng lý trí, mà chỉ có thể cảm nhận bằng trái tim. Giọt nước rơi thánh thót như tiếng chuông chùa, vang vọng trong không gian tĩnh lặng, truyền tải sự thanh tịnh của Phật giáo, nhưng cũng là lời nhắc nhở về những dòng chảy của đời sống, về những khát vọng không ngừng trong tâm hồn con người.
Con thuyền và lâm tuyền – Những khát vọng hư ảo
“Con thuyền vô trạo cúi lom khom” và “Lâm tuyền quyến cả phồn hoa lại” là những hình ảnh tiếp theo trong bài thơ của Hồ Xuân Hương, vẽ nên một khung cảnh yên bình nhưng cũng chứa đựng những ám ảnh về sự tìm kiếm không bao giờ kết thúc. Con thuyền lướt đi trong sự ngập ngừng, cúi lom khom, như thể tượng trưng cho những ước vọng khát khao nhưng lại không thể đến đích. Và lâm tuyền, nơi mà mọi thứ đều quay về, quấn quýt với phồn hoa, lại chỉ là một ảo ảnh. Tất cả những điều này đều như muốn khẳng định rằng những gì chúng ta theo đuổi, dù có lộng lẫy đến đâu, cuối cùng chỉ là những vòng xoay của đời người, là những mộng mơ mà thôi.
Trời già dở dom – Cuộc sống và sự bi hài
Cuối cùng, câu thơ “Rõ khéo trời già đến dở dom” như một lời châm biếm sâu sắc đối với những ảo vọng không bao giờ đạt được. Trời già, theo cách nghĩ của Hồ Xuân Hương, là hình ảnh của sự khắc nghiệt và cay đắng, dường như đang nhìn xuống con người với sự lắc đầu chán nản. “Dở dom” chính là cách mà thi sĩ phê phán những ước vọng không có thực, những sự kiện dường như sắp đến nhưng rồi lại không thể thành hiện thực. Cũng giống như những con người tìm kiếm chân lý, cuộc sống đôi khi chỉ là một trò đùa mà trời già sắp đặt, những ước vọng và niềm tin của con người trở nên vô nghĩa trong một vũ trụ khắc nghiệt và vô cảm.
Thông điệp về cuộc sống và sự tìm kiếm chân lý
Bài thơ “Chùa Hương Tích” của Hồ Xuân Hương không chỉ là một bài thơ về một cảnh đẹp, mà qua đó, thi sĩ muốn gửi gắm một thông điệp sâu sắc về cuộc sống và những mộng mơ của con người. Chúng ta sống trong một thế giới mà mọi khát khao và ước vọng của chúng ta đều có thể chỉ là những hình bóng mờ ảo, những điều không thể chạm tới. Trong sự tìm kiếm đó, có lẽ điều quan trọng không phải là đạt được mục tiêu, mà là sự nhận thức về chính bản thân và những giá trị thực sự trong cuộc sống.
Thông qua hình ảnh “Chùa Hương Tích,” nơi thiên nhiên và con người giao thoa, Hồ Xuân Hương nhắc nhở chúng ta rằng, dù có tìm kiếm chân lý, hay tìm kiếm sự an lành, thì tất cả chỉ là một phần trong dòng chảy vô tận của cuộc đời. Những gì chúng ta có thể làm, chính là sống một cuộc đời chân thật và tỉnh thức, dù cho bên ngoài có vẻ như những giấc mộng hư vô.
*
Hồ Xuân Hương – Bà Chúa Thơ Nôm và Tượng Đài Văn Hóa Việt Nam
Hồ Xuân Hương (1772–1822), tên chữ Hán là 胡春香, là một thi sĩ nổi tiếng của Việt Nam, sống vào cuối thế kỷ XVIII và đầu thế kỷ XIX. Với tài năng thi ca độc đáo và tiếng nói sắc sảo, bà được nhà thơ hiện đại Xuân Diệu tôn vinh là “Bà chúa thơ Nôm.” Năm 2021, Hồ Xuân Hương cùng Nguyễn Đình Chiểu đã được UNESCO vinh danh là “Danh nhân văn hóa thế giới,” ghi nhận những đóng góp đặc biệt của bà cho nền văn hóa và văn học nhân loại.
Di sản thi ca
Hồ Xuân Hương để lại toàn bộ di tác bằng thơ, phần lớn được viết bằng chữ Nôm – loại văn tự giàu bản sắc dân tộc. Thơ của bà thường thoát khỏi những ràng buộc niêm luật chặt chẽ truyền thống, mang hơi thở thời đại, với phong cách “thanh thanh tục tục” đầy ý nhị. Qua thơ, bà phản ánh những bất công xã hội, tiếng nói khát khao tự do và quyền sống của con người, đặc biệt là phụ nữ.
Cuộc đời đa đoan
Hồ Xuân Hương sinh ra tại phường Khán Xuân, nay thuộc Bách Thảo, Hà Nội, là con gái của Sinh đồ Hồ Phi Diễn hoặc Hồ Sĩ Danh, một học giả nổi tiếng. Thời thơ ấu của bà gắn liền với Cổ Nguyệt Đường – một dinh thự ven hồ Tây, nơi bà lớn lên trong không gian phồn hoa của xứ Đàng Ngoài. Mặc dù không phải chịu sự gò bó nghiêm khắc như phụ nữ cùng thời, Hồ Xuân Hương vẫn nổi bật với tư chất thông minh và lòng hiếu học.
Đời sống tình cảm của Hồ Xuân Hương cũng nhiều sóng gió. Bà từng hai lần lấy chồng nhưng đều không viên mãn. Người chồng đầu tiên là Tổng Cóc – một hào phú yêu thi ca. Cuộc sống hôn nhân này kết thúc với nhiều giai thoại ly kỳ. Người chồng thứ hai là Phạm Viết Ngạn, Tri phủ Vĩnh Tường, nhưng cuộc sống chung chỉ kéo dài 27 tháng trước khi ông qua đời. Những mối tình và duyên phận phức tạp đã tạo nên hình tượng một người phụ nữ mạnh mẽ, sống tự do, và đầy khát vọng.
Lịch sử và tranh cãi
Cuộc đời và hành trạng của Hồ Xuân Hương cho đến nay vẫn là đề tài gây tranh cãi trong giới học giả. Nhiều giai thoại và tài liệu dân gian, như sách Giai nhân di mặc của Nguyễn Hữu Tiến, cung cấp thông tin nhưng không đủ xác tín. Mộ phần của bà, từng được cho là nằm ở ven hồ Tây, nay đã biến mất theo thời gian và sự thay đổi địa tầng.
Giai thoại tình yêu và cuộc sống
Nhiều giai thoại về tình yêu của Hồ Xuân Hương được lưu truyền, như mối tình đầy sóng gió với Tống Như Mai, một chàng trạng nguyên trẻ tuổi. Các câu chuyện này không chỉ làm giàu thêm hình ảnh nữ sĩ tài sắc mà còn tôn vinh khí chất quyết liệt và nhân cách mạnh mẽ của bà.
Di sản bất tử
Hồ Xuân Hương không chỉ là nhà thơ, mà còn là biểu tượng của ý chí tự do, tiếng nói phản kháng, và sự sáng tạo vượt thời đại. Những bài thơ Nôm đặc sắc của bà như “Bánh trôi nước,” “Đèo Ba Dội,” hay “Hang Cắc Cớ” đã đi vào lòng người, khẳng định tài năng và phong cách độc đáo.
Với những đóng góp lớn lao cho nền văn học dân tộc, Hồ Xuân Hương xứng đáng được ghi nhớ như một tượng đài bất tử của văn hóa Việt Nam. Di sản của bà sẽ mãi mãi là nguồn cảm hứng cho những thế hệ yêu thơ và trân trọng giá trị dân tộc.
Viên Ngọc Quý.
