Đánh Đu
Hồ Xuân Hương
Bốn cột khen ai khéo khéo trồng,
Người thì lên đánh kẻ ngồi trông,
Trai đu gối hạc khom khom cật
Gái uốn lưng ong ngửa ngửa lòng.
Bốn mảnh quần hồng bay phấp phới,
Hai hàng chân ngọc duỗi song song.
Chơi xuân có biết xuân chăng tá.
Cọc nhổ đi rồi, lỗ bỏ không!
*
“Đánh Đu: Đoàn Duyên và Bi kịch Của Vẻ Đẹp Tình Yêu”
Bài thơ “Đánh Đu” của Hồ Xuân Hương, với hình ảnh trữ tình và lời thơ đầy ẩn ý, không chỉ là một sự miêu tả về trò chơi dân gian trong mùa xuân, mà còn là một bài thơ sâu sắc về tình yêu, khát khao và những mặt tối của cuộc sống. Thi sĩ Hồ Xuân Hương, được mệnh danh là “Bà chúa thơ Nôm,” đã khéo léo thể hiện sự kết hợp giữa niềm vui và sự thận trọng, giữa sự phấn khích và nỗi buồn, qua trò chơi dân gian này. Đánh Đu không chỉ là một trò chơi mà là một biểu tượng của tình yêu, sự mạo hiểm và cũng là sự trượt qua những ảo vọng của con người trong cuộc đời.
Một Trò Chơi Tình Ái: Hình ảnh Của Xuân Tươi Mới
Mở đầu bài thơ, Hồ Xuân Hương đã miêu tả hình ảnh bốn cột đu với sự khéo léo trong việc dựng lên “khéo khéo trồng”, “người thì lên đánh kẻ ngồi trông”, như một màn mở đầu cho trò chơi của tình yêu, của mối quan hệ giữa trai và gái. Trò chơi này không chỉ là sự vui đùa đơn thuần, mà là sự giao hòa, sự giao tiếp kín đáo giữa hai người, những dấu hiệu của tình yêu mà mọi người không dễ dàng nhận ra.
“Bốn cột khen ai khéo khéo trồng, / Người thì lên đánh kẻ ngồi trông,” – những câu thơ này thể hiện một cách tinh tế sự phân chia trong mối quan hệ, nơi một bên tham gia vào trò chơi, trong khi người kia chỉ đứng ngoài quan sát, chờ đợi. Hình ảnh này có thể hiểu như một sự so sánh của những cuộc tình đầy ảo tưởng: một bên sống trong tình yêu, một bên lại chỉ đứng nhìn từ xa, không tham gia, thậm chí không thể chạm tới được sự đầy đặn của tình cảm.
Vẻ Đẹp và Sự Quyến Rũ: Phản Chiếu Lòng Người
Tuy nhiên, bài thơ của Hồ Xuân Hương không chỉ đơn giản là sự miêu tả về một trò chơi thể thao dân gian, mà còn phản ánh sự huyền bí, quyến rũ trong tình yêu. Những hình ảnh “gái uốn lưng ong” và “gối hạc khom khom cật” cho thấy vẻ đẹp đầy thướt tha, mơ màng của hai người tham gia vào trò chơi. Thể hiện một cách khéo léo, Hồ Xuân Hương đã sử dụng những động tác uyển chuyển, hình ảnh gợi cảm này để biểu thị sự thu hút, sự lôi cuốn giữa đôi trai gái.
“Gái uốn lưng ong ngửa ngửa lòng, / Bốn mảnh quần hồng bay phấp phới,” – đây là những hình ảnh đầy ấn tượng, thể hiện vẻ đẹp tuyệt vời của cô gái trong tình yêu, vẻ đẹp tràn đầy sự tươi mới và hấp dẫn, nhưng cũng đầy dối trá và ảo tưởng, như một cánh hoa chớm nở nhưng nhanh chóng sẽ tàn phai.
Xuân Vui, Xuân Hết: Nỗi Buồn Của Cuộc Đời
Bài thơ càng trở nên sắc sảo và sâu lắng khi Hồ Xuân Hương chỉ ra sự bất định và ngắn ngủi của hạnh phúc trong cuộc sống. “Cọc nhổ đi rồi, lỗ bỏ không!” – câu thơ này như một lời cảnh báo về sự vô nghĩa của những gì đã qua, về sự hư vô của cuộc đời và tình yêu khi trò chơi đã kết thúc, và mọi thứ chỉ còn lại những khoảng trống.
Sự hẫng hụt, sự mất mát trong câu thơ này không chỉ dành cho trò chơi đu mà còn là phản ánh về những mối quan hệ trong xã hội. Hạnh phúc có thể đến và đi, nhưng cuối cùng mọi thứ chỉ còn lại những dấu vết mờ nhạt. Quá trình của tình yêu, của sự tận hưởng “xuân” đầy khoái cảm có thể rất ngắn ngủi, và sau khi kết thúc, mọi thứ sẽ bị bỏ lại phía sau như một lỗ trống mà không ai có thể lấp đầy.
Thông Điệp Từ “Đánh Đu”
Qua bài thơ này, Hồ Xuân Hương không chỉ tả thực những hình ảnh của trò chơi đánh đu mà còn bày tỏ một thông điệp đầy sâu sắc về tình yêu, cuộc sống và sự khát khao của con người. Trò chơi đu giống như một ẩn dụ cho những khát khao, những đam mê cháy bỏng trong tình yêu, nhưng cũng là sự nhắc nhở rằng mọi thứ đều có thể kết thúc, và chỉ có những dấu vết mà ta để lại. Sự vui tươi của tình yêu có thể lướt qua nhanh chóng, nhưng những khoảng trống mà nó để lại sẽ kéo dài mãi.
Đằng sau những hình ảnh tươi sáng, hồ Xuân Hương cũng muốn nhấn mạnh rằng cuộc sống và tình yêu luôn chứa đựng sự vô thường, hạnh phúc và khổ đau đan xen. Tình yêu không chỉ có sự ngọt ngào mà còn có sự trống vắng sau khi nó qua đi. Và giống như trò chơi đu, khi không còn ai tham gia, chỉ còn lại lỗ trống để chứng minh cho sự bất định và lướt qua của mọi thứ.
Với sự mỉa mai sắc sảo và những câu thơ giàu hình ảnh, “Đánh Đu” của Hồ Xuân Hương là một bài thơ đầy triết lý về sự mỏng manh của tình yêu, sự huyền bí của cuộc sống, và đồng thời là một lời nhắc nhở về sự vô thường của những cảm xúc mãnh liệt mà chúng ta thường theo đuổi.
*
Hồ Xuân Hương – Bà Chúa Thơ Nôm và Tượng Đài Văn Hóa Việt Nam
Hồ Xuân Hương (1772–1822), tên chữ Hán là 胡春香, là một thi sĩ nổi tiếng của Việt Nam, sống vào cuối thế kỷ XVIII và đầu thế kỷ XIX. Với tài năng thi ca độc đáo và tiếng nói sắc sảo, bà được nhà thơ hiện đại Xuân Diệu tôn vinh là “Bà chúa thơ Nôm.” Năm 2021, Hồ Xuân Hương cùng Nguyễn Đình Chiểu đã được UNESCO vinh danh là “Danh nhân văn hóa thế giới,” ghi nhận những đóng góp đặc biệt của bà cho nền văn hóa và văn học nhân loại.
Di sản thi ca
Hồ Xuân Hương để lại toàn bộ di tác bằng thơ, phần lớn được viết bằng chữ Nôm – loại văn tự giàu bản sắc dân tộc. Thơ của bà thường thoát khỏi những ràng buộc niêm luật chặt chẽ truyền thống, mang hơi thở thời đại, với phong cách “thanh thanh tục tục” đầy ý nhị. Qua thơ, bà phản ánh những bất công xã hội, tiếng nói khát khao tự do và quyền sống của con người, đặc biệt là phụ nữ.
Cuộc đời đa đoan
Hồ Xuân Hương sinh ra tại phường Khán Xuân, nay thuộc Bách Thảo, Hà Nội, là con gái của Sinh đồ Hồ Phi Diễn hoặc Hồ Sĩ Danh, một học giả nổi tiếng. Thời thơ ấu của bà gắn liền với Cổ Nguyệt Đường – một dinh thự ven hồ Tây, nơi bà lớn lên trong không gian phồn hoa của xứ Đàng Ngoài. Mặc dù không phải chịu sự gò bó nghiêm khắc như phụ nữ cùng thời, Hồ Xuân Hương vẫn nổi bật với tư chất thông minh và lòng hiếu học.
Đời sống tình cảm của Hồ Xuân Hương cũng nhiều sóng gió. Bà từng hai lần lấy chồng nhưng đều không viên mãn. Người chồng đầu tiên là Tổng Cóc – một hào phú yêu thi ca. Cuộc sống hôn nhân này kết thúc với nhiều giai thoại ly kỳ. Người chồng thứ hai là Phạm Viết Ngạn, Tri phủ Vĩnh Tường, nhưng cuộc sống chung chỉ kéo dài 27 tháng trước khi ông qua đời. Những mối tình và duyên phận phức tạp đã tạo nên hình tượng một người phụ nữ mạnh mẽ, sống tự do, và đầy khát vọng.
Lịch sử và tranh cãi
Cuộc đời và hành trạng của Hồ Xuân Hương cho đến nay vẫn là đề tài gây tranh cãi trong giới học giả. Nhiều giai thoại và tài liệu dân gian, như sách Giai nhân di mặc của Nguyễn Hữu Tiến, cung cấp thông tin nhưng không đủ xác tín. Mộ phần của bà, từng được cho là nằm ở ven hồ Tây, nay đã biến mất theo thời gian và sự thay đổi địa tầng.
Giai thoại tình yêu và cuộc sống
Nhiều giai thoại về tình yêu của Hồ Xuân Hương được lưu truyền, như mối tình đầy sóng gió với Tống Như Mai, một chàng trạng nguyên trẻ tuổi. Các câu chuyện này không chỉ làm giàu thêm hình ảnh nữ sĩ tài sắc mà còn tôn vinh khí chất quyết liệt và nhân cách mạnh mẽ của bà.
Di sản bất tử
Hồ Xuân Hương không chỉ là nhà thơ, mà còn là biểu tượng của ý chí tự do, tiếng nói phản kháng, và sự sáng tạo vượt thời đại. Những bài thơ Nôm đặc sắc của bà như “Bánh trôi nước,” “Đèo Ba Dội,” hay “Hang Cắc Cớ” đã đi vào lòng người, khẳng định tài năng và phong cách độc đáo.
Với những đóng góp lớn lao cho nền văn học dân tộc, Hồ Xuân Hương xứng đáng được ghi nhớ như một tượng đài bất tử của văn hóa Việt Nam. Di sản của bà sẽ mãi mãi là nguồn cảm hứng cho những thế hệ yêu thơ và trân trọng giá trị dân tộc.
Viên Ngọc Quý.
