Đề nhị mĩ nhân đồ
Hồ Xuân Hương
Ấy bao nhiêu tuổi hỡi cô mình
Chị cũng xinh mà em cũng xinh
Trăm vẻ như in tờ giấy trắng
Ngàn năm còn mãi cái xuân xanh
Phiếu mai chăng dám đường kia nọ
Bồ liễu thôi đành phận mỏng manh
Có một thú vui sao chẳng vẽ
Trách người thợ ấy khéo vô tình
*
“Đề Nhị Mỹ Nhân Đồ” – Tiếng Lòng về Sắc Đẹp và Thân Phận Qua Lời Thơ Hồ Xuân Hương
Hồ Xuân Hương – “Bà chúa thơ Nôm,” với tài năng độc đáo và lối viết sâu sắc, luôn biết cách chạm đến những góc khuất của đời sống và tâm hồn con người. Bài thơ “Đề Nhị Mỹ Nhân Đồ” (Đề tranh hai mỹ nhân) là một tác phẩm thể hiện rõ nét tài năng ấy, khi bà mượn bức tranh hai mỹ nhân để giãi bày nỗi niềm về sắc đẹp, tuổi trẻ, và thân phận người phụ nữ.
Bức tranh mỹ nhân – Vẻ đẹp trong đối sánh
Mở đầu bài thơ, Hồ Xuân Hương đặt câu hỏi như một sự ngợi ca và suy ngẫm:
“Ấy bao nhiêu tuổi hỡi cô mình
Chị cũng xinh mà em cũng xinh.”
Hai người đẹp trong tranh hiện lên với vẻ trẻ trung, thanh tú, khó phân định tuổi tác hay nhan sắc. Lời thơ ngợi khen không chỉ tôn vinh vẻ đẹp của hai người con gái mà còn ngầm thể hiện sự ngưỡng mộ với sức sống của tuổi xuân – một nét đẹp như “in trên tờ giấy trắng,” vừa tinh khôi, vừa dễ phai mờ.
Xuân xanh – Vẻ đẹp và sự mong manh của thời gian
Hai câu tiếp theo khắc họa sự đối lập giữa vẻ đẹp vĩnh cửu và thực tế mong manh của tuổi trẻ:
“Trăm vẻ như in tờ giấy trắng
Ngàn năm còn mãi cái xuân xanh.”
Dẫu “xuân xanh” là biểu tượng của vẻ đẹp vĩnh cửu trong nghệ thuật, nhưng trong đời thực, tuổi trẻ lại ngắn ngủi như một cánh hoa sớm nở tối tàn. Hồ Xuân Hương đã khéo léo lồng ghép hình ảnh “tờ giấy trắng” để vừa tôn vinh sự thuần khiết, vừa nhấn mạnh tính phù du của nhan sắc.
Thân phận phụ nữ – Đẹp nhưng mong manh
Hồ Xuân Hương tiếp tục nhấn mạnh sự đối lập trong cuộc đời người phụ nữ:
“Phiếu mai chăng dám đường kia nọ
Bồ liễu thôi đành phận mỏng manh.”
“Phiếu mai” (cành mai mỏng) và “bồ liễu” (liễu yếu đào tơ) là những hình ảnh ẩn dụ cho vẻ đẹp kiều diễm nhưng đầy yếu đuối. Người phụ nữ, dù xinh đẹp đến đâu, cũng không tránh khỏi những định kiến, những ràng buộc khắc nghiệt của xã hội xưa. Họ bị đóng khung trong những quy chuẩn khắc nghiệt, không dám tự mình quyết định con đường đời.
Lời trách gửi gắm vào nghệ thuật
Hai câu kết là lời trách người thợ vẽ:
“Có một thú vui sao chẳng vẽ
Trách người thợ ấy khéo vô tình.”
Hồ Xuân Hương trách họa sĩ không vẽ được niềm vui, không chạm đến những giá trị tinh thần sâu sắc của hai mỹ nhân. Đây không chỉ là lời nhắn gửi tới nghệ thuật mà còn là lời than về cách con người đối xử với phụ nữ – chỉ chú trọng vẻ bề ngoài, mà quên đi những tâm tư, cảm xúc và khát khao hạnh phúc bên trong họ.
Thông điệp sâu sắc từ Hồ Xuân Hương
Bài thơ không chỉ là lời ngợi ca nhan sắc mà còn là một sự phản ánh về thân phận và giá trị của người phụ nữ. Hồ Xuân Hương, với cái nhìn sắc sảo và nhân văn, đã chỉ ra rằng vẻ đẹp không chỉ nằm ở ngoại hình, mà còn nằm trong tâm hồn, khát vọng và sự tự do của con người.
“Đề Nhị Mỹ Nhân Đồ” là tiếng lòng vừa yêu thương, vừa trăn trở của nữ sĩ với số phận phái đẹp trong xã hội phong kiến, đồng thời là lời nhắn gửi tới mọi thế hệ rằng: hãy trân trọng không chỉ vẻ đẹp bên ngoài mà cả giá trị nội tại của mỗi con người. Vẻ đẹp thực sự, như Xuân Hương khẳng định, không chỉ nằm ở “tờ giấy trắng” mà còn ở sức sống mãnh liệt vượt thời gian.
*
Hồ Xuân Hương – Bà Chúa Thơ Nôm và Tượng Đài Văn Hóa Việt Nam
Hồ Xuân Hương (1772–1822), tên chữ Hán là 胡春香, là một thi sĩ nổi tiếng của Việt Nam, sống vào cuối thế kỷ XVIII và đầu thế kỷ XIX. Với tài năng thi ca độc đáo và tiếng nói sắc sảo, bà được nhà thơ hiện đại Xuân Diệu tôn vinh là “Bà chúa thơ Nôm.” Năm 2021, Hồ Xuân Hương cùng Nguyễn Đình Chiểu đã được UNESCO vinh danh là “Danh nhân văn hóa thế giới,” ghi nhận những đóng góp đặc biệt của bà cho nền văn hóa và văn học nhân loại.
Di sản thi ca
Hồ Xuân Hương để lại toàn bộ di tác bằng thơ, phần lớn được viết bằng chữ Nôm – loại văn tự giàu bản sắc dân tộc. Thơ của bà thường thoát khỏi những ràng buộc niêm luật chặt chẽ truyền thống, mang hơi thở thời đại, với phong cách “thanh thanh tục tục” đầy ý nhị. Qua thơ, bà phản ánh những bất công xã hội, tiếng nói khát khao tự do và quyền sống của con người, đặc biệt là phụ nữ.
Cuộc đời đa đoan
Hồ Xuân Hương sinh ra tại phường Khán Xuân, nay thuộc Bách Thảo, Hà Nội, là con gái của Sinh đồ Hồ Phi Diễn hoặc Hồ Sĩ Danh, một học giả nổi tiếng. Thời thơ ấu của bà gắn liền với Cổ Nguyệt Đường – một dinh thự ven hồ Tây, nơi bà lớn lên trong không gian phồn hoa của xứ Đàng Ngoài. Mặc dù không phải chịu sự gò bó nghiêm khắc như phụ nữ cùng thời, Hồ Xuân Hương vẫn nổi bật với tư chất thông minh và lòng hiếu học.
Đời sống tình cảm của Hồ Xuân Hương cũng nhiều sóng gió. Bà từng hai lần lấy chồng nhưng đều không viên mãn. Người chồng đầu tiên là Tổng Cóc – một hào phú yêu thi ca. Cuộc sống hôn nhân này kết thúc với nhiều giai thoại ly kỳ. Người chồng thứ hai là Phạm Viết Ngạn, Tri phủ Vĩnh Tường, nhưng cuộc sống chung chỉ kéo dài 27 tháng trước khi ông qua đời. Những mối tình và duyên phận phức tạp đã tạo nên hình tượng một người phụ nữ mạnh mẽ, sống tự do, và đầy khát vọng.
Lịch sử và tranh cãi
Cuộc đời và hành trạng của Hồ Xuân Hương cho đến nay vẫn là đề tài gây tranh cãi trong giới học giả. Nhiều giai thoại và tài liệu dân gian, như sách Giai nhân di mặc của Nguyễn Hữu Tiến, cung cấp thông tin nhưng không đủ xác tín. Mộ phần của bà, từng được cho là nằm ở ven hồ Tây, nay đã biến mất theo thời gian và sự thay đổi địa tầng.
Giai thoại tình yêu và cuộc sống
Nhiều giai thoại về tình yêu của Hồ Xuân Hương được lưu truyền, như mối tình đầy sóng gió với Tống Như Mai, một chàng trạng nguyên trẻ tuổi. Các câu chuyện này không chỉ làm giàu thêm hình ảnh nữ sĩ tài sắc mà còn tôn vinh khí chất quyết liệt và nhân cách mạnh mẽ của bà.
Di sản bất tử
Hồ Xuân Hương không chỉ là nhà thơ, mà còn là biểu tượng của ý chí tự do, tiếng nói phản kháng, và sự sáng tạo vượt thời đại. Những bài thơ Nôm đặc sắc của bà như “Bánh trôi nước,” “Đèo Ba Dội,” hay “Hang Cắc Cớ” đã đi vào lòng người, khẳng định tài năng và phong cách độc đáo.
Với những đóng góp lớn lao cho nền văn học dân tộc, Hồ Xuân Hương xứng đáng được ghi nhớ như một tượng đài bất tử của văn hóa Việt Nam. Di sản của bà sẽ mãi mãi là nguồn cảm hứng cho những thế hệ yêu thơ và trân trọng giá trị dân tộc.
Viên Ngọc Quý.
