Khóc Em Gái
Tú Xương
Mệnh sao bạc thế hỡi em ơi!
Hai bốn hai lăm cũng một đời
Bảng hổ vừa treo, cầu Thước bắc
Cành thoa đã rụng, phím đàn rơi
Cây tương tư héo, chồng rầu rĩ
Thuyền độ sinh đưa, Phật rước mời
Những muốn dựng bia toan kỷ niệm
Lòng anh thương xót, xiết bao nguôi!
*
“Khúc Bi Thương Trong Tình Anh Em: Lời Khóc Thương Em Gái”
Bài thơ “Khóc Em Gái” của Tú Xương là một khúc ca đầy cảm xúc, khắc sâu nỗi đau mất mát và tình cảm chân thành mà tác giả dành cho người em gái đã qua đời. Từng dòng thơ vang lên như tiếng lòng thổn thức, vừa xót xa, vừa gợi lên sự thương tiếc khôn nguôi trước sự ngắn ngủi của kiếp người.
Nỗi đau trước sự ra đi quá sớm
Ngay từ câu mở đầu:
“Mệnh sao bạc thế hỡi em ơi!
Hai bốn hai lăm cũng một đời”
Tác giả không giấu được nỗi bàng hoàng và đau xót trước cái chết trẻ của người em gái. Độ tuổi “hai bốn hai lăm” – thời kỳ đẹp nhất của đời người, khi sức sống còn tràn đầy và những ước mơ còn dang dở – nay đã bị định mệnh nghiệt ngã cướp đi. Sự bất lực của con người trước vòng xoay của sinh tử khiến nỗi đau càng thêm quặn thắt.
Những hình ảnh tang thương và trống vắng
Tú Xương sử dụng các hình ảnh ẩn dụ đầy gợi cảm để diễn tả sự mất mát:
“Bảng hổ vừa treo, cầu Thước bắc
Cành thoa đã rụng, phím đàn rơi”
Bảng hổ – biểu tượng của niềm tự hào, của sự thành đạt, vừa được dựng lên thì cầu Thước – biểu tượng của sự chia ly – đã nối liền hai thế giới. Hình ảnh “cành thoa rụng” và “phím đàn rơi” càng tô đậm sự mất mát, như thể một nhành hoa tươi đẹp vừa tàn phai và âm thanh cuộc đời đã ngưng bặt.
Nỗi lòng của người ở lại
Nỗi đau không chỉ dành cho em gái mà còn cho những người ở lại:
“Cây tương tư héo, chồng rầu rĩ
Thuyền độ sinh đưa, Phật rước mời”
Cây tương tư – biểu tượng của tình yêu và sự gắn bó – giờ đây đã khô héo. Hình ảnh người chồng rầu rĩ trước mất mát và chiếc thuyền độ sinh đưa linh hồn về cõi Phật tạo nên khung cảnh vừa bi ai, vừa thấm đẫm tinh thần triết lý nhà Phật: cuộc đời là vô thường, sinh tử chỉ là hai mặt của kiếp người.
Tình cảm chân thành và lòng tiếc thương vô hạn
Câu kết của bài thơ:
“Những muốn dựng bia toan kỷ niệm
Lòng anh thương xót, xiết bao nguôi!”
thể hiện khát khao của tác giả muốn giữ lại ký ức và sự hiện diện của em gái qua việc “dựng bia”. Dẫu biết rằng bia đá chỉ là vật vô tri, nhưng đó là cách duy nhất để người sống có thể mãi mãi khắc ghi hình bóng người đã khuất. Lòng thương xót vô bờ của người anh như một sợi dây kết nối, bất chấp khoảng cách âm dương, thể hiện một tình cảm gia đình sâu đậm và thiêng liêng.
Thông điệp của bài thơ
Qua “Khóc Em Gái”, Tú Xương không chỉ bày tỏ nỗi đau mất mát riêng tư mà còn gửi gắm thông điệp về sự quý giá của tình thân và sự vô thường của cuộc đời. Cái chết của người em gái không chỉ là sự chia xa trong gia đình mà còn là lời nhắc nhở về sự ngắn ngủi của kiếp người, khơi gợi ý thức sống trọn vẹn và yêu thương khi còn có thể.
Kết luận
“Khóc Em Gái” là một bài thơ đầy cảm xúc, phản ánh rõ nét tài năng của Tú Xương trong việc biến nỗi đau thành những vần thơ chân thực, chạm đến trái tim người đọc. Bài thơ không chỉ là một bản nhạc buồn mà còn là tiếng nói tri âm về tình anh em, tình người và sự trân trọng những gì đáng quý trong cuộc sống. Đây chính là một tác phẩm lay động tâm hồn, để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng người đọc.
*
Tú Xương – Nhà thơ tài hoa của đất nước trong buổi giao thời
Tú Xương, tên thật là Trần Tế Xương, tự Mặc Trai, hiệu Mộng Tích, sinh ngày 5 tháng 9 năm 1870 tại Nam Định, là một trong những nhà thơ lớn của Việt Nam. Dù cuộc đời ông ngắn ngủi, chỉ vỏn vẹn 37 năm, nhưng di sản văn chương mà ông để lại đã trở thành biểu tượng độc đáo của giai đoạn giao thời đầy biến động trong lịch sử dân tộc.
Bối cảnh lịch sử và cuộc đời
Sinh ra trong thời kỳ đất nước lâm vào cảnh mất mát đau thương dưới ách đô hộ của thực dân Pháp, cuộc đời Trần Tế Xương là chứng nhân của những chuyển biến xã hội khốc liệt. Ngay từ nhỏ, ông đã bộc lộ sự thông minh và tài hoa hiếm có. Câu đối “Đình tiền ngũ sắc hoa” mà cậu bé 10 tuổi Uyên đối lại bằng “Lung trung bách thanh điểu” đã báo hiệu một trí tuệ xuất chúng.
Tuy nhiên, bức tranh hiện thực xã hội mà ông trải qua lại đầy xám xịt. Những lần thi cử không thành, cuộc sống nghèo khó, và cảnh nước mất nhà tan đã tạo nên những dòng thơ vừa trữ tình, vừa trào phúng, đậm chất hiện thực trong sáng tác của ông.
Gia đình – Hình bóng bà Tú
Gia đình của Tú Xương cũng là một phần không thể tách rời trong cuộc đời và thơ ca của ông. Vợ ông, bà Phạm Thị Mẫn, là một phụ nữ tần tảo, chịu thương chịu khó, gánh vác mọi công việc để nuôi gia đình. Bà Tú đã trở thành nguồn cảm hứng bất tận trong thơ của ông, như một biểu tượng cho phẩm hạnh của người phụ nữ Việt Nam xưa.
Bài thơ Thương vợ là lời tri ân chân thành mà ông dành cho người vợ thân yêu:
Quanh năm buôn bán ở mom sông,
Nuôi đủ năm con với một chồng.
Những câu thơ giản dị nhưng đầy cảm động đã khắc họa hình ảnh người phụ nữ hy sinh, chịu đựng trong mọi khó khăn, vất vả vì gia đình.
Tài năng thơ ca – Vị tổ sư của thơ trào phúng Việt Nam
Thơ văn của Tú Xương được đánh giá cao bởi sự kết hợp hài hòa giữa trào phúng, hiện thực và trữ tình. Với thể loại thơ Đường luật, phú, câu đối, hát nói… ông không chỉ tái hiện bức tranh xã hội lố lăng, đầy rẫy sự bất công và sa đọa của chế độ thực dân phong kiến, mà còn thể hiện những cảm xúc chân thật, nỗi đau đời và tình yêu thương đối với gia đình.
Tú Xương không ngại dùng giọng điệu châm biếm sắc bén để đả kích tầng lớp quan lại ăn chơi, xa hoa và những con người chạy theo vật chất. Thơ ông vừa là tiếng cười, vừa là tiếng khóc, vừa là tiếng thét đau đớn cho hiện thực bi thương.
Những đóng góp của ông được Xuân Diệu đánh giá là:
“Ông nghè ông thám vô mây khói,
Đứng lại văn chương một tú tài.”
Di sản và ảnh hưởng
Tuy không có những tác phẩm được xuất bản khi còn sống, nhưng thơ văn của Tú Xương đã trở thành di sản quý giá, được sưu tầm và lưu truyền qua nhiều thế hệ. Ông không chỉ là một nhà thơ, mà còn là một trí thức có trách nhiệm với xã hội, với dân tộc.
Sự nghiệp thơ văn của Tú Xương như một ngọn lửa mãi cháy sáng trong lòng người đọc, khiến ta cảm phục trước tài năng, đồng thời trân trọng hơn giá trị của lòng yêu nước, tình yêu gia đình và sự đấu tranh không ngừng nghỉ cho công lý.
Viên Ngọc Qúy.
