Lỡm Học Trò
Hồ Xuân Hương
Khéo khéo đi đâu lũ ngẩn ngơ
Lại đây cho chị dạy làm thơ
Ong non ngứa nọc châm hoa rữa
Dê cỏn buồn sừng húc giậu thưa
*
“Lỡm Học Trò” – Lời Trêu Chọc Tinh Nghịch Nhưng Sâu Sắc Của Hồ Xuân Hương
Trong văn học Việt Nam, Hồ Xuân Hương luôn hiện diện như một tiếng thơ độc đáo, vừa hài hước, sắc sảo, vừa giàu chiều sâu triết lý. Với bài thơ “Lỡm Học Trò”, bà không chỉ thể hiện tài năng ngôn ngữ xuất chúng mà còn gửi gắm những suy tư sâu lắng về sự học, sự trưởng thành, và cách sống trong đời.
Tinh nghịch và hài hước trong từng câu chữ
Mở đầu bài thơ, giọng điệu trêu đùa của Hồ Xuân Hương đã gây ấn tượng mạnh:
“Khéo khéo đi đâu lũ ngẩn ngơ,
Lại đây cho chị dạy làm thơ.”
Câu thơ như một lời mắng yêu, một lời khích lệ đầy dí dỏm từ người đi trước dành cho lớp trẻ. Bà gọi họ là “lũ ngẩn ngơ,” nhưng không phải để hạ thấp mà là để khơi dậy trong họ sự tự ý thức. Học trò non trẻ, thiếu kinh nghiệm, cần được hướng dẫn và rèn luyện để trưởng thành trong tư duy và cảm xúc.
Cách Hồ Xuân Hương xưng “chị” không chỉ tạo cảm giác gần gũi mà còn thể hiện vai trò dẫn dắt, đồng thời khẳng định vị thế của một người phụ nữ tài hoa, giàu kinh nghiệm trong văn đàn và cuộc sống.
Hình ảnh ví von đầy ẩn ý
Hai câu thơ tiếp theo mở ra những hình ảnh giàu sức gợi:
“Ong non ngứa nọc châm hoa rữa,
Dê cỏn buồn sừng húc giậu thưa.”
Hình ảnh “ong non” và “dê cỏn” tượng trưng cho lớp trẻ bồng bột, chưa đủ trải đời nhưng đã muốn thử sức với những điều lớn lao. “Ong non” vì chưa đủ kinh nghiệm nên vô tình làm tổn thương hoa, “dê cỏn” còn non nớt mà đã vội húc giậu, tự chuốc lấy thất bại. Những hình ảnh này vừa hài hước, vừa mang tính răn dạy nhẹ nhàng, như một lời nhắc nhở rằng tuổi trẻ cần học cách kiềm chế và hiểu biết trước khi hành động.
Thông điệp về sự trưởng thành và học hỏi
Qua bài thơ, Hồ Xuân Hương không chỉ trêu chọc mà còn khéo léo nhấn mạnh tầm quan trọng của sự học hỏi, rèn luyện và ý thức về bản thân. Người trẻ cần thời gian để hoàn thiện, để không lãng phí tài năng hoặc gây ra những sai lầm không đáng có.
Bà cũng truyền tải một thông điệp sâu sắc về sự khiêm nhường. Để trở thành một con người hiểu đời, không chỉ cần tài năng mà còn cần sự học hỏi từ người đi trước, từ những kinh nghiệm thực tế.
Tình yêu thương và sự nâng đỡ từ thế hệ trước
Mặc dù có giọng điệu trêu đùa, bài thơ thực chất là một biểu hiện của tình yêu thương và sự quan tâm. Hồ Xuân Hương, trong vai trò “chị,” không ngần ngại chỉ ra khuyết điểm của “học trò,” nhưng điều đó chỉ nhằm mục đích giúp họ trưởng thành. Bà muốn thế hệ trẻ nhận ra giá trị của việc học và sự trưởng thành thông qua trải nghiệm thực tế, không phải bằng sự vội vàng hay tự phụ.
Kết luận: Lời nhắn gửi vượt thời gian
“Lỡm Học Trò” không chỉ là một bài thơ hài hước mà còn là một bài học quý giá về sự trưởng thành và ý nghĩa của việc học hỏi. Qua những dòng thơ nhẹ nhàng mà sâu sắc, Hồ Xuân Hương đã để lại một thông điệp vượt thời gian: sự học không chỉ nằm trong kiến thức sách vở mà còn cần sự tự ý thức, kiên nhẫn và lòng khiêm nhường.
Lời thơ của Hồ Xuân Hương không chỉ dừng lại ở sự trêu chọc mà còn là một lời khuyên chân thành từ một người phụ nữ tài hoa và từng trải. Nó nhắc nhở chúng ta, dù ở bất kỳ thế hệ nào, về giá trị của việc không ngừng học hỏi và hoàn thiện bản thân.
*
Hồ Xuân Hương – Bà Chúa Thơ Nôm và Tượng Đài Văn Hóa Việt Nam
Hồ Xuân Hương (1772–1822), tên chữ Hán là 胡春香, là một thi sĩ nổi tiếng của Việt Nam, sống vào cuối thế kỷ XVIII và đầu thế kỷ XIX. Với tài năng thi ca độc đáo và tiếng nói sắc sảo, bà được nhà thơ hiện đại Xuân Diệu tôn vinh là “Bà chúa thơ Nôm.” Năm 2021, Hồ Xuân Hương cùng Nguyễn Đình Chiểu đã được UNESCO vinh danh là “Danh nhân văn hóa thế giới,” ghi nhận những đóng góp đặc biệt của bà cho nền văn hóa và văn học nhân loại.
Di sản thi ca
Hồ Xuân Hương để lại toàn bộ di tác bằng thơ, phần lớn được viết bằng chữ Nôm – loại văn tự giàu bản sắc dân tộc. Thơ của bà thường thoát khỏi những ràng buộc niêm luật chặt chẽ truyền thống, mang hơi thở thời đại, với phong cách “thanh thanh tục tục” đầy ý nhị. Qua thơ, bà phản ánh những bất công xã hội, tiếng nói khát khao tự do và quyền sống của con người, đặc biệt là phụ nữ.
Cuộc đời đa đoan
Hồ Xuân Hương sinh ra tại phường Khán Xuân, nay thuộc Bách Thảo, Hà Nội, là con gái của Sinh đồ Hồ Phi Diễn hoặc Hồ Sĩ Danh, một học giả nổi tiếng. Thời thơ ấu của bà gắn liền với Cổ Nguyệt Đường – một dinh thự ven hồ Tây, nơi bà lớn lên trong không gian phồn hoa của xứ Đàng Ngoài. Mặc dù không phải chịu sự gò bó nghiêm khắc như phụ nữ cùng thời, Hồ Xuân Hương vẫn nổi bật với tư chất thông minh và lòng hiếu học.
Đời sống tình cảm của Hồ Xuân Hương cũng nhiều sóng gió. Bà từng hai lần lấy chồng nhưng đều không viên mãn. Người chồng đầu tiên là Tổng Cóc – một hào phú yêu thi ca. Cuộc sống hôn nhân này kết thúc với nhiều giai thoại ly kỳ. Người chồng thứ hai là Phạm Viết Ngạn, Tri phủ Vĩnh Tường, nhưng cuộc sống chung chỉ kéo dài 27 tháng trước khi ông qua đời. Những mối tình và duyên phận phức tạp đã tạo nên hình tượng một người phụ nữ mạnh mẽ, sống tự do, và đầy khát vọng.
Lịch sử và tranh cãi
Cuộc đời và hành trạng của Hồ Xuân Hương cho đến nay vẫn là đề tài gây tranh cãi trong giới học giả. Nhiều giai thoại và tài liệu dân gian, như sách Giai nhân di mặc của Nguyễn Hữu Tiến, cung cấp thông tin nhưng không đủ xác tín. Mộ phần của bà, từng được cho là nằm ở ven hồ Tây, nay đã biến mất theo thời gian và sự thay đổi địa tầng.
Giai thoại tình yêu và cuộc sống
Nhiều giai thoại về tình yêu của Hồ Xuân Hương được lưu truyền, như mối tình đầy sóng gió với Tống Như Mai, một chàng trạng nguyên trẻ tuổi. Các câu chuyện này không chỉ làm giàu thêm hình ảnh nữ sĩ tài sắc mà còn tôn vinh khí chất quyết liệt và nhân cách mạnh mẽ của bà.
Di sản bất tử
Hồ Xuân Hương không chỉ là nhà thơ, mà còn là biểu tượng của ý chí tự do, tiếng nói phản kháng, và sự sáng tạo vượt thời đại. Những bài thơ Nôm đặc sắc của bà như “Bánh trôi nước,” “Đèo Ba Dội,” hay “Hang Cắc Cớ” đã đi vào lòng người, khẳng định tài năng và phong cách độc đáo.
Với những đóng góp lớn lao cho nền văn học dân tộc, Hồ Xuân Hương xứng đáng được ghi nhớ như một tượng đài bất tử của văn hóa Việt Nam. Di sản của bà sẽ mãi mãi là nguồn cảm hứng cho những thế hệ yêu thơ và trân trọng giá trị dân tộc.
Viên Ngọc Quý.
