Mẹ
Bằng Việt
Con bị thương, nằm lại một mùa mưa
Nhớ dáng mẹ ân cần mà lặng lẽ
Nhà yên ắng, tiếng chân đi rất nhẹ,
Gió từng hồi trên mái lá ùa qua.
Nhớ vườn cây che bóng kín sau nhà
Trái chín rụng suốt mùa thu lộp độp
Những dãy bưởi sai, những hàng khế ngọt,
Nhãn đầu mùa, chim đến bói lao xao…
Con xót lòng, mẹ hái trái bưởi đào
Con nhạt miệng, có canh tôm nấu khế
Khoai nướng, ngô bung, ngọt lòng đến thế
Mỗi ban mai toả khói ấm trong nhà.
Ba con đầu đi chiến đấu nơi xa
Tình máu mủ mẹ dồn con hết cả,
Con nói mớ những núi rừng xa lạ
Tỉnh ra rồi, có mẹ, hoá thành quê!
“Ông mất lâu rồi…” – Mẹ kể con nghe
Những chuyện làm ăn, những phen luân lạc,
Mắt nhoà đục và mái đầu tóc bạc
Cả cuộc đời chèo chống bấy nhiêu năm…
Những lúc hiếm hoi, mưa tạnh, trời trăng,
Mẹ hể hả ngắm con hồng sắc mặt
Con ra ngõ, núi chập chùng xanh ngắt
Lại tần ngần nói với mẹ ngày đi.
Mẹ cười xoà, nước mắt ứa trên mi:
– “Đi đánh Mỹ, khi nào tau có giữ!
Súng đạn đó, ba lô còn treo đó,
Bộ mi chừ đeo đã vững hay chăng?”
…Ôi mẹ già trên bản vắng xa xăm
Con đã đi rồi, mấy khi trở lại?
Dằng dặc Trường Sơn những mùa gió trái
Những mùa mưa bạc trắng cả cây rừng!
Con qua đâu thấy mái lá, cây vườn,
Cũng đất nước, phơ phơ đầu tóc mẹ…
Từng giọt máu trong người con đập khẽ,
Máu bây giờ đâu có của riêng con?
1972
(Nguồn: Bằng Việt, Tác phẩm chọn lọc, NXB Hội Nhà văn, 2010)
*
Mẹ – Bóng mát cuộc đời và tình yêu vô bờ bến
Trong thơ ca Việt Nam, hình ảnh người mẹ luôn là nguồn cảm hứng bất tận, là biểu tượng của tình yêu vô điều kiện và sự hy sinh thầm lặng. Bài thơ “Mẹ” của Bằng Việt là một bức tranh xúc động về tình mẫu tử giữa những gian lao thời chiến, đồng thời gửi gắm thông điệp về sự gắn bó máu thịt giữa con người và quê hương, đất nước.
Tình mẹ – dòng suối ngọt lành giữa bão tố cuộc đời
Bài thơ mở ra với khung cảnh đầy cảm xúc: người con bị thương, trở về trong vòng tay chăm sóc của mẹ. Sự yên ắng của căn nhà, tiếng chân mẹ đi nhẹ, cùng những cơn gió ùa qua mái lá tạo nên không khí gần gũi, giản dị nhưng đầy ấm áp. Mẹ hiện lên như một biểu tượng của sự che chở và an ủi, bất chấp mọi khó khăn:
“Con bị thương, nằm lại một mùa mưa
Nhớ dáng mẹ ân cần mà lặng lẽ…”
Qua từng câu thơ, người mẹ hiện lên như một bóng mát dịu dàng, luôn dành cho con những gì tốt đẹp nhất. Những trái bưởi đào, bát canh tôm nấu khế, khoai nướng, ngô bung không chỉ là món ăn mà còn là tình yêu vô tận mẹ dành cho con.
Mẹ – biểu tượng của quê hương và nguồn cội
Trong bài thơ, tình yêu của mẹ không chỉ là tình cảm gia đình mà còn mang ý nghĩa của tình yêu quê hương, đất nước. Những hình ảnh quen thuộc như vườn cây, trái bưởi, nhãn đầu mùa gợi lên sự gần gũi, thân thương của làng quê Việt Nam. Khi người con nhắc đến mẹ, cũng là nhắc đến quê hương – nơi chở che, nuôi dưỡng và là nguồn cội của mọi sự sống.
Tình yêu ấy tiếp tục được khắc họa qua sự hy sinh thầm lặng. Mẹ dành trọn tình cảm cho người con trai còn lại, trong khi ba anh em khác đã lên đường chiến đấu. Dẫu lòng đau đáu lo âu, mẹ vẫn mạnh mẽ, động viên con lên đường vì nghĩa lớn.
Sự hòa quyện giữa tình mẹ và tình yêu đất nước
Điểm đặc biệt trong bài thơ là sự kết nối không thể tách rời giữa tình mẹ và tình yêu đất nước. Mẹ không chỉ nuôi dưỡng con bằng tình thương mà còn tiếp sức mạnh để con dấn thân vào cuộc chiến đấu bảo vệ quê hương. Hình ảnh mẹ buồn vui đan xen khi tiễn con ra trận:
“Mẹ cười xoà, nước mắt ứa trên mi:
‘Đi đánh Mỹ, khi nào tau có giữ!
Súng đạn đó, ba lô còn treo đó,
Bộ mi chừ đeo đã vững hay chăng?’”*
Đó là nỗi đau của một người mẹ tiễn con ra chiến trường, nhưng cũng là niềm tự hào khi con mình góp phần bảo vệ tổ quốc.
Hình ảnh mẹ – biểu tượng của trường tồn và bất diệt
Khi đi qua những miền đất khác nhau, người con vẫn luôn nghĩ về mái lá, cây vườn và bóng dáng mẹ. Dù không còn bên nhau, mẹ vẫn sống mãi trong từng giọt máu, từng nhịp đập của người con. Câu thơ cuối là sự khẳng định mạnh mẽ về tình yêu mẹ, tình yêu đất nước luôn hòa quyện trong trái tim người chiến sĩ:
“Từng giọt máu trong người con đập khẽ,
Máu bây giờ đâu có của riêng con?”
Máu của con, tình yêu của con, sức mạnh của con – tất cả đều là từ mẹ, từ quê hương mà ra.
Thông điệp sâu sắc của bài thơ
Qua bài thơ “Mẹ”, Bằng Việt không chỉ ca ngợi tình mẫu tử mà còn khắc họa hình ảnh người mẹ Việt Nam thời chiến – biểu tượng của sự hy sinh, kiên cường và yêu thương vô bờ bến. Tình yêu mẹ dành cho con không chỉ là sự chăm sóc đời thường mà còn là nguồn động lực lớn lao giúp con vượt qua mọi khó khăn, thử thách.
Từ tình cảm gia đình, bài thơ mở rộng ra tình yêu đất nước, khẳng định mối dây liên kết không thể tách rời giữa mỗi cá nhân và quê hương. Đó là thông điệp rằng tình yêu mẹ, tình yêu gia đình chính là nguồn cội để xây dựng lòng yêu nước, ý chí chiến đấu và hy sinh vì cộng đồng.
Lời kết
“Mẹ” của Bằng Việt là một tác phẩm giàu cảm xúc, mang giá trị nhân văn sâu sắc. Bài thơ không chỉ tôn vinh người mẹ mà còn nhắc nhở mỗi người về trách nhiệm đối với gia đình và đất nước. Hình ảnh người mẹ Việt Nam trong bài thơ – đầy yêu thương và kiên cường – sẽ mãi là biểu tượng đẹp đẽ, trường tồn trong văn học và trong trái tim mỗi người con đất Việt.
*
Về nhà thơ Bằng Việt
Bằng Việt – Người nghệ sĩ lặng lẽ gieo mầm cho những giá trị đời thường
Trong bầu trời thi ca Việt Nam hiện đại, Bằng Việt là một trong những nhà thơ để lại dấu ấn sâu sắc với lối viết giàu cảm xúc, tràn đầy những suy tư về con người và cuộc sống. Ông không chỉ là người kể chuyện của thế hệ đi trước mà còn là cầu nối cảm xúc, mang những giá trị trường tồn vượt qua thời gian, đến với trái tim độc giả hôm nay.
Bằng Việt – Hành trình từ tuổi trẻ đến nghệ thuật
Bằng Việt, tên thật là Nguyễn Việt Bằng, sinh ngày 15 tháng 6 năm 1941 tại Hà Tây (nay thuộc Hà Nội). Thời thanh xuân của ông trải dài trong những năm tháng đất nước còn chia cắt, chiến tranh và gian khổ. Sau khi tốt nghiệp phổ thông, ông du học ngành luật tại Liên Xô, nhưng chính tình yêu đối với văn chương đã dẫn lối ông đến với thi ca.
Thời kỳ đầu sáng tác, ông gắn bó với những nhà thơ cùng thế hệ như Lưu Quang Vũ, Nguyễn Duy… Thơ Bằng Việt thời kỳ này tràn đầy nhiệt huyết tuổi trẻ, đậm chất lý tưởng và khát vọng cống hiến cho quê hương.
Không chỉ thành công trên con đường thi ca, Bằng Việt còn là một nhà quản lý văn hóa và hoạt động tích cực trong lĩnh vực văn học nghệ thuật. Ông từng đảm nhiệm các vị trí quan trọng như Chủ tịch Hội Liên hiệp Văn học Nghệ thuật Hà Nội và Phó Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam.
Đặc điểm nổi bật trong phong cách thơ Bằng Việt
Sự dung dị và tinh tế trong cảm xúc
Thơ của Bằng Việt thường gợi lên những cảm xúc nhẹ nhàng, dung dị mà sâu sắc. Ông có khả năng biến những điều bình thường trong cuộc sống thành thơ, khiến người đọc thấy mình trong từng câu chữ. Dù viết về thiên nhiên, tình yêu hay những ký ức xa xưa, thơ ông luôn ẩn chứa sự lắng đọng, suy ngẫm.
Ví dụ, trong bài thơ “Bếp lửa” – tác phẩm nổi tiếng được đưa vào giảng dạy trong chương trình phổ thông, Bằng Việt đã tái hiện hình ảnh bếp lửa thân thương của bà, gắn với tuổi thơ gian khó nhưng đầy tình yêu thương. Hình ảnh bếp lửa không chỉ là biểu tượng của tình bà cháu mà còn là ngọn lửa của lòng yêu thương và ý chí vượt lên mọi khó khăn.
Chất tự sự trữ tình
Thơ Bằng Việt mang tính tự sự cao, như những lời tâm tình từ chính tâm hồn ông, nhưng đồng thời cũng là tiếng nói chung của thế hệ. Từ những câu chuyện cá nhân, thơ ông mở ra những chiều sâu triết lý về cuộc đời, con người, và giá trị sống.
Bài thơ “Em đừng ghen với quá khứ” là một ví dụ điển hình. Trong đó, ông viết về tình yêu, quá khứ, và những nỗi niềm sâu kín của con người một cách tinh tế. Những câu thơ như lời an ủi dịu dàng, để lại sự lắng đọng trong lòng người đọc.
Hướng đến những giá trị nhân văn và tình yêu quê hương đất nước
Bằng Việt luôn tìm cách khắc họa những giá trị nhân văn trong thơ mình. Ông không ngần ngại nói về gian khó, mất mát, nhưng điều nổi bật nhất trong thơ ông chính là niềm tin mãnh liệt vào tình yêu thương, sự sống và ý nghĩa của sự đoàn kết.
Trong các bài thơ viết về quê hương, ông không chỉ vẽ nên những bức tranh thiên nhiên tuyệt đẹp mà còn nhấn mạnh tình yêu và trách nhiệm với mảnh đất đã nuôi dưỡng mình. Điều này khiến thơ ông không chỉ là nghệ thuật mà còn là lời kêu gọi sâu sắc hướng tới độc giả.
Di sản thơ ca và ảnh hưởng lâu dài
Bằng Việt để lại nhiều tác phẩm xuất sắc, có giá trị nghệ thuật và tư tưởng lớn. Các tập thơ tiêu biểu của ông bao gồm: Hương cây – Bếp lửa (1968, cùng Lưu Quang Vũ); Đất sau mưa; Khoảng cách giữa lời; Nơi cuối trời mây trắng còn bay. Thơ Bằng Việt không chỉ được yêu thích ở Việt Nam mà còn được dịch ra nhiều ngôn ngữ khác, mang văn hóa và tâm hồn Việt Nam đến gần hơn với bạn bè quốc tế.
Ý nghĩa của thơ Bằng Việt trong lòng độc giả hôm nay
Thơ Bằng Việt không khoa trương, cầu kỳ mà lặng lẽ như dòng suối chảy, âm thầm thấm vào tâm hồn độc giả. Nó là những hồi ức đẹp đẽ, là bài học giản dị về lòng yêu thương, là lời nhắc nhở về những giá trị đời thường mà chúng ta thường quên lãng.
Hơn nửa thế kỷ gắn bó với thi ca, Bằng Việt không chỉ để lại những vần thơ mà còn là tấm gương về sự tận tụy, trách nhiệm của người nghệ sĩ với xã hội. Ông nhắc nhở mỗi chúng ta rằng, giữa những biến động của thời gian, điều đẹp đẽ nhất chính là sự gắn bó, lòng trắc ẩn, và niềm tin vào cuộc sống.
Lời kết
Bằng Việt – người nghệ sĩ thầm lặng nhưng vững vàng trong hành trình gieo những mầm thơ nhân văn, sẽ mãi là một ngọn lửa sáng trong văn học Việt Nam. Những câu thơ của ông, như những mảnh ghép của ký ức, sẽ còn mãi trong lòng những ai từng chạm đến, truyền cảm hứng và nhắc nhở chúng ta yêu hơn những giá trị giản dị nhưng bền vững của cuộc đời.
Viên Ngọc Quý.
