Đổ rác
Đổ rác chốn bản môn
Nhìn cái nhìn bất nhị
Gửi gắm về tương lai
Bông hoa đầu thế kỷ.
(Bài thi kệ nằm trong tuyển tập “Tích môn bản môn”)
*
“Bông hoa từ chiếc thùng rác”
Khi cầm trên tay một túi rác để mang ra ngoài, mấy ai trong chúng ta nghĩ đến hiện hữu, chuyển hóa và tương lai? Thường thì ta đổ rác với một tâm lý xả bỏ, cắt đứt, mong muốn vứt đi những gì dơ bẩn, phiền toái. Nhưng trong cái nhìn sâu sắc và từ bi của Thiền sư Thích Nhất Hạnh, hành động “đổ rác” không còn là một động tác thường nhật vô nghĩa – mà trở thành một thiền quán sống động, đầy cảm hứng và khai sáng.
Đổ rác chốn bản môn
Nhìn cái nhìn bất nhị
Gửi gắm về tương lai
Bông hoa đầu thế kỷ.
Chỉ vỏn vẹn bốn câu, nhưng bài thi kệ mở ra một vũ trụ nhận thức mới, nơi mà rác không tách biệt với hoa, nơi mọi hiện tượng đều được nhìn bằng “cái nhìn bất nhị” – cái thấy vượt thoát khỏi nhị nguyên đối đãi của sạch và dơ, đẹp và xấu, nên giữ và nên bỏ. Trong bản môn – nơi chân thực và tịch lặng – rác chính là hoa, và hoa không thể có mặt nếu thiếu rác.
Thiền sư không bảo ta giữ lại rác, mà dạy ta trân trọng rác như một phần không thể thiếu của sự sống. Rác là biểu tượng cho khổ đau, phiền não, những sai lầm, yếu đuối. Nhưng nếu biết ôm ấp, chăm sóc và hiểu sâu, chính từ đó nảy sinh hoa trái của hiểu biết, từ bi và giải thoát.
Câu thơ cuối – “Bông hoa đầu thế kỷ” – không chỉ là một hình ảnh đẹp, mà còn là một niềm tin vào sự chuyển hóa tận gốc. Mỗi túi rác ta bỏ đi hôm nay, nếu đi kèm với chánh niệm và cái thấy không phân biệt, sẽ là hạt mầm cho một tương lai lành. Đó là lời nhắn nhủ đầy hy vọng gửi đến nhân loại đang bước vào những thách thức sâu sắc của thế kỷ mới: hãy học cách chuyển rác thành hoa.
Bài thi kệ “Đổ rác” không phải chỉ để đọc – mà là để sống. Để mỗi lần cúi xuống đổ rác, ta cũng đồng thời nhìn vào rác trong tâm mình, và biết rằng, nếu mình ôm được nó bằng một cái nhìn không kỳ thị, bằng hiểu và thương, thì nhất định một ngày nào đó, một đóa hoa cũng sẽ nở ra trong chính vùng đất tưởng chừng không thể sống.
*
Thiền sư Thích Nhất Hạnh – Vị sứ giả của hòa bình và chánh niệm
Thiền sư Thích Nhất Hạnh (1926–2022) là một trong những vị thiền sư lỗi lạc và có ảnh hưởng sâu rộng nhất của Phật giáo thế giới đương đại. Không chỉ là một nhà tu hành, ngài còn là nhà văn, nhà thơ, học giả, nhà hoạt động xã hội vì hòa bình và người tiên phong đưa chánh niệm (mindfulness) vào đời sống thường nhật một cách thiết thực, giản dị nhưng sâu sắc.
Sinh ra tại tỉnh Thừa Thiên Huế, Việt Nam, Thích Nhất Hạnh xuất gia từ năm 16 tuổi tại chùa Từ Hiếu. Sau quá trình tu học và nghiên cứu, ngài đã có nhiều đóng góp quan trọng cho Phật giáo hiện đại, đặc biệt là trong việc kết nối tinh thần đạo Phật với các vấn đề xã hội. Ngài là người sáng lập Dòng tu Tiếp Hiện, Làng Mai (Plum Village) ở Pháp – một trung tâm tu học nổi tiếng thu hút hàng nghìn người từ khắp nơi trên thế giới.
Thông qua hàng trăm tác phẩm viết bằng tiếng Việt, tiếng Anh và các ngôn ngữ khác, Thiền sư Thích Nhất Hạnh đã truyền cảm hứng cho hàng triệu người về lối sống tỉnh thức, từ bi và không bạo lực. Những khái niệm như “hơi thở ý thức”, “thiền đi”, “an trú trong hiện tại” trở nên gần gũi với nhiều người nhờ vào cách giảng giải mộc mạc, giàu hình ảnh của ngài. Các tác phẩm tiêu biểu như Phép lạ của sự tỉnh thức, Đường xưa mây trắng, An lạc từng bước chân, Giận … là những cuốn sách được yêu mến và tìm đọc rộng rãi.
Trong suốt cuộc đời, ngài cũng là một nhà hoạt động tích cực cho hòa bình. Năm 1967, ngài được mục sư Martin Luther King Jr. đề cử Giải Nobel Hòa bình nhờ những nỗ lực vận động chấm dứt chiến tranh Việt Nam bằng con đường đối thoại và bất bạo động.
Ảnh hưởng và di sản của ngài không chỉ lan rộng trong cộng đồng Phật giáo mà còn được quốc tế ghi nhận sâu sắc. Năm 2011, khu tượng đài “Remember Them: Champions for Humanity” với diện tích khoảng 100m2 được đặt tại khu công viên Henry J. Kaiser Memorial, thành phố Oakland, tiểu bang California (Hoa Kỳ). Bức tượng điêu khắc chân dung 25 nhân vật nổi tiếng còn sống và đã qua đời, đã có cống hiến lớn lao vì quyền con người trên thế giới. Thiền sư Thích Nhất Hạnh là một trong số những nhân vật được chọn để thể hiện trên tượng đài này, với những đóng góp của ngài cho công cuộc xây dựng hòa bình của nhân loại.
Vào ngày 11 tháng 4 năm 2025, thành phố New York đã chính thức đồng đặt tên đoạn đường West 109th Street (từ Riverside Drive đến Broadway) là “Thích Nhất Hạnh Way” để vinh danh Thiền sư Thích Nhất Hạnh. Đây là nơi ngài từng sống và giảng dạy trong những năm 1960 khi theo học tại Union Theological Seminary và giảng dạy tại Đại học Columbia./.
Viên Ngọc Quý
