Quét lá
Quét lá nơi bản môn
Lá nào cũng thị hiện
Chơi đi trốn đi tìm
Chẳng đi mà chẳng đến
Quét lá chốn bản môn
Ta cùng người thị hiện
Đi về phía mặt trời
Hẹn nhau cùng lên tiếng.
(Bài thi kệ nằm trong tuyển tập “Tích môn bản môn”)
*
“Quét lá giữa bản môn – Trò chơi tỉnh thức của những thị hiện nhiệm mầu”
Có lẽ trong con mắt người đời, việc quét lá là công việc giản đơn, là sự dọn dẹp của mùa thu, là lao động thường nhật của kẻ chăm vườn. Nhưng dưới ánh sáng thiền quán, Thiền sư Thích Nhất Hạnh lại nhìn vào hành động ấy như một biểu hiện sâu sắc của sự tỉnh thức, một cuộc chơi thần thoại giữa đời thường, nơi từng chiếc lá rơi cũng mang theo hơi thở của vũ trụ và trái tim của Bụt.
Quét lá nơi bản môn
Lá nào cũng thị hiện
Chơi đi trốn đi tìm
Chẳng đi mà chẳng đến
Ngay trong bốn câu mở đầu, Thiền sư đã khơi dậy một cái nhìn đầy tính thiền và không-hai: quét lá, nhưng không hề có “rác”; bởi lá nào cũng là biểu hiện của pháp thân – không có gì là vô thường rơi rụng mà không mang theo dấu vết của chân như. Lá rơi không chỉ là sự tàn úa, mà là sự hiện thân – thị hiện – là một phần của cuộc chơi lớn giữa đến và đi, giữa còn và mất, giữa hiện hữu và vắng mặt.
Hình ảnh “chơi đi trốn đi tìm” gợi lên một tinh thần nhẹ nhàng, vô ưu, nhưng lại ẩn tàng một trí tuệ rất sâu. Bởi cuộc đời này – nếu được nhìn bằng mắt thiền – chính là một cuộc chơi thần thoại của các pháp. Mỗi chiếc lá không chỉ rơi, nó ẩn mình và tìm cách hé lộ bản thể đích thực trong trò chơi tỉnh thức. Và trong cái trò chơi ấy, không còn có “đi” hay “đến” nữa – vì tất cả đã trở về trong khoảnh khắc hiện tại toàn vẹn.
Quét lá chốn bản môn
Ta cùng người thị hiện
Đi về phía mặt trời
Hẹn nhau cùng lên tiếng.
Ở đoạn cuối, hành động quét lá chuyển thành một cuộc gặp gỡ linh thiêng giữa bản thể và hình tướng. “Ta cùng người thị hiện” – không còn cái tôi riêng biệt, không còn sự phân ranh giữa chủ thể và khách thể. Cả ta và người, cả chiếc lá và bàn tay quét lá, đều cùng là sự biểu hiện của pháp giới bao la.
“Đi về phía mặt trời” là hình ảnh đầy thơ mộng, nhưng cũng ẩn chứa một định hướng tu tập sâu xa: hướng về ánh sáng, về tỉnh thức, về sự sống không bị giới hạn bởi vô minh và vọng tưởng. Hẹn nhau cùng lên tiếng – ấy là lời gọi của Bụt trong lòng mỗi chúng ta, là hẹn ước giữa những người đồng hành trên con đường tâm linh, nơi từng bước đi, từng động tác quét lá cũng là một bước tỉnh thức giữa đời.
“Quét lá” – bài thi kệ chỉ vỏn vẹn tám dòng, nhưng chứa đựng một vũ trụ. Vũ trụ ấy không nằm ngoài đời sống thường nhật, mà có mặt trong mọi cử động tưởng chừng đơn giản nhất: nhặt một chiếc lá, nghe tiếng gió, nhìn một đóa hoa nở hay bước chân lên cỏ ướt.
Thông điệp mà Thiền sư Thích Nhất Hạnh gửi gắm trong bài thi kệ này là gì? Đó là lời nhắc về sự tỉnh thức trong từng hơi thở, từng cử chỉ, từng cái nhìn. Đó là lời mời quay về, không phải để trốn đời, mà để sống sâu hơn trong từng khoảnh khắc mà cuộc đời hiến tặng.
Và nếu bạn đang cầm một chiếc chổi để quét lá vào một sớm thu, hãy nhớ rằng: bạn không chỉ đang dọn sạch sân vườn, mà đang tham dự vào một cuộc chơi thị hiện vĩnh cửu – nơi không còn khổ đau, cũng không còn ranh giới giữa mình và vạn vật.
*
Thiền sư Thích Nhất Hạnh – Vị sứ giả của hòa bình và chánh niệm
Thiền sư Thích Nhất Hạnh (1926–2022) là một trong những vị thiền sư lỗi lạc và có ảnh hưởng sâu rộng nhất của Phật giáo thế giới đương đại. Không chỉ là một nhà tu hành, ngài còn là nhà văn, nhà thơ, học giả, nhà hoạt động xã hội vì hòa bình và người tiên phong đưa chánh niệm (mindfulness) vào đời sống thường nhật một cách thiết thực, giản dị nhưng sâu sắc.
Sinh ra tại tỉnh Thừa Thiên Huế, Việt Nam, Thích Nhất Hạnh xuất gia từ năm 16 tuổi tại chùa Từ Hiếu. Sau quá trình tu học và nghiên cứu, ngài đã có nhiều đóng góp quan trọng cho Phật giáo hiện đại, đặc biệt là trong việc kết nối tinh thần đạo Phật với các vấn đề xã hội. Ngài là người sáng lập Dòng tu Tiếp Hiện, Làng Mai (Plum Village) ở Pháp – một trung tâm tu học nổi tiếng thu hút hàng nghìn người từ khắp nơi trên thế giới.
Thông qua hàng trăm tác phẩm viết bằng tiếng Việt, tiếng Anh và các ngôn ngữ khác, Thiền sư Thích Nhất Hạnh đã truyền cảm hứng cho hàng triệu người về lối sống tỉnh thức, từ bi và không bạo lực. Những khái niệm như “hơi thở ý thức”, “thiền đi”, “an trú trong hiện tại” trở nên gần gũi với nhiều người nhờ vào cách giảng giải mộc mạc, giàu hình ảnh của ngài. Các tác phẩm tiêu biểu như Phép lạ của sự tỉnh thức, Đường xưa mây trắng, An lạc từng bước chân, Giận … là những cuốn sách được yêu mến và tìm đọc rộng rãi.
Trong suốt cuộc đời, ngài cũng là một nhà hoạt động tích cực cho hòa bình. Năm 1967, ngài được mục sư Martin Luther King Jr. đề cử Giải Nobel Hòa bình nhờ những nỗ lực vận động chấm dứt chiến tranh Việt Nam bằng con đường đối thoại và bất bạo động.
Ảnh hưởng và di sản của ngài không chỉ lan rộng trong cộng đồng Phật giáo mà còn được quốc tế ghi nhận sâu sắc. Năm 2011, khu tượng đài “Remember Them: Champions for Humanity” với diện tích khoảng 100m2 được đặt tại khu công viên Henry J. Kaiser Memorial, thành phố Oakland, tiểu bang California (Hoa Kỳ). Bức tượng điêu khắc chân dung 25 nhân vật nổi tiếng còn sống và đã qua đời, đã có cống hiến lớn lao vì quyền con người trên thế giới. Thiền sư Thích Nhất Hạnh là một trong số những nhân vật được chọn để thể hiện trên tượng đài này, với những đóng góp của ngài cho công cuộc xây dựng hòa bình của nhân loại.
Vào ngày 11 tháng 4 năm 2025, thành phố New York đã chính thức đồng đặt tên đoạn đường West 109th Street (từ Riverside Drive đến Broadway) là “Thích Nhất Hạnh Way” để vinh danh Thiền sư Thích Nhất Hạnh. Đây là nơi ngài từng sống và giảng dạy trong những năm 1960 khi theo học tại Union Theological Seminary và giảng dạy tại Đại học Columbia./.
Viên Ngọc Quý
