Rửa bát
Rửa bát trong tích môn
Ta rửa bát ngàn đời
Bát dơ rồi bát sạch
Đều trên đường rong chơi
Rửa bát trong tích môn
Ta nhìn ta mỉm cười
Ta làm chi đó vậy
Kìa nụ hồng đang tươi
Chồng bát có chất cao
Lên tới tận cung Hằng
Cũng không cần hối hả
Ta mỉm cười thong dong
Rửa bát nơi tích môn
Chồng lên ba vạn cái
Nhìn qua cửa bản môn
Bát rửa hoài không ngại.
(Bài thi kệ nằm trong tuyển tập “Tích môn bản môn”)
*
“Rửa bát – Một thiền môn thong dong giữa đời thường”
Giữa nhịp sống hiện đại đầy hối hả, ít ai nghĩ rằng việc rửa bát – một hành động tưởng như đơn điệu và lặp lại – lại có thể trở thành một cánh cửa mở ra tỉnh thức, đưa ta tiếp xúc với thực tại sâu sắc và màu nhiệm. Thế nhưng trong bài thi kệ “Rửa bát”, Thiền sư Thích Nhất Hạnh đã khơi sáng điều ấy bằng một cái nhìn thấm đẫm từ bi, chánh niệm và tuệ giác.
Rửa bát trong tích môn
Ta rửa bát ngàn đời
Bát dơ rồi bát sạch
Đều trên đường rong chơi
Ngay câu mở đầu, Thiền sư đã khéo léo đưa ta bước vào cảnh giới “tích môn”, tức là thế giới hiện tượng – nơi muôn vật hiện hữu qua hình tướng. Rửa bát, nhưng không chỉ rửa một cái bát trong một buổi chiều hôm nào đó. Rửa bát, là rửa bát ngàn đời – tức là thấy được chuỗi tương tục không ngừng của sự sống và hành động trong từng giây phút hiện tại. Sạch và dơ cũng không còn là hai bờ đối lập, mà cùng rong chơi trên dòng pháp giới, như từng đợt sóng vỗ, đến và đi, không rời khỏi đại dương.
Rửa bát trong tích môn
Ta nhìn ta mỉm cười
Ta làm chi đó vậy
Kìa nụ hồng đang tươi
Giữa dòng công việc tưởng chừng lặp đi lặp lại, Thiền sư nhắc ta hãy quay lại nhìn chính mình, bằng một nụ cười tỉnh thức. “Ta làm chi đó vậy?” – là câu hỏi không phải để trả lời, mà để thức tỉnh. Câu hỏi ấy phá tan cơ chế sống máy móc, để ta nhận ra rằng mỗi hành động đều có thể là một nghi lễ thiêng liêng. Và khi tâm trí không bị nhấn chìm trong mỏi mệt hay chán chường, thì nụ hồng trước mắt – biểu tượng của sự sống tươi mới – liền hiện ra trong sự ngỡ ngàng.
Chồng bát có chất cao
Lên tới tận cung Hằng
Cũng không cần hối hả
Ta mỉm cười thong dong
Đây là đoạn thơ gieo vào lòng người đọc một năng lượng sâu thẳm của an trú và thảnh thơi. Dù công việc có chất chồng đến đâu, dù đời sống có bề bộn bao nhiêu, tâm thái quan trọng nhất vẫn là thong dong. Bởi vì bản chất của hành động không nằm ở số lượng hay tốc độ, mà nằm ở chất liệu của chánh niệm trong mỗi phút giây tiếp xúc với đời sống. “Mỉm cười thong dong” không chỉ là thái độ, mà là kết quả của sự hành trì nội tâm sâu sắc.
Rửa bát nơi tích môn
Chồng lên ba vạn cái
Nhìn qua cửa bản môn
Bát rửa hoài không ngại.
Câu kết đưa người đọc vượt thoát khỏi cảnh giới tích môn, để nhìn thấu bản môn – nơi bản chất rốt ráo của mọi pháp là không sinh không diệt, không thêm không bớt. Dù có rửa ba vạn cái bát, thì trong con mắt của người an trú trong bản môn, mọi bát đều đã “rửa xong” rồi, vì “rửa” và “không rửa” vốn chỉ là hiện tượng bề ngoài. Sự không ngại ngần ấy là dấu hiệu của giải thoát – một sự tự do giữa lòng hành động.
Bài thi kệ “Rửa bát” không dạy ta làm một công việc nào cả, mà dạy ta sống thật với từng việc nhỏ. Rửa bát không còn là việc vặt, mà là một hành trình trở về. Không trở về với nơi nào xa xôi, mà trở về với chính mình – người đang thở, đang sống, đang tiếp xúc với bát, nước, và nụ hồng tươi cười.
Thông điệp mà Thiền sư muốn gửi gắm thật rõ ràng: Nếu biết sống bằng chánh niệm, thì mọi hành động đều trở thành thiền, mọi khoảnh khắc đều là nơi chốn của an lạc. Dù ở tích môn hay bản môn, dù rửa bát hay làm thơ, tất cả đều là con đường tỉnh thức, miễn là ta biết mỉm cười và đi trong thong dong.
Và rồi, một ngày nào đó, khi bạn đang đứng bên bồn rửa, tay cầm một chiếc bát ướt, hãy dừng lại một chút và nhớ đến bài thi kệ này. Biết đâu, bạn cũng sẽ chợt thấy nụ hồng đang nở trong tâm mình.
*
Thiền sư Thích Nhất Hạnh – Vị sứ giả của hòa bình và chánh niệm
Thiền sư Thích Nhất Hạnh (1926–2022) là một trong những vị thiền sư lỗi lạc và có ảnh hưởng sâu rộng nhất của Phật giáo thế giới đương đại. Không chỉ là một nhà tu hành, ngài còn là nhà văn, nhà thơ, học giả, nhà hoạt động xã hội vì hòa bình và người tiên phong đưa chánh niệm (mindfulness) vào đời sống thường nhật một cách thiết thực, giản dị nhưng sâu sắc.
Sinh ra tại tỉnh Thừa Thiên Huế, Việt Nam, Thích Nhất Hạnh xuất gia từ năm 16 tuổi tại chùa Từ Hiếu. Sau quá trình tu học và nghiên cứu, ngài đã có nhiều đóng góp quan trọng cho Phật giáo hiện đại, đặc biệt là trong việc kết nối tinh thần đạo Phật với các vấn đề xã hội. Ngài là người sáng lập Dòng tu Tiếp Hiện, Làng Mai (Plum Village) ở Pháp – một trung tâm tu học nổi tiếng thu hút hàng nghìn người từ khắp nơi trên thế giới.
Thông qua hàng trăm tác phẩm viết bằng tiếng Việt, tiếng Anh và các ngôn ngữ khác, Thiền sư Thích Nhất Hạnh đã truyền cảm hứng cho hàng triệu người về lối sống tỉnh thức, từ bi và không bạo lực. Những khái niệm như “hơi thở ý thức”, “thiền đi”, “an trú trong hiện tại” trở nên gần gũi với nhiều người nhờ vào cách giảng giải mộc mạc, giàu hình ảnh của ngài. Các tác phẩm tiêu biểu như Phép lạ của sự tỉnh thức, Đường xưa mây trắng, An lạc từng bước chân, Giận … là những cuốn sách được yêu mến và tìm đọc rộng rãi.
Trong suốt cuộc đời, ngài cũng là một nhà hoạt động tích cực cho hòa bình. Năm 1967, ngài được mục sư Martin Luther King Jr. đề cử Giải Nobel Hòa bình nhờ những nỗ lực vận động chấm dứt chiến tranh Việt Nam bằng con đường đối thoại và bất bạo động.
Ảnh hưởng và di sản của ngài không chỉ lan rộng trong cộng đồng Phật giáo mà còn được quốc tế ghi nhận sâu sắc. Năm 2011, khu tượng đài “Remember Them: Champions for Humanity” với diện tích khoảng 100m2 được đặt tại khu công viên Henry J. Kaiser Memorial, thành phố Oakland, tiểu bang California (Hoa Kỳ). Bức tượng điêu khắc chân dung 25 nhân vật nổi tiếng còn sống và đã qua đời, đã có cống hiến lớn lao vì quyền con người trên thế giới. Thiền sư Thích Nhất Hạnh là một trong số những nhân vật được chọn để thể hiện trên tượng đài này, với những đóng góp của ngài cho công cuộc xây dựng hòa bình của nhân loại.
Vào ngày 11 tháng 4 năm 2025, thành phố New York đã chính thức đồng đặt tên đoạn đường West 109th Street (từ Riverside Drive đến Broadway) là “Thích Nhất Hạnh Way” để vinh danh Thiền sư Thích Nhất Hạnh. Đây là nơi ngài từng sống và giảng dạy trong những năm 1960 khi theo học tại Union Theological Seminary và giảng dạy tại Đại học Columbia./.
Viên Ngọc Quý
