Anh ấy chết sáng nay
Viết cho Anton Cerbu
Đi đâu? mùa xuân sắp đến rồi
Anh không đợi nụ hoa đầu hé cánh.
Xác anh, ai chôn vùi đất lạnh?
Đây là đâu? vùng cô tịch hoang liêu?
Có lẽ sáng nay tuyết rơi
Và điện thoại nơi nhà tôi vang động
Anh ra về, chúng tôi mang tiếc nuối,
Và hồn trẻ thơ nao nao
Hai mắt anh còn đó
Và sự nghiệp
Và cuộc đời
Cho tôi thấy nẻo anh về quang đãng
Ngày mai trong khung trời sáng
Tôi sẽ về đốt hương
Nơi thư phòng cũ
Và tập hợp lại đàn trẻ con năm xưa
Chúng tôi sẽ cùng hát ca,
Bài ca phương Đông chói rạng
Cùng cất cao tiếng cười
Tươi như nắng sớm
Cho khói trầm lên
Ấm áp linh hồn anh.
(Bài thơ nằm trong Tập thơ Chắp tay nguyện cầu cho bồ câu trắng hiện (NXB Lá Bối, 1965) gồm những bài thơ kêu gọi hoà bình cho Việt Nam)
*
Khói trầm buổi sớm – Lời tiễn biệt từ phương Đông
Trong bài thơ “Anh ấy chết sáng nay”, Thiền sư Thích Nhất Hạnh không chỉ viết một lời tiễn đưa cho người bạn quá cố Anton Cerbu, mà còn dệt nên một bản thiền ca ngắn ngủi về sự chuyển hóa của cái chết, về niềm tin rằng sự chia ly không phải là tận cùng, mà là một khởi đầu khác – thầm lặng và nhiệm mầu.
Đi đâu? mùa xuân sắp đến rồi
Anh không đợi nụ hoa đầu hé cánh.
Câu hỏi mở đầu tưởng chừng chỉ là một lời tiếc nuối nhưng thực chất gói trọn triết lý vô thường của Phật giáo: cuộc đời luôn bất định, cái đẹp đôi khi chỉ vừa kịp hé cánh thì đã khép lại. Nhưng ngay cả trong khoảnh khắc biệt ly, Thiền sư vẫn nhận ra vẻ mong manh ấy như một phần tự nhiên của đời sống, không oán trách, chỉ nghẹn ngào.
Anh ra về, chúng tôi mang tiếc nuối,
Và hồn trẻ thơ nao nao
Nỗi buồn không ồn ào, không sầu thảm, mà nao nao, run rẩy như ánh sáng trong buổi sớm lành. Hình ảnh “hồn trẻ thơ” chạm vào một tầng sâu cảm xúc – nơi ta vẫn giữ nguyên nét trong sáng khi đối diện với mất mát. Đó là nỗi buồn thuần khiết, không toan tính, không hoảng loạn.
Hai mắt anh còn đó
Và sự nghiệp
Và cuộc đời
Đối với Thiền sư, người ra đi không hoàn toàn vắng mặt. “Hai mắt anh còn đó” – tức là cái nhìn, lý tưởng, tinh thần sống của người quá cố vẫn hiện diện trong thế gian, trong tâm thức người ở lại. Cái chết không thể làm mất đi ánh sáng mà một người đã để lại.
Tôi sẽ về đốt hương
Nơi thư phòng cũ
Và tập hợp lại đàn trẻ con năm xưa
Chúng tôi sẽ cùng hát ca,
Bài ca phương Đông chói rạng
Khi đối diện cái chết, Thiền sư không chọn khóc than, mà thắp lên một ngọn nến, khơi lại những kỷ niệm đẹp, triệu hồi sự sống trở về bằng tiếng hát, bằng khói trầm. Cái chết được thiền hóa, trở thành một dịp kết nối giữa quá khứ – hiện tại – và cả tương lai, khi đàn trẻ ngày xưa lại cùng nhau cất cao tiếng cười, biến tang lễ thành một lễ hội của sự sống.
Thông điệp từ bài thơ: Chết không phải là kết thúc, mà là khúc dạo đầu cho tình thương lan rộng
Qua những câu thơ ngắn gọn mà giàu chiều sâu, Thiền sư Thích Nhất Hạnh đã giúp ta thấy cái chết không phải là điều để tuyệt vọng, mà là một cơ hội để trở về với nhau bằng tâm tưởng, bằng ký ức, bằng tình thương không giới hạn. Khi ta biết nhìn bằng con mắt vô ngã – vô thường – từ bi, thì người mất không đi đâu cả, họ ở ngay trong ta, trong ánh sáng buổi sớm, trong tiếng cười lũ trẻ, trong khói trầm lan nhẹ.
Anh không chết.
Anh chỉ chuyển hóa.
Và mỗi khi mùa xuân trở lại,
chúng tôi sẽ vẫn gọi tên anh –
bằng một bài ca,
bằng một nụ cười,
bằng ngọn khói trầm ấm áp giữa thư phòng.
*
Thiền sư Thích Nhất Hạnh – Vị sứ giả của hòa bình và chánh niệm
Thiền sư Thích Nhất Hạnh (1926–2022) là một trong những vị thiền sư lỗi lạc và có ảnh hưởng sâu rộng nhất của Phật giáo thế giới đương đại. Không chỉ là một nhà tu hành, ngài còn là nhà văn, nhà thơ, học giả, nhà hoạt động xã hội vì hòa bình và người tiên phong đưa chánh niệm (mindfulness) vào đời sống thường nhật một cách thiết thực, giản dị nhưng sâu sắc.
Sinh ra tại tỉnh Thừa Thiên Huế, Việt Nam, Thích Nhất Hạnh xuất gia từ năm 16 tuổi tại chùa Từ Hiếu. Sau quá trình tu học và nghiên cứu, ngài đã có nhiều đóng góp quan trọng cho Phật giáo hiện đại, đặc biệt là trong việc kết nối tinh thần đạo Phật với các vấn đề xã hội. Ngài là người sáng lập Dòng tu Tiếp Hiện, Làng Mai (Plum Village) ở Pháp – một trung tâm tu học nổi tiếng thu hút hàng nghìn người từ khắp nơi trên thế giới.
Thông qua hàng trăm tác phẩm viết bằng tiếng Việt, tiếng Anh và các ngôn ngữ khác, Thiền sư Thích Nhất Hạnh đã truyền cảm hứng cho hàng triệu người về lối sống tỉnh thức, từ bi và không bạo lực. Những khái niệm như “hơi thở ý thức”, “thiền đi”, “an trú trong hiện tại” trở nên gần gũi với nhiều người nhờ vào cách giảng giải mộc mạc, giàu hình ảnh của ngài. Các tác phẩm tiêu biểu như Phép lạ của sự tỉnh thức, Đường xưa mây trắng, An lạc từng bước chân, Giận … là những cuốn sách được yêu mến và tìm đọc rộng rãi.
Trong suốt cuộc đời, ngài cũng là một nhà hoạt động tích cực cho hòa bình. Năm 1967, ngài được mục sư Martin Luther King Jr. đề cử Giải Nobel Hòa bình nhờ những nỗ lực vận động chấm dứt chiến tranh Việt Nam bằng con đường đối thoại và bất bạo động.
Ảnh hưởng và di sản của ngài không chỉ lan rộng trong cộng đồng Phật giáo mà còn được quốc tế ghi nhận sâu sắc. Năm 2011, khu tượng đài “Remember Them: Champions for Humanity” với diện tích khoảng 100m2 được đặt tại khu công viên Henry J. Kaiser Memorial, thành phố Oakland, tiểu bang California (Hoa Kỳ). Bức tượng điêu khắc chân dung 25 nhân vật nổi tiếng còn sống và đã qua đời, đã có cống hiến lớn lao vì quyền con người trên thế giới. Thiền sư Thích Nhất Hạnh là một trong số những nhân vật được chọn để thể hiện trên tượng đài này, với những đóng góp của ngài cho công cuộc xây dựng hòa bình của nhân loại.
Vào ngày 11 tháng 4 năm 2025, thành phố New York đã chính thức đồng đặt tên đoạn đường West 109th Street (từ Riverside Drive đến Broadway) là “Thích Nhất Hạnh Way” để vinh danh Thiền sư Thích Nhất Hạnh. Đây là nơi ngài từng sống và giảng dạy trong những năm 1960 khi theo học tại Union Theological Seminary và giảng dạy tại Đại học Columbia./.
Viên Ngọc Quý
