Bảo cách học

Học giả rối bời biết là sao
Luống đem gạch ngói uổng công mài.
Bảo anh thôi chớ nương cửa khác
Một điểm ánh xuân chốn chốn hoa.

(Bản dịch của Thiền sư Thích Thanh Từ)

*

Một Điểm Ánh Xuân – Đừng Tìm Kiếm Ở Nơi Khác

Học là con đường khai mở trí tuệ, nhưng nếu không biết cách học, người ta có thể lạc lối giữa muôn ngàn chữ nghĩa mà quên đi bản chất thực sự của tri thức. Trong bài thơ “Bảo cách học”, Tuệ Trung Thượng Sĩ đã để lại một lời nhắc nhở đầy sắc bén nhưng cũng không kém phần thi vị về con đường học đạo.

“Học giả rối bời biết là sao, Luống đem gạch ngói uổng công mài.”
Học giả vốn dĩ là người tìm cầu chân lý, nhưng nếu không biết cách học, thì chỉ tự làm khổ mình, càng học lại càng rối. Như kẻ đem gạch ngói mà mài cho thành gương, công sức bỏ ra cũng chỉ là vô ích. Khi tâm còn mù mịt, dẫu có chất đầy sách vở, trí tuệ vẫn chỉ là một lớp vỏ rỗng.

“Bảo anh thôi chớ nương cửa khác, Một điểm ánh xuân chốn chốn hoa.”
Thượng Sĩ nhắc nhở: đừng tìm kiếm đạo lý ở những ngõ ngách xa xôi, đừng nương tựa vào người khác để mong cầu giác ngộ. Ngay trong chính bản tâm, ngay trong hiện tại, chân lý đã luôn hiển hiện như ánh xuân lan tỏa, như hoa nở khắp chốn.

Lời thơ giản dị nhưng mang sức mạnh thức tỉnh: học không phải để chất chồng tri thức mà là để trực nhận sự thật. Khi buông bỏ những vọng tưởng, không còn bôn ba tìm kiếm ở nơi xa, ta sẽ nhận ra rằng tất cả đã có sẵn trong chính mình – như một điểm sáng của mùa xuân đã hiện diện khắp nơi, chỉ chờ ta nhận ra mà thôi.

*

Tuệ Trung Thượng Sĩ (1230-1291), tên thật là Trần Tung, là một thiền sư lỗi lạc đời Trần, đồng thời là anh trai của Trần Hưng Đạo. Ông không chỉ giỏi binh pháp, từng góp công lớn trong kháng chiến chống Nguyên Mông, mà còn là bậc cao tăng với tư tưởng thiền học sâu sắc. Tuệ Trung không ràng buộc vào hình thức tôn giáo mà đề cao sự tự tại, xem Phật tính vốn sẵn trong mỗi người.

Tác phẩm Tuệ Trung Thượng Sĩ Ngữ Lục ghi chép những lời dạy và bài kệ của ông, thể hiện tinh thần thiền phá chấp, tự nhiên mà thâm sâu. Ảnh hưởng của Tuệ Trung đã đặt nền móng quan trọng cho sự phát triển của Thiền phái Trúc Lâm sau này.

Viên Ngọc Quý