Bên sông

Có hai em bé học trò,
Xem con kiến gió đi đò lá tre.
Nứa xuôi từng một thôi bè,
Nắng sang bãi cát bên kia có chiều.
Thoáng như một lớp phù kiều,
Chim đàn nối cánh bay vèo ngang sông.
Thuyền buôn đã mấy ngày ròng,
Nằm suông, lái chửa ăn xong giá hàng.

1937

*

Dòng sông tuổi nhỏ – nơi thời gian lặng lẽ trôi

Có những bài thơ chỉ ngắn vài câu, nhưng mang trong mình cả một trời ký ức. Bài thơ “Bên sông” của Nguyễn Bính là một trong những bài như thế – không ồn ào, không kịch tính, nhưng gợi lên một khung cảnh bình yên và sâu sắc đến lặng người. Đó là khúc ngân trong veo của tuổi thơ, của thiên nhiên, và của cuộc sống thôn quê thuần hậu.

Có hai em bé học trò,
Xem con kiến gió đi đò lá tre.

Chỉ bằng một câu mở đầu, Nguyễn Bính đã gợi ra một thế giới tuổi thơ vô cùng hồn nhiên và sinh động. Hai em nhỏ không mải mê trong sách vở, mà đang dõi theo một trò chơi lặng lẽ của thiên nhiên – con “kiến gió” đi đò bằng chiếc lá tre mỏng manh. Câu thơ không chỉ tả cảnh mà như nhắc nhở ta về một thời trẻ dại, vô ưu, khi cuộc sống gắn liền với thiên nhiên, khi mỗi chiếc lá, mỗi con kiến cũng đủ để ta dõi theo cả buổi chiều.

Nứa xuôi từng một thôi bè,
Nắng sang bãi cát bên kia có chiều.

Dòng sông hiện lên lặng lẽ, nứa trôi bè, không vội vã, cũng như nắng nhẹ nhàng “sang bãi cát bên kia” – hình ảnh gợi một buổi chiều yên bình, nhuốm màu thời gian. Thiên nhiên không chỉ là phông nền cho tuổi thơ, mà còn là một nhân vật sống động, có nhịp điệu, có hồn, góp phần tạo nên bức tranh đời thường mà giàu chất thơ.

Thoáng như một lớp phù kiều,
Chim đàn nối cánh bay vèo ngang sông.

Bóng chim lướt qua sông như “lớp phù kiều”, hình ảnh ấy không chỉ đẹp về mặt thị giác mà còn giàu liên tưởng – phù kiều, như một lớp bụi phấn mơ hồ, chạm nhẹ vào thực tại. Những cánh chim vụt qua gợi một cảm giác thoáng chốc, mong manh. Đó chính là dòng thời gian trôi qua tuổi nhỏ – đẹp, ngắn ngủi và không bao giờ trở lại.

Thuyền buôn đã mấy ngày ròng,
Nằm suông, lái chửa ăn xong giá hàng.

Và phía sau dòng sông tuổi nhỏ ấy, là một lát cắt của đời sống thực – con thuyền buôn nằm đợi chờ, giá hàng chưa xong. Câu thơ khép lại bài như một nhấn mạnh rằng, cuộc sống thì vẫn tiếp tục vận hành với những lo toan, mưu sinh, nhưng giữa guồng quay ấy, vẫn có những khoảng lặng bình yên để một chiếc lá tre cũng có thể thành con đò, và một cái nhìn trẻ thơ cũng có thể lưu giữ cả mùa sông nước.

“Bên sông” không phải là một bài thơ kể chuyện, cũng không hướng đến bi kịch hay xúc cảm dữ dội. Nó là một mảnh trầm lắng, một khoảng trời ký ức, nơi con người sống gần với thiên nhiên, sống trong sự tinh khiết của cái nhìn và tình cảm. Nguyễn Bính, với tấm lòng mộc mạc và đôi mắt nhân hậu, đã ghi lại bức tranh ấy bằng những vần thơ nhẹ như gió mà sâu như nước.

Thông điệp bài thơ cũng từ đó mà tỏa ra:
Giữa nhịp sống ồn ào và gấp gáp hôm nay, xin giữ lại trong lòng một khúc sông nhỏ – nơi hai đứa trẻ còn dõi theo chiếc đò bằng lá tre, nơi thời gian trôi chậm, và tâm hồn còn biết lắng nghe những điều bình dị.

*

Nguyễn Bính (1918-1966) là một trong những nhà thơ nổi bật của phong trào Thơ mới Việt Nam. Ông được biết đến với phong cách mộc mạc, giản dị, đậm chất dân gian và mang hồn quê sâu sắc. Thơ Nguyễn Bính thường gắn với hình ảnh thôn quê, con người bình dị và những chuyện tình duyên đầy cảm xúc, thể hiện một tâm hồn tha thiết với truyền thống. Một số bài thơ tiêu biểu như Lỡ bước sang ngang, Tương tư, Chân quê… đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng bạn đọc nhiều thế hệ.

Viên Ngọc Quý