Biển trước mặt – Biển

Chiều
Cha lại ra khơi
Chiếc neo đung đưa sau vai
Trước giờ neo cha vào biển cả –
Một nửa tháng ngày cha ở đó.
Ôi biển cả,
Nơi cha dựng lên những ngôi nhà
Bằng những bó mèn tré bứt dưới chân rừng
Cha tra vào đáy biển
Cho con he, con nục, con hồng sinh tụ
Như những chùm trái bưởi, trái bòng
Và trên nóc mái nhà kỳ ảo
Cha bủa tung vàng lưới mênh mông
Qua rạng Đá Mài, rạng Tra, rạng Cửa
Trăm miền đất dập vùi sóng gió
Trăm tên đất chập chờn trí nhớ
Tự bao đời
Mạch sống làng ta
Đêm biển
Mấy khi cha ngủ
Thuyền lắc tròn sóng đánh hai vai
Ngửa mặt
Những con sao đi suốt đêm thâu
Qua sông Ngân Hà như đàn cá biếc
Chiếc vệ tinh chập chờn con sứa bạc
Bay nghiêng qua vầng trán cha nằm
Biển cả miên man
Những mùa lộng mùa khơi biến động
Con cá thiêng trôi giạt bãi bờ
Có cái chết ướp vào muối mặn
Có cái sống lọc từ cát trắng
Ngọn U Bò vẫn dắt lối cha đi
Mái tóc bạc phơ
Cha vẫn còn đôi tay lực lưỡng
Chém qua sóng một mái chèo
Thách thức gian nan

Xa kia
Sau lưng cha còn có một làng
Trong làng có một ngôi nhà thâu đêm mở cửa
Và những con đường đất đỏ
Như rút ruột ra mà đỏ
Mỗi sớm mai theo nắng đợi cha về…

Nào anh em
Xin được thẳng người
Giờ lên lưới bạn chài xin đủ mặt
Con nước săn sóng táp thuyền ràn rạt
Anh em ơi ta hiệp sức cho đồng
Biển cồn cào phơi ngực giữa mênh mông
Sóng trở dạ phập phồng sinh nở
Những eng nục, ả hồng tươi tốt mã
Những o chuồn như một mảnh trăng trong
Dẫu bạn chài rặt một lũ đàn ông
Hỡi mẹ biển cứ yên lòng chuyển dạ
Cho chúng tôi tay bế tay bồng…
Tám ngọn đèn nhập nhoà bụng biển
Lưới chao rung gan ruột sức muôn trùng
Cá đã quẫy, thuyền chao, sóng dựng,
Đêm vỡ tung, biển sáng loá tươi hồng,
Kìa bọc cá dềnh lên trên biển mặn
Nghe rào rào tiếng quẫy đạp sơ sinh
Chính lúc đó
Rì rào mơ mộng
Bình minh lên
Lấp lánh mắt thuyền…

5-1982

*

Biển Trước Mặt – Lời Cha Giữa Sóng

Biển luôn là một thực thể vĩ đại bao dung, dữ dội, nhưng cũng đầy bí ẩn. Trong bài thơ “Biển trước mặt – Biển”, Nguyễn Khoa Điềm không chỉ vẽ nên bức tranh sống động về cuộc đời người ngư dân mà còn truyền tải một thông điệp lớn lao về sự kiên trì, tình yêu với biển và trách nhiệm của con người trước thiên nhiên. Đọc bài thơ, ta không chỉ thấy bóng dáng người cha giữa sóng gió mà còn cảm nhận được hơi thở của cả một làng chài, nơi những con người sống nhờ biển, chiến đấu cùng biển và chờ mong những chuyến thuyền cập bến trong ánh bình minh.

Cha và biển – Một cuộc đời gắn bó với sóng nước

“Chiều
Cha lại ra khơi
Chiếc neo đung đưa sau vai
Trước giờ neo cha vào biển cả –
Một nửa tháng ngày cha ở đó.”

Mở đầu bài thơ là hình ảnh quen thuộc của những người ngư dân ra khơi khi hoàng hôn buông xuống, khi biển bắt đầu thở mạnh. Chiếc neo không chỉ là dụng cụ đánh cá, mà còn là biểu tượng của cuộc đời cha, của những chuyến đi nối dài đến vô tận.

Nhưng biển không chỉ là nơi đánh cá. Biển là mái nhà, là sự sống, là nơi cha gửi gắm những “bó mèn tré” để tạo nên những mái nhà cho cá trú ngụ, như thể cha đang gieo trồng một mùa màng dưới lòng nước sâu. Những con cá sinh sôi, lớn lên giữa lòng biển cả, như “những chùm trái bưởi, trái bòng”, là thành quả mà cha và biển cùng nhau vun đắp.

Biển và đêm – Giấc ngủ của người ngư dân

“Đêm biển
Mấy khi cha ngủ
Thuyền lắc tròn sóng đánh hai vai
Ngửa mặt
Những con sao đi suốt đêm thâu
Qua sông Ngân Hà như đàn cá biếc
Chiếc vệ tinh chập chờn con sứa bạc
Bay nghiêng qua vầng trán cha nằm.”

Giấc ngủ của cha không yên bình. Cha nằm đó, giữa biển rộng, nhưng tâm trí không hề lơi lỏng. Những con sóng như bàn tay thô ráp đẩy đưa thuyền, những vì sao lấp lánh trên trời như ánh mắt dõi theo từng chuyển động của người ngư dân.

Tác giả vẽ nên một hình ảnh kỳ vĩ sông Ngân Hà không còn là một dải sáng xa xôi, mà là đàn cá biếc bơi giữa trời cao. Chiếc vệ tinh cũng không còn là một vật thể vô tri, mà hóa thành “con sứa bạc” trôi nổi trên trán cha. Biển và bầu trời hòa quyện, như chính cuộc đời cha gắn chặt với đại dương bao la.

Biển – Sự sống và thử thách

“Biển cả miên man
Những mùa lộng mùa khơi biến động
Con cá thiêng trôi giạt bãi bờ
Có cái chết ướp vào muối mặn
Có cái sống lọc từ cát trắng.”

Biển không chỉ cho sự sống mà còn mang theo cả những thử thách khắc nghiệt. Biển luôn thay đổi, những mùa cá về hay những cơn bão kéo đến, tất cả đều không thể đoán trước. Người ngư dân sống trong sự giao thoa của cái sống và cái chết có những con cá bị “ướp vào muối mặn”, nhưng cũng có những sự sống “lọc từ cát trắng”. Biển là như thế vừa ban tặng, vừa thử thách, nhưng con người vẫn kiên cường bám biển, như cha vẫn ngày ngày vượt qua sóng dữ.

Làng chài – Nơi những người ngư dân hướng về

“Xa kia
Sau lưng cha còn có một làng
Trong làng có một ngôi nhà thâu đêm mở cửa
Và những con đường đất đỏ
Như rút ruột ra mà đỏ
Mỗi sớm mai theo nắng đợi cha về…”

Người đàn ông ra khơi nhưng trong lòng vẫn có một nơi để trở về. Ngôi nhà thâu đêm mở cửa chính là niềm hy vọng, là tình yêu, là sự chờ mong của những người thân yêu. Những con đường đất đỏ không chỉ mang ý nghĩa địa lý, mà còn là sự khắc khoải, là nỗi nhớ nhung sâu thẳm của những người phụ nữ, những đứa con chờ cha trở về sau những ngày lênh đênh trên biển.

Chinh phục biển – Sự sống tiếp diễn

“Nào anh em
Xin được thẳng người
Giờ lên lưới bạn chài xin đủ mặt
Con nước săn sóng táp thuyền ràn rạt
Anh em ơi ta hiệp sức cho đồng
Biển cồn cào phơi ngực giữa mênh mông
Sóng trở dạ phập phồng sinh nở.”

Nếu như ở phần đầu bài thơ, biển được khắc họa như một thử thách lớn, thì đến đây, biển hóa thành một người mẹ “sóng trở dạ phập phồng sinh nở”. Biển không chỉ là nơi để con người khai thác, mà còn là nơi ban tặng sự sống. Và những người ngư dân không đơn độc họ sát cánh bên nhau, cùng giăng lưới, cùng đối mặt với biển cả.

Tác giả khéo léo sử dụng hình ảnh nhân hóa biển như một người mẹ đang sinh con, và những con cá mới sinh ra là kết tinh của sự vất vả, là thành quả của những người ngư dân.

Bình minh trên biển – Thành quả và hy vọng

“Chính lúc đó
Rì rào mơ mộng
Bình minh lên
Lấp lánh mắt thuyền…”

Sau một đêm lênh đênh, sau những vất vả, cuối cùng bình minh cũng lên. Bình minh không chỉ mang ý nghĩa của ánh sáng, mà còn là sự hồi sinh, là thành quả của một đêm dài chinh phục biển cả. Ánh mặt trời chiếu xuống, những “mắt thuyền lấp lánh”, như ánh mắt của những người ngư dân sáng lên trong niềm vui, niềm hy vọng.

Thông điệp của bài thơ

“Biển trước mặt – Biển” không chỉ là bài thơ về biển, mà còn là bài thơ về con người những người ngư dân kiên cường, gắn bó với biển cả, những người cha, người anh dầm mình trong sóng gió để mang về sự sống.

Bài thơ là sự tôn vinh cuộc sống lao động nhọc nhằn nhưng cao đẹp. Nó gợi lên niềm tự hào về những con người làm nghề biển, về tinh thần đoàn kết, về tình yêu quê hương và gia đình.

Và trên hết, bài thơ gửi đến một thông điệp: Cuộc đời, dù sóng gió đến đâu, con người vẫn hiên ngang, vẫn không lùi bước, vẫn vững vàng trước biển cả.

*

Nguyễn Khoa Điềm – Nhà thơ và Nhà chính trị Việt Nam

Nguyễn Khoa Điềm (sinh ngày 15/4/1943), tên thật là Nguyễn Hải Dương, là một nhà thơ, nhà chính trị nổi bật của Việt Nam. Ông từng giữ nhiều chức vụ quan trọng như Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng khóa IX, Trưởng ban Tư tưởng – Văn hóa Trung ương, Bộ trưởng Bộ Văn hóa – Thông tin và Đại biểu Quốc hội Việt Nam khóa X.

Sinh ra tại Thừa Thiên Huế, Nguyễn Khoa Điềm xuất thân trong một gia đình có truyền thống văn hóa, là con trai của nhà báo Hải Triều. Ông học tập tại miền Bắc và tốt nghiệp Đại học Sư phạm Hà Nội năm 1964. Sau đó, ông vào miền Nam tham gia phong trào học sinh, sinh viên, hoạt động trong Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam, vừa chiến đấu vừa sáng tác thơ ca.

Nguyễn Khoa Điềm được biết đến với những tác phẩm mang đậm chất sử thi và tinh thần yêu nước. Tiêu biểu nhất là trường ca Mặt đường khát vọng (1974), tác phẩm thể hiện sâu sắc tinh thần dân tộc và tư tưởng về đất nước, con người Việt Nam. Ngoài ra, ông còn có nhiều tập thơ giá trị như Ngôi nhà có ngọn lửa ấm (1986), Cõi lặng (2007), và được trao tặng Giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật.

Sau khi nghỉ hưu, ông sống tại Huế, tiếp tục đóng góp cho văn học nước nhà bằng những tác phẩm giàu ý nghĩa. Nguyễn Khoa Điềm là một trong những gương mặt tiêu biểu của nền thơ ca kháng chiến và văn học Việt Nam hiện đại.

Viên Ngọc Quý.