Bước chân – ngọn đèn
Tiếng chân bước rất êm
Bàn chân không để dấu
Mà bền mà nung nấu
Chân của người đi đêm
Chân của người bán đất..
Một ngọn đèn sáng lên
Cháy trong từng ánh mắt
Dây théo gai bốn mặt
Một ngọn đèn đêm đêm
Thức cho ta tìm giặc
Canh cho ta đi lên
Một ngọn đèn niềm tin
Hơn mọi nguồn ánh sáng
Mà nỗi mong của mẹ
Là ánh nhìn của em
Im lặng mà đi lên
Với tầm đèn trước mặt
Dây thép gai thì cắt
Mìn ta lần dây vương
Chân ta quen đẫm đất
Lờy chân mà nắm đường
Vấp thì ta rẽ quặt
Đau thì cố nghiến răng
Nếu chúng muốn hung hăng
Chặn đường hòng phục kích
Lấy súng mà rẽ giặc
Lấy súng mà đi lên
Vì bước chân-ngọn đèn
Không phải là khoảng cách
Của con đường chúng ta!
Xin chào mẹ, chào cha!
Xin chào em, chào út!
Cha mẹ chào các con!
Thương con muốn đứt ruột!
Ngồi lại dưới ngọn đèn
Gỡ cho con hạt đất
Vá cho anh miếng rách
Đây việc mẹ đã làm
Đây việc em đảm trách
Cả một ngày xáp giặc
Nói qua từng mũi kim.
Ngày mai mẹ xuống đường
Giành cho con mặt đất
Ngày mai dẫu còn đêm
Ngọn đèn càng sáng rực
Con lại đến trước đèn
Trong-ngoài khơi chấm lửa
Một bình minh phá kềm.
(1973)
*
Bước Chân – Ngọn Đèn: Ánh Sáng Trong Đêm Tối
Giữa những ngày chiến tranh gian khổ, khi bóng tối phủ lên những làng quê, khi bước chân của những người chiến sĩ lặng lẽ đi trong đêm, vẫn luôn có một ngọn đèn cháy sáng. Đó không chỉ là ánh sáng vật lý, mà còn là ánh sáng của niềm tin, của hy vọng, của ý chí kiên cường. Bài thơ Bước chân – ngọn đèn của Nguyễn Khoa Điềm đã khắc họa chân thực và sâu sắc hình ảnh người chiến sĩ cách mạng, những con người đi trong đêm để tìm đến ánh sáng, những con người bước đi không dấu vết nhưng để lại dấu ấn bất diệt trong lòng quê hương.
Bước chân lặng lẽ nhưng kiên cường
Ngay từ những dòng đầu tiên, bài thơ đã mở ra một không gian tĩnh lặng, nơi những bước chân dường như không để lại dấu vết nhưng lại nung nấu một ý chí mãnh liệt:
“Tiếng chân bước rất êm
Bàn chân không để dấu
Mà bền mà nung nấu
Chân của người đi đêm
Chân của người bán đất…”
Người chiến sĩ trong đêm không chỉ là người chiến đấu, mà còn là người bảo vệ quê hương, gìn giữ từng tấc đất thiêng liêng. Những bước chân ấy không ồn ào, không phô trương, nhưng chứa đựng cả một tinh thần đấu tranh bền bỉ, âm thầm mà mạnh mẽ.
Ngọn đèn – ánh sáng của niềm tin
Trong bóng tối của chiến tranh, ngọn đèn không chỉ là công cụ soi đường, mà còn mang ý nghĩa biểu tượng. Đó là ánh sáng của hy vọng, của niềm tin vào ngày mai:
“Một ngọn đèn sáng lên
Cháy trong từng ánh mắt
Dây thép gai bốn mặt
Một ngọn đèn đêm đêm
Thức cho ta tìm giặc
Canh cho ta đi lên”
Ngọn đèn ấy không phải ánh sáng rực rỡ của vinh quang tức thời, mà là ánh sáng bền bỉ, cháy trong lòng người, trong từng ánh mắt mẹ già, trong từng niềm mong đợi của em thơ. Ngọn đèn ấy trở thành biểu tượng của niềm tin cách mạng, của ý chí không thể dập tắt.
Cuộc chiến cam go – ý chí sắt đá
Bài thơ không chỉ khắc họa hình ảnh người chiến sĩ đi trong đêm, mà còn thể hiện rõ sự gian khổ của cuộc chiến đấu. Những hàng rào dây thép gai, những bãi mìn, những cuộc phục kích luôn rình rập, nhưng người lính vẫn tiến lên bằng tất cả sự gan dạ:
“Dây thép gai thì cắt
Mìn ta lần dây vương
Chân ta quen đẫm đất
Lấy chân mà nắm đường”
Hình ảnh này không chỉ nói về chiến thuật trong chiến đấu, mà còn là biểu tượng cho tinh thần thép của người lính – dẫu có bị thương, dẫu có vấp ngã, họ vẫn nghiến răng mà tiến lên, vẫn kiên định trên con đường cách mạng.
Ngọn đèn của hậu phương – tình yêu thương và sự hy sinh
Bên cạnh hình ảnh người chiến sĩ ngoài tiền tuyến, bài thơ cũng nhắc đến hậu phương – nơi có mẹ, có em, có những bàn tay lặng lẽ vá áo, những tấm lòng âm thầm thương nhớ:
“Ngồi lại dưới ngọn đèn
Gỡ cho con hạt đất
Vá cho anh miếng rách
Đây việc mẹ đã làm
Đây việc em đảm trách”
Mẹ không chỉ là người sinh thành, mà còn là người đồng hành cùng cuộc chiến, góp công sức bằng những việc làm nhỏ bé nhưng đầy ý nghĩa. Những bàn tay tảo tần vá áo, những giọt nước mắt lo lắng, những ngọn đèn hậu phương vẫn sáng lên từng đêm, để người chiến sĩ biết rằng phía sau họ là một quê hương luôn mong đợi, luôn sẵn sàng hy sinh vì độc lập.
Bình minh của chiến thắng
Dẫu bài thơ viết trong hoàn cảnh gian khó, nhưng kết thúc lại tràn đầy hy vọng. Từ ngọn đèn le lói trong đêm, ánh sáng đã lan rộng, để rồi một ngày bình minh sẽ đến:
“Ngày mai mẹ xuống đường
Giành cho con mặt đất
Ngày mai dẫu còn đêm
Ngọn đèn càng sáng rực
Con lại đến trước đèn
Trong – ngoài khơi chấm lửa
Một bình minh phá kềm.”
Câu thơ cuối cùng vang lên như một lời tiên tri chắc chắn: bình minh sẽ đến, xiềng xích sẽ bị phá vỡ, và quê hương sẽ lại rực rỡ trong ánh sáng của tự do.
Lời kết
Bài thơ Bước chân – ngọn đèn không chỉ ca ngợi sự kiên cường của người lính mà còn tôn vinh hậu phương vững chắc phía sau họ. Nguyễn Khoa Điềm đã vẽ nên một bức tranh vừa dữ dội vừa lắng đọng, nơi ánh sáng và bóng tối không còn đối lập, mà hòa quyện vào nhau, làm nên sức mạnh của một dân tộc.
Hôm nay, khi hòa bình đã về trên đất nước, những bước chân âm thầm trong đêm, những ngọn đèn kiên nhẫn cháy sáng năm nào vẫn còn vang vọng. Đó là bài học về lòng kiên trì, về niềm tin vào tương lai, về sự hy sinh cao cả để có được một ngày mai rạng rỡ. Và chúng ta – những người đi sau – vẫn mãi mang theo ánh sáng ấy, để bước tiếp trên con đường xây dựng và bảo vệ quê hương.
*
Nguyễn Khoa Điềm – Nhà thơ và Nhà chính trị Việt Nam
Nguyễn Khoa Điềm (sinh ngày 15/4/1943), tên thật là Nguyễn Hải Dương, là một nhà thơ, nhà chính trị nổi bật của Việt Nam. Ông từng giữ nhiều chức vụ quan trọng như Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng khóa IX, Trưởng ban Tư tưởng – Văn hóa Trung ương, Bộ trưởng Bộ Văn hóa – Thông tin và Đại biểu Quốc hội Việt Nam khóa X.
Sinh ra tại Thừa Thiên Huế, Nguyễn Khoa Điềm xuất thân trong một gia đình có truyền thống văn hóa, là con trai của nhà báo Hải Triều. Ông học tập tại miền Bắc và tốt nghiệp Đại học Sư phạm Hà Nội năm 1964. Sau đó, ông vào miền Nam tham gia phong trào học sinh, sinh viên, hoạt động trong Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam, vừa chiến đấu vừa sáng tác thơ ca.
Nguyễn Khoa Điềm được biết đến với những tác phẩm mang đậm chất sử thi và tinh thần yêu nước. Tiêu biểu nhất là trường ca Mặt đường khát vọng (1974), tác phẩm thể hiện sâu sắc tinh thần dân tộc và tư tưởng về đất nước, con người Việt Nam. Ngoài ra, ông còn có nhiều tập thơ giá trị như Ngôi nhà có ngọn lửa ấm (1986), Cõi lặng (2007), và được trao tặng Giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật.
Sau khi nghỉ hưu, ông sống tại Huế, tiếp tục đóng góp cho văn học nước nhà bằng những tác phẩm giàu ý nghĩa. Nguyễn Khoa Điềm là một trong những gương mặt tiêu biểu của nền thơ ca kháng chiến và văn học Việt Nam hiện đại.
Viên Ngọc Quý.
