Bước đi bước nữa
Xê lại gần đây, xích lại đây!
Lại đây cho mẹ nhủ câu này.
Mẹ không muốn thế, nhưng mà nghĩ,
Bấy lâu mẹ đã nhiều đắng cay.
Kể con giờ cũng lớn khôn rồi,
Chín suối cha con hẳn ngậm cười.
Mẹ muốn bước đi thêm bước nữa,
Còn đàn em nhỏ cậy con nuôi.
Con ơi! Mẹ khóc suốt đêm kia,
Khóc suốt đêm qua nữa, chỉ vì…
Con mẹ có còn thương mẹ dại,
Thì con gái mẹ nhận lời đi.
Mẹ cũng không mong sướng lấy mình,
Nhưng mà số phận bắt điêu linh…
Vả chăng thiên hạ nào riêng mẹ,
Gái goá qua đò uổng tiết trinh.
Mai mốt con ơi! mẹ lấy chồng,
Chúng con coi mẹ có như không.
Khuya rồi đấy nhỉ, con đi nghỉ,
Gió bấc đêm nay lạnh ngập phòng.
*
“Bước đi bước nữa” – Giọt nước mắt lặng thầm của một người mẹ goá
Trong cõi thơ Nguyễn Bính, ta thường bắt gặp những người phụ nữ thôn quê chịu thương chịu khó, những bóng dáng quê mùa ẩn nhẫn sau luỹ tre làng, với một trái tim đầy cảm xúc nhưng hay bị trói buộc bởi những lề thói, định kiến khắt khe. “Bước đi bước nữa” là một bài thơ đặc biệt như thế – không nói về tình yêu đôi lứa trong sáng hay dang dở, mà nói về một nỗi niềm rất đời, rất thật và rất đau: người mẹ goá xin con cho mình được lấy chồng lần nữa. Một bài thơ như lời tỏ bày, vừa dằn vặt, vừa tha thiết, vừa nghẹn ngào mà vẫn đầy nhân văn.
1. Lời xin lỗi nghèn nghẹn – bước chân đầy giằng xé của người mẹ
Xê lại gần đây, xích lại đây!
Lại đây cho mẹ nhủ câu này.
Mẹ không muốn thế, nhưng mà nghĩ,
Bấy lâu mẹ đã nhiều đắng cay.
Bốn câu thơ đầu như một lời mở lòng, cất lên bằng một giọng nói run run, thấp nhỏ trong đêm khuya – một người mẹ không dám nhìn thẳng vào con mà thốt lời đau đớn nhất của cuộc đời mình: “Mẹ sắp đi thêm bước nữa”. Không có sự nhẹ nhõm, không có sự vui mừng – chỉ có sự dằn vặt, xin lỗi, và nỗi tủi thân. Bởi hơn ai hết, người mẹ ấy hiểu rằng hành động này không chỉ là chuyện tình cảm riêng tư, mà là một vết rạn vỡ trong lòng đứa con – một đứa con gái đã lớn, đã biết yêu thương và tự hào về người mẹ tảo tần.
2. Sự hi sinh thầm lặng và tiếng gọi từ nghĩa vụ
Mẹ muốn bước đi thêm bước nữa,
Còn đàn em nhỏ cậy con nuôi.
Chỉ một câu, Nguyễn Bính cho thấy rõ: bà mẹ không “theo đò” vì tình yêu, mà vì trách nhiệm và hoàn cảnh. Những đứa con còn nhỏ, bản thân bà thì cô đơn, vất vả, phải gồng gánh cả một mái nhà. Và giờ đây, bà chọn cách tự an ủi và thuyết phục con gái trưởng thành: hãy ở lại, hãy gánh vác giúp mẹ phần nào gia đình, để mẹ tìm cho mình một bến bờ nương náu. Nhưng nào dễ dàng gì…
Mẹ cũng không mong sướng lấy mình,
Nhưng mà số phận bắt điêu linh…
Không có sự tính toán, không có niềm vui, chỉ là một người phụ nữ yếu đuối và mỏi mòn, dám xin một lần vì chính mình, sau bao năm vì người khác. Câu thơ nghe nhẹ, nhưng sắc như dao: “Mẹ cũng không mong sướng lấy mình” – nghĩa là bao năm qua, mẹ chưa từng sống cho bản thân.
3. Tình mẹ – con trong một đêm gió bấc: ai thương ai hơn?
Con mẹ có còn thương mẹ dại,
Thì con gái mẹ nhận lời đi.
Lời “xin phép” trong thơ Nguyễn Bính không bao giờ là một câu ra lệnh. Đó là một tiếng van lặng lẽ, đầy xót xa. Một người mẹ tự biết mình là “mẹ dại”, bởi vì dám trái với hình ảnh mẫu mực mà xã hội áp lên: góa phụ thì phải thủ tiết, phải một đời vì con, không được “yêu” lần nữa. Nhưng mẹ cũng là một con người, mẹ cũng cô đơn, mẹ cũng mong một bàn tay nắm lấy khi bóng tối trùm lên mỗi tối khuya.
Và cuối cùng, khi chẳng còn gì để nói, người mẹ chỉ lặng lẽ buông:
Khuya rồi đấy nhỉ, con đi nghỉ,
Gió bấc đêm nay lạnh ngập phòng.
Câu thơ khép lại mà như gió lùa qua lòng người đọc. Một cơn gió bấc không chỉ lạnh căn phòng, mà lạnh cả trái tim – của người mẹ, của đứa con, và của cả chúng ta – những người chứng kiến một khoảnh khắc quá đỗi riêng tư mà cũng rất phổ quát trong đời sống. Người mẹ không khóc nữa, cũng không xin nữa – chỉ buông một câu rất thường, nhưng ẩn chứa cả một nỗi buồn nén lại không sao bật thành tiếng.
4. Thông điệp từ Nguyễn Bính: Người phụ nữ cũng có quyền yêu thêm lần nữa
Trong xã hội xưa, phụ nữ goá chồng thường bị ràng buộc bởi đạo đức lễ giáo khắt khe. Nguyễn Bính – nhà thơ luôn đứng về phía những thân phận yếu mềm – không ca ngợi sự cam chịu, mà đứng về phía cảm thông và nhân văn. Ông không để người mẹ trong bài thơ chỉ là hình ảnh hy sinh đơn thuần, mà cho bà một tiếng nói, một trái tim dám sống, dám thổ lộ.
“Vả chăng thiên hạ nào riêng mẹ,
Gái goá qua đò uổng tiết trinh.”
Câu thơ táo bạo, nhưng rất thẳng thắn. Nó là một tiếng nói bênh vực cho khát khao được sống, được yêu, được bước tiếp của người phụ nữ. Và cái lớn nhất của bài thơ là ở chỗ: thay vì biện minh bằng lý trí, Nguyễn Bính để mọi sự tự nhiên, tự chảy ra từ tình cảm, từ giọt nước mắt, từ cái lạnh thấm trong đêm.
Kết
Bước đi bước nữa không chỉ là tiếng lòng của một người mẹ đơn chiếc, mà là bản tự tình đầy nhẫn nại của biết bao người phụ nữ sống âm thầm mà vẫn mong mỏi một lần được là chính mình. Trong thơ Nguyễn Bính, không ai bị phán xét – chỉ có những trái tim được lắng nghe, những giọt lệ được thấu hiểu, và những cơn gió bấc tưởng lạnh lẽo lại chính là nơi chớm nở chút lửa nhỏ: niềm cảm thông.
Và như thế, trong cơn gió bấc buốt lòng, một người mẹ đang lặng lẽ xin phép cuộc đời… để được sống cho chính mình, một lần nữa.
*
Nguyễn Bính (1918-1966) là một trong những nhà thơ nổi bật của phong trào Thơ mới Việt Nam. Ông được biết đến với phong cách mộc mạc, giản dị, đậm chất dân gian và mang hồn quê sâu sắc. Thơ Nguyễn Bính thường gắn với hình ảnh thôn quê, con người bình dị và những chuyện tình duyên đầy cảm xúc, thể hiện một tâm hồn tha thiết với truyền thống. Một số bài thơ tiêu biểu như Lỡ bước sang ngang, Tương tư, Chân quê… đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng bạn đọc nhiều thế hệ.
Viên Ngọc Quý
