Cánh đồng buổi chiều

Có một nhà thơ đi mãi vào cánh đồng buổi chiều
Lởm chởm gốc rạ sau mùa cấy gặt
Mùi thơm lúa khoai thân thuộc
Nói gì, hở tiếng reo cỏ may
Mùa thu vừa trở lại?

Nhà thơ cúi xuống tìm hạt mồ hôi bỏ quên
Trên mặt đất
Bao người đã mất, đang còn
Sống âm thầm sau rặng tre khuất lấp
Không một dấu vết
Những mặt ruộng nứt nẻ.

Chúng ta vẫn bưng bát cơm trắng mỗi ngày
Thật đơn giản, hiển nhiên, như hơi thở
Không còn nhớ có bao giọt mồ hôi trên mặt ruộng
Bao nhiêu bùn, bao nhiêu khổ đau
Khi mồ hôi trở nên quá rẻ
Kẻ ranh ma trở nên quá giàu

Đã lâu nhà thơ lại về với cánh đồng làng
Hít sâu hương thơm no ấm
Nhận ra trong mỗi khuôn mặt đen sạm
Những tháng ngày bỏ quên

Bằng bước chân chậm rãi
Nhà thơ lặng lẽ nối gót người nông dân đi mãi
Mặc cho ngôi sao hôm xa ngái dẫn đường
Thăm thẳm ngõ quê rơm rạ
Trái tim lăn tròn êm ả…

Ngày 5-9-2006

*

Cánh Đồng Buổi Chiều – Khúc Tự Tình Của Đất Và Người

Có một cánh đồng, nơi mùa màng đi qua để lại những gốc rạ lởm chởm, những vệt bùn khô nứt nẻ, những hạt mồ hôi đã thấm vào đất tự thuở nào. Có một nhà thơ lặng lẽ đi về nơi ấy, lắng nghe tiếng cỏ may reo lên trong gió, tìm lại dấu vết của bao phận người đã từng gắn đời mình với những luống cày. Cánh đồng buổi chiều của Nguyễn Khoa Điềm không chỉ là một bài thơ về quê hương, mà còn là một lời nhắc nhở về giá trị của lao động, về những con người âm thầm nuôi lớn cuộc đời từ đôi bàn tay lấm bùn.

Bước chân của nhà thơ và nỗi trăn trở về cánh đồng

“Có một nhà thơ đi mãi vào cánh đồng buổi chiều
Lởm chởm gốc rạ sau mùa cấy gặt
Mùi thơm lúa khoai thân thuộc
Nói gì, hở tiếng reo cỏ may
Mùa thu vừa trở lại?”

Cánh đồng trong buổi chiều nhập nhoạng hiện lên với vẻ hoang sơ sau một vụ mùa. Những gốc rạ lởm chởm, mùi lúa khoai phảng phất – tất cả như một bức tranh của sự tiếp nối, khi vụ mùa cũ qua đi để nhường chỗ cho một mùa gieo hạt mới. Nhà thơ đi trong cánh đồng, lặng lẽ như một kẻ lữ hành trở về miền ký ức, để rồi chợt nhận ra mùa thu đã trở lại tự khi nào.

Ở đây, mùa thu không chỉ là sự thay đổi của đất trời, mà còn là biểu tượng của sự tuần hoàn, của những vòng đời nối tiếp. Giữa cảnh vật ấy, nhà thơ như lạc vào một miền ký ức, nơi những giọt mồ hôi rơi xuống ruộng đồng vẫn chưa kịp khô, nơi những bước chân người nông dân vẫn in hằn trên đất, nơi có những phận người lặng lẽ sống và mất đi trong bóng tre khuất lấp.

Những giọt mồ hôi không dấu vết

“Nhà thơ cúi xuống tìm hạt mồ hôi bỏ quên
Trên mặt đất
Bao người đã mất, đang còn
Sống âm thầm sau rặng tre khuất lấp
Không một dấu vết
Những mặt ruộng nứt nẻ.”

Câu thơ không chỉ là hình ảnh thực, mà còn là một nỗi xót xa khôn nguôi. Những giọt mồ hôi – tượng trưng cho công sức, cho lao động, cho cả những hy sinh – đã bị bỏ quên trên cánh đồng. Những con người từng gắn bó cả đời với đất, nay chỉ còn lại trong ký ức, trong những rặng tre khuất lấp, không ai nhắc đến, không ai nhớ về.

Cánh đồng vẫn đó, ruộng đất vẫn chờ mùa cày cấy, nhưng ai còn nhớ đến những đôi tay đã từng lật đất gieo mầm? Bao giọt mồ hôi rơi xuống để làm nên bát cơm trắng, nhưng khi chúng trở nên quá rẻ mạt, khi sự vất vả không còn được trân trọng, thì những kẻ ranh ma lại trở nên giàu có. Một sự bất công âm thầm nhưng nhức nhối.

Bát cơm trắng và những điều bị lãng quên

“Chúng ta vẫn bưng bát cơm trắng mỗi ngày
Thật đơn giản, hiển nhiên, như hơi thở
Không còn nhớ có bao giọt mồ hôi trên mặt ruộng
Bao nhiêu bùn, bao nhiêu khổ đau”

Bát cơm mà mỗi người vẫn ăn hằng ngày, như một điều hiển nhiên, nhưng mấy ai dừng lại để nghĩ về những gì làm nên hạt gạo ấy? Mấy ai nhớ đến những đôi tay đã cấy từng nhánh mạ, đã gánh nước tưới cho ruộng đồng, đã cúi xuống nhặt từng hạt lúa sót lại sau mùa gặt?

Những câu thơ như một lời nhắc nhở đầy chua xót: chúng ta đã quen với sự đủ đầy mà quên đi những vất vả đã tạo ra nó. Khi một điều gì đó trở thành hiển nhiên, người ta dễ quên đi những gì nằm phía sau nó, những khổ cực, những giọt mồ hôi, những tháng ngày nhọc nhằn.

Bước chân trở về – Tìm lại những tháng năm đã lãng quên

“Đã lâu nhà thơ lại về với cánh đồng làng
Hít sâu hương thơm no ấm
Nhận ra trong mỗi khuôn mặt đen sạm
Những tháng ngày bỏ quên”

Nhà thơ trở về với cánh đồng, không chỉ để tìm lại những hình ảnh thân quen, mà còn để nhận ra một điều đã bị bỏ quên từ lâu: những con người làm nên cuộc sống. Trong những khuôn mặt rám nắng, đen sạm bởi sương gió, có cả một quá khứ chất chứa bao gian truân, bao giấc mơ chưa thành, bao hi sinh lặng lẽ mà ít ai còn nhớ đến.

Bài thơ khép lại bằng hình ảnh nhà thơ bước đi chậm rãi, lặng lẽ hòa mình vào dòng người nông dân, tiếp tục cuộc hành trình như một sự tri ân, như một lời hứa sẽ không quên:

“Bằng bước chân chậm rãi
Nhà thơ lặng lẽ nối gót người nông dân đi mãi
Mặc cho ngôi sao hôm xa ngái dẫn đường
Thăm thẳm ngõ quê rơm rạ
Trái tim lăn tròn êm ả…”

Nhà thơ đi, không phải để tách biệt mình với những con người ấy, mà để hòa vào họ, để lắng nghe nhịp thở của đất, của đời, để trái tim tiếp tục lăn tròn như một hạt thóc, một hạt cơm – giản dị nhưng không thể thiếu trong cuộc sống này.

Lời kết

Cánh đồng buổi chiều không chỉ là một bài thơ về cảnh sắc quê hương, mà còn là một lời nhắc nhở sâu sắc về giá trị của lao động, về những con người đã âm thầm cống hiến mà không ai nhớ đến. Đọc bài thơ, ta không chỉ cảm nhận được nỗi trăn trở của tác giả, mà còn nhìn thấy chính mình trong đó: một con người đã quen với sự đủ đầy mà quên mất những gì làm nên nó.

Những giọt mồ hôi có thể khô đi, những con người có thể khuất bóng sau rặng tre, nhưng nếu còn những trái tim biết nhớ về cội nguồn, còn những bước chân nối gót người đi trước, thì cánh đồng ấy sẽ mãi là nơi lưu giữ những điều thiêng liêng nhất – không chỉ của đất, mà còn của con người.

*

Nguyễn Khoa Điềm – Nhà thơ và Nhà chính trị Việt Nam

Nguyễn Khoa Điềm (sinh ngày 15/4/1943), tên thật là Nguyễn Hải Dương, là một nhà thơ, nhà chính trị nổi bật của Việt Nam. Ông từng giữ nhiều chức vụ quan trọng như Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng khóa IX, Trưởng ban Tư tưởng – Văn hóa Trung ương, Bộ trưởng Bộ Văn hóa – Thông tin và Đại biểu Quốc hội Việt Nam khóa X.

Sinh ra tại Thừa Thiên Huế, Nguyễn Khoa Điềm xuất thân trong một gia đình có truyền thống văn hóa, là con trai của nhà báo Hải Triều. Ông học tập tại miền Bắc và tốt nghiệp Đại học Sư phạm Hà Nội năm 1964. Sau đó, ông vào miền Nam tham gia phong trào học sinh, sinh viên, hoạt động trong Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam, vừa chiến đấu vừa sáng tác thơ ca.

Nguyễn Khoa Điềm được biết đến với những tác phẩm mang đậm chất sử thi và tinh thần yêu nước. Tiêu biểu nhất là trường ca Mặt đường khát vọng (1974), tác phẩm thể hiện sâu sắc tinh thần dân tộc và tư tưởng về đất nước, con người Việt Nam. Ngoài ra, ông còn có nhiều tập thơ giá trị như Ngôi nhà có ngọn lửa ấm (1986), Cõi lặng (2007), và được trao tặng Giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật.

Sau khi nghỉ hưu, ông sống tại Huế, tiếp tục đóng góp cho văn học nước nhà bằng những tác phẩm giàu ý nghĩa. Nguyễn Khoa Điềm là một trong những gương mặt tiêu biểu của nền thơ ca kháng chiến và văn học Việt Nam hiện đại.

Viên Ngọc Quý.