Cây thông dưới khe

Rất thích tùng xanh trồng mấy niên
Chớ than thế đất khiến tùng nghiêng.
Cột rường chưa dụng người đừng lạ
Cỏ nội hoa ngàn mắt hiện tiền.

(Bản dịch của Thiền sư Thích Thanh Từ)

*

Cây Thông Dưới Khe – Đứng Vững Giữa Dòng Đời

Có những loài cây sinh ra giữa đất bằng, gió nhẹ, bốn mùa thuận hòa. Nhưng cũng có những cây mọc lên từ khe sâu, giữa đất cằn đá sỏi, chịu bao dập vùi của gió bão. Trong nghịch cảnh ấy, cây có thể gãy đổ hoặc vươn mình kiêu hãnh với đất trời.

Tuệ Trung Thượng Sĩ, bằng ánh nhìn thấu suốt lẽ đời, đã gửi gắm triết lý sống qua hình ảnh cây tùng trong bài thơ “Cây thông dưới khe”:

“Rất thích tùng xanh trồng mấy niên,
Chớ than thế đất khiến tùng nghiêng.”

Tùng xanh đã trồng qua bao năm tháng, từng rễ bám sâu vào lòng đất, từng tán lá vươn lên giữa trời cao. Nhưng không phải cây nào cũng được trồng ở nơi thuận lợi. Có cây mọc ở khe sâu, có cây đứng chênh vênh trên vách đá. Người đời dễ oán trách số phận, cho rằng hoàn cảnh xô đẩy khiến mình nghiêng ngả, nhưng liệu đất có thực sự làm yếu đi cốt cách của cây?

Chính nhờ những gian truân mà rễ cây càng bám chắc, thân cây càng mạnh mẽ. Cũng vậy, những thử thách không phải để làm ta gục ngã mà là để tôi luyện bản lĩnh. Nếu không chịu nổi gió bão, làm sao có thể trở thành đại thụ giữa trời?

“Cột rường chưa dụng người đừng lạ,
Cỏ nội hoa ngàn mắt hiện tiền.”

Một cây tùng có thể vẫn chưa được dùng làm cột rường chống đỡ cho nhà lớn, nhưng đâu vì thế mà nó mất đi giá trị? Có những phẩm chất chỉ cần thời gian để bộc lộ, có những con người dù chưa được công nhận nhưng vẫn đang âm thầm tích tụ trí tuệ và sức mạnh.

Còn những ai mải miết chạy theo vinh quang, lo lắng mình chưa có chỗ đứng, hãy dừng lại và nhìn ngắm cỏ hoa xung quanh. Bất kỳ điều gì cũng có giá trị riêng, không cần phải là rường cột mới đáng trọng, cũng không cần phải nổi bật giữa thế gian mới là hữu ích.

Bài thơ của Tuệ Trung Thượng Sĩ không chỉ nói về cây tùng, mà còn là một bài học sâu sắc về nhân sinh. Mỗi người đều có một con đường, một vị trí trong cuộc đời này. Quan trọng không phải là hoàn cảnh thuận hay nghịch, mà là ta đã đứng vững ra sao giữa chính hoàn cảnh đó.

Cây thông dưới khe vẫn hiên ngang với trời. Còn ta, liệu có đủ bản lĩnh để đứng vững giữa dòng đời?

*

Tuệ Trung Thượng Sĩ (1230-1291), tên thật là Trần Tung, là một thiền sư lỗi lạc đời Trần, đồng thời là anh trai của Trần Hưng Đạo. Ông không chỉ giỏi binh pháp, từng góp công lớn trong kháng chiến chống Nguyên Mông, mà còn là bậc cao tăng với tư tưởng thiền học sâu sắc. Tuệ Trung không ràng buộc vào hình thức tôn giáo mà đề cao sự tự tại, xem Phật tính vốn sẵn trong mỗi người.

Tác phẩm Tuệ Trung Thượng Sĩ Ngữ Lục ghi chép những lời dạy và bài kệ của ông, thể hiện tinh thần thiền phá chấp, tự nhiên mà thâm sâu. Ảnh hưởng của Tuệ Trung đã đặt nền móng quan trọng cho sự phát triển của Thiền phái Trúc Lâm sau này.

Viên Ngọc Quý