Chấm dứt luân hồi
Ai luân hồi
Và chấm dứt luân hồi của ai ?
Những niềm đau nỗi khổ đang đi luân hồi
Chúng ta hãy chấm dứt những niềm đau nỗi khổ .
Nhưng ai là kẻ mang trên vai những niềm đCảm nhận bài thơ: Chấm dứt luân hồi – Thiền sư Nhất Hạnhau nỗi khổ ấy ?
Những niềm đau nỗi khổ ấy không cần ai mang trên vai
Tự chúng đi quanh, tự chúng luân hồi
Chấm dứt luân hồi, cái gì sẽ xẩy ra ?
Chấm dứt luân hồi, luân hồi sẽ xẩy ra.
Vậy thì chấm dứt làm gì ?
Nếu khổ đau hết luân hồi
Thì hạnh phúc sẽ lên đường đi luân hồi
Vì khi chấm dứt luân hồi thì khổ đau sẽ trở nên hạnh phúc.
Nhưng hạnh phúc vẫn còn trong vòng luân hồi
Hạnh phúc cần luân hồi và cần luân hồi mãi mãi
Vì chúng ta luôn luôn cần sự có mặt của nó
Trong mỗi giây phút của cuộc đời.
Tại sao anh muốn chấm dứt luân hồi
Khi kẻ đi luân hồi là hạnh phúc ?
Tại sao anh muốn nụ cười vắng mặt ?
Tại sao anh muốn đày ải gió mùa Xuân ?
Chấm dứt luân hồi
Chỉ là chuyển hóa khổ đau
Và khổ đau là chất liệu
Làm ra hạnh phúc
Vì vậy anh cũng không cần quá lo lắng
Rằng có những khổ đau trong cuộc đời.
(Bài thơ nằm trong tuyển tập “Thơ từng ôm và mặt trời từng hạt”)
*
Luân hồi không phải là xiềng xích, mà là dòng chảy của chuyển hóa
Trong một không gian thấm đẫm thiền quán và tuệ giác, bài thơ “Chấm dứt luân hồi” của Thiền sư Thích Nhất Hạnh hiện lên như một khúc đối thoại giữa cái mong cầu giải thoát và cái thấy sâu sắc về sự thật: luân hồi không chỉ là khổ đau, mà còn là cơ hội chuyển hóa, là nhịp sống tuần hoàn của thương yêu và nở hoa của hạnh phúc.
Ai luân hồi
Và chấm dứt luân hồi của ai?
Câu hỏi mở đầu đầy tính chất “thiền công án” khiến người đọc không thể trả lời bằng lý trí thường nghiệm. Bởi ngay khi ta đặt ra câu hỏi, ta đã buộc phải dừng lại và nhìn sâu: ai là “ta”, và luân hồi là gì? Thiền sư không tìm cách định nghĩa luân hồi bằng triết học hay giáo điều, mà soi rọi vào bản chất của nó bằng sự quán chiếu: “Những niềm đau nỗi khổ đang đi luân hồi”. Hóa ra, điều quay cuồng bất tận không phải là một linh hồn cô đơn, mà là những chuỗi triền miên của vô minh, oán giận, đeo bám và tổn thương – thứ mà chính ta, dù vô tình hay cố ý, nuôi lớn mỗi ngày.
Chúng ta hãy chấm dứt những niềm đau nỗi khổ.
Nhưng ai là kẻ mang trên vai những niềm đau nỗi khổ ấy?
Một cái nhìn lạ lùng và sâu sắc: nỗi khổ không nhất thiết phải có người gánh, bởi chúng tự nó tồn tại, tự nó luân hồi. Cũng như một cơn bão có thể nổi lên mà chẳng cần ai khơi gợi, nỗi đau nếu không được nhận diện sẽ tự nó tiếp tục tồn tại, tự tái sinh qua những thế hệ, những hành vi, những tâm thức chưa được chuyển hóa.
Vậy thì, điều gì sẽ xảy ra nếu ta chấm dứt luân hồi?
Chấm dứt luân hồi, luân hồi sẽ xảy ra.
Câu thơ tưởng như nghịch lý nhưng lại ẩn chứa một sự thật huyền nhiệm: khi ta cố gắng chấm dứt một cách máy móc, như chối bỏ hay trốn tránh, thì chính điều đó lại tiếp tục lặp lại dưới những hình thức khác. Cố diệt khổ đau mà không hiểu nó, ta chỉ càng rơi sâu hơn vào nó. Nhưng nếu ta thấy rõ được bản chất của khổ đau, hiểu rằng:
Khổ đau là chất liệu
Làm ra hạnh phúc
… thì ta không còn sợ luân hồi nữa. Vì luân hồi, trong cái nhìn ấy, không còn là vòng xiềng xích ràng buộc, mà là dòng chuyển hóa, là sự sống luân lưu từ khổ đau sang hạnh phúc, từ vô minh sang tỉnh thức.
Nếu khổ đau hết luân hồi
Thì hạnh phúc sẽ lên đường đi luân hồi
Không còn khổ, thì hạnh phúc cũng mất cơ hội được sinh ra. Một đóa hoa cần đất bùn để lớn. Một trái tim biết thương yêu cần từng vết nứt để học tha thứ. Bởi vậy, luân hồi không cần chấm dứt, mà cần được nhận diện, hiểu rõ và ôm ấp bằng tình thương.
Tại sao anh muốn chấm dứt luân hồi
Khi kẻ đi luân hồi là hạnh phúc?
Câu hỏi ở gần cuối bài thơ như một hồi chuông lay tỉnh: Chúng ta thường nhầm lẫn giữa luân hồi và khổ đau, nhưng trong chính luân hồi ấy có những nụ cười, có mùa Xuân, có gió nhẹ, có ánh bình minh, và có cả những phút giây hạnh phúc rất thật.
Bài thơ kết lại bằng một cái nhìn đầy từ bi và vô úy:
Vì vậy anh cũng không cần quá lo lắng
Rằng có những khổ đau trong cuộc đời.
Đây không phải là sự chấp nhận bị động, mà là thái độ buông thư đầy tuệ giác. Khi ta thấy rằng khổ đau không phải là kẻ thù, mà là mảnh đất cho tỉnh thức nảy mầm, thì cuộc sống dù có va vấp, cũng trở nên đáng sống biết bao.
“Chấm dứt luân hồi” không phải là một lời phủ định cuộc đời, mà là lời mời gọi sống sâu hơn, hiểu rõ hơn, ôm ấp cả khổ đau và hạnh phúc, để chuyển hóa chính mình trong từng hơi thở. Trong cái nhìn ấy, chúng ta không còn bị trôi dạt trong vòng quay luân hồi, mà chính là người chèo lái dòng sông đời mình – bằng chánh niệm, bằng tình thương, và bằng sự bình an nội tại.
*
Thiền sư Thích Nhất Hạnh – Vị sứ giả của hòa bình và chánh niệm
Thiền sư Thích Nhất Hạnh (1926–2022) là một trong những vị thiền sư lỗi lạc và có ảnh hưởng sâu rộng nhất của Phật giáo thế giới đương đại. Không chỉ là một nhà tu hành, ngài còn là nhà văn, nhà thơ, học giả, nhà hoạt động xã hội vì hòa bình và người tiên phong đưa chánh niệm (mindfulness) vào đời sống thường nhật một cách thiết thực, giản dị nhưng sâu sắc.
Sinh ra tại tỉnh Thừa Thiên Huế, Việt Nam, Thích Nhất Hạnh xuất gia từ năm 16 tuổi tại chùa Từ Hiếu. Sau quá trình tu học và nghiên cứu, ngài đã có nhiều đóng góp quan trọng cho Phật giáo hiện đại, đặc biệt là trong việc kết nối tinh thần đạo Phật với các vấn đề xã hội. Ngài là người sáng lập Dòng tu Tiếp Hiện, Làng Mai (Plum Village) ở Pháp – một trung tâm tu học nổi tiếng thu hút hàng nghìn người từ khắp nơi trên thế giới.
Thông qua hàng trăm tác phẩm viết bằng tiếng Việt, tiếng Anh và các ngôn ngữ khác, Thiền sư Thích Nhất Hạnh đã truyền cảm hứng cho hàng triệu người về lối sống tỉnh thức, từ bi và không bạo lực. Những khái niệm như “hơi thở ý thức”, “thiền đi”, “an trú trong hiện tại” trở nên gần gũi với nhiều người nhờ vào cách giảng giải mộc mạc, giàu hình ảnh của ngài. Các tác phẩm tiêu biểu như Phép lạ của sự tỉnh thức, Đường xưa mây trắng, An lạc từng bước chân, Giận … là những cuốn sách được yêu mến và tìm đọc rộng rãi.
Trong suốt cuộc đời, ngài cũng là một nhà hoạt động tích cực cho hòa bình. Năm 1967, ngài được mục sư Martin Luther King Jr. đề cử Giải Nobel Hòa bình nhờ những nỗ lực vận động chấm dứt chiến tranh Việt Nam bằng con đường đối thoại và bất bạo động.
Ảnh hưởng và di sản của ngài không chỉ lan rộng trong cộng đồng Phật giáo mà còn được quốc tế ghi nhận sâu sắc. Năm 2011, khu tượng đài “Remember Them: Champions for Humanity” với diện tích khoảng 100m2 được đặt tại khu công viên Henry J. Kaiser Memorial, thành phố Oakland, tiểu bang California (Hoa Kỳ). Bức tượng điêu khắc chân dung 25 nhân vật nổi tiếng còn sống và đã qua đời, đã có cống hiến lớn lao vì quyền con người trên thế giới. Thiền sư Thích Nhất Hạnh là một trong số những nhân vật được chọn để thể hiện trên tượng đài này, với những đóng góp của ngài cho công cuộc xây dựng hòa bình của nhân loại.
Vào ngày 11 tháng 4 năm 2025, thành phố New York đã chính thức đồng đặt tên đoạn đường West 109th Street (từ Riverside Drive đến Broadway) là “Thích Nhất Hạnh Way” để vinh danh Thiền sư Thích Nhất Hạnh. Đây là nơi ngài từng sống và giảng dạy trong những năm 1960 khi theo học tại Union Theological Seminary và giảng dạy tại Đại học Columbia./.
Viên Ngọc Quý
