Chân quê
Hôm qua em đi tỉnh về,
Đợi em ở mãi con đê đầu làng.
Khăn nhung, quần lĩnh rộn ràng.
Áo cài khuy bấm, em làm khổ tôi!
Nào đâu cái yếm lụa sồi?
Cái dây lưng đũi nhuộm hồi sang xuân?
Nào đâu cái áo tứ thân?
Cái khăn mỏ quạ, cái quần nái đen?
Nói ra sợ mất lòng em,
Van em! Em hãy giữ nguyên quê mùa.
Như hôm em đi lễ chùa,
Cứ ăn mặc thế cho vừa lòng anh.
Hoa chanh nở giữa vườn chanh,
Thầy u mình với chúng mình chân quê.
Hôm qua em đi tỉnh về,
Hương đồng gió nội bay đi ít nhiều.
1936
Bài thơ này đã được nhạc sĩ Trung Đức phổ nhạc thành bài hát cùng tên, và nhạc sĩ Song Ngọc phổ nhạc thành bài hát Hương đồng gió nội.
*
Hương đồng gió nội và nỗi niềm người giữ quê
Có những bài thơ như một khung cửa sổ nhỏ, mở ra cho ta một khoảng trời trong vắt của làng quê cũ. “Chân quê” của Nguyễn Bính là một bài thơ như thế. Đọc lên, tưởng đơn sơ, mà lại rưng rưng. Một khúc ca da diết về vẻ đẹp mộc mạc, giản dị của người con gái quê – và cũng là một lời nhắn gửi đầy chân tình về sự gìn giữ những nét hồn hậu, thuần phác đang dần phai nhạt trước cơn gió lạ của phồn hoa.
“Hôm qua em đi tỉnh về,
Đợi em ở mãi con đê đầu làng.”
Mở đầu bài thơ là hình ảnh thân thuộc: người con trai đứng đợi người thương ở đầu làng, trên con đê quen thuộc – một khung cảnh thật bình yên. Nhưng người con gái trở về lại khác xưa quá rồi:
“Khăn nhung, quần lĩnh rộn ràng.
Áo cài khuy bấm, em làm khổ tôi!”
Một tiếng “khổ” bật lên không phải vì hờn trách, mà là sự hụt hẫng của người yêu cái đẹp cũ. Sự “rộn ràng” của đô thị, vẻ bóng bẩy của thành thị như đang dần thay thế một điều gì thân thuộc, dịu dàng đã cũ.
Người con trai hoài niệm:
“Nào đâu cái yếm lụa sồi?
Cái dây lưng đũi nhuộm hồi sang xuân?”
Những hình ảnh quê mùa, mộc mạc ấy lại là vẻ đẹp thật nhất, trong sáng nhất trong lòng người. Nguyễn Bính đã nâng niu từng chi tiết: áo tứ thân, khăn mỏ quạ, quần nái đen – không chỉ là trang phục, mà là cả một không gian văn hóa sống động, gắn liền với ruộng đồng, với nhịp sống giản dị mà thanh sạch của làng quê.
“Nói ra sợ mất lòng em,
Van em! Em hãy giữ nguyên quê mùa.”
Lời thơ chuyển thành lời “van”, dịu dàng mà da diết. Không phải là sự áp đặt, mà là một khát khao được gìn giữ những điều thuần hậu, không để chúng bị cuốn trôi giữa dòng đời.
Bài thơ khép lại bằng hình ảnh thật đẹp:
“Hương đồng gió nội bay đi ít nhiều.”
Một câu thơ đã thành danh ngôn, nhắc nhở chúng ta về điều quý giá mà đôi khi chính ta lại để lạc mất. Hương đồng gió nội không chỉ là mùi thơm của cỏ cây, ruộng lúa, mà là cái hồn của làng quê, của một nền nếp sống chân phương, nơi tình người gần gũi, thật thà. Khi ta rời xa nó, ta đánh mất không chỉ một cách ăn mặc, mà là mất đi một phần gốc rễ của mình.
“Chân quê” không chỉ là bài thơ tình, mà là tiếng lòng của người yêu quê, thương cái đẹp quê, và đau đáu trước sự phai nhạt của những giá trị truyền thống. Nguyễn Bính đã dùng giọng thơ mộc mạc, giản dị – đúng như cái “chân quê” mà ông ca ngợi – để gìn giữ lại một vẻ đẹp đang dần lui vào quá khứ.
Trong thời đại hôm nay, khi con người dễ dàng bị hút vào những giá trị mới mẻ, hiện đại mà lắm khi xa rời cốt lõi văn hóa, thì bài thơ ấy như một tiếng chuông nhỏ, nhắc ta nhớ về nơi mình từng lớn lên, từng thương yêu… Nơi có mùi rơm thơm, có áo tứ thân, có “hoa chanh nở giữa vườn chanh” – và có một người đứng chờ ở đê đầu làng, với tất cả yêu thương và hoài niệm.
*
Nguyễn Bính (1918-1966) là một trong những nhà thơ nổi bật của phong trào Thơ mới Việt Nam. Ông được biết đến với phong cách mộc mạc, giản dị, đậm chất dân gian và mang hồn quê sâu sắc. Thơ Nguyễn Bính thường gắn với hình ảnh thôn quê, con người bình dị và những chuyện tình duyên đầy cảm xúc, thể hiện một tâm hồn tha thiết với truyền thống. Một số bài thơ tiêu biểu như Lỡ bước sang ngang, Tương tư, Chân quê… đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng bạn đọc nhiều thế hệ.
Viên Ngọc Quý
