Chiều Hương Giang

Sau chiều nay, còn buổi chiều khác nữa,
Có thể mây cao, có thể nắng vàng,
Cơn gió thổi những buổi chiều chưa tới
Tóc bao người bay rợi cả không gian…

Nhưng chiều nay, con bò gặm cỏ,
Bên dòng sông, như chưa biết chiều tan.
Tôi với nó lặng im, bè bạn
Mắt nó nhìn dìu dịu nước Hương Giang.

Những buổi chiều, những buổi chiều quê hương,
Tôi đã sống và tôi chưa được sống,
Nhưng chiều nay, vô tình trong nắng muộn,
Mắt tôi nhìn trong suốt nước Hương Giang…

1981

*

Chiều Hương Giang – Dòng Sông, Ánh Nhìn Và Dòng Chảy Thời Gian

Có những buổi chiều không đơn thuần chỉ là khoảnh khắc giao hòa giữa ngày và đêm, mà còn là thời gian để con người soi chiếu tâm hồn, để lắng nghe tiếng lòng của mình trong sự tĩnh lặng của thiên nhiên. Chiều Hương Giang của Nguyễn Khoa Điềm là một bài thơ như thế. Không ồn ào, không dữ dội, bài thơ nhẹ nhàng như mặt nước sông Hương lúc hoàng hôn, nhưng lại mang đến những tầng sâu cảm xúc, những suy ngẫm về thời gian, về quê hương và về chính mình.

Chiều nay và những buổi chiều chưa tới

Ngay từ khổ thơ đầu, tác giả đã mở ra một không gian rộng lớn của thời gian và cảm xúc:

“Sau chiều nay, còn buổi chiều khác nữa,
Có thể mây cao, có thể nắng vàng,
Cơn gió thổi những buổi chiều chưa tới
Tóc bao người bay rợi cả không gian…”

Chiều hôm nay không phải là chiều duy nhất. Sau hôm nay, sẽ còn vô vàn những buổi chiều khác, với những sắc thái khác nhau – có thể là trời quang mây cao, có thể là nắng rực rỡ, hoặc có thể là những cơn gió vô định. Dòng thời gian không ngừng trôi, mang theo những buổi chiều chưa tới, mang theo biết bao số phận, bao con người đang hòa vào sự vận động bất tận của cuộc sống.

Câu thơ “Tóc bao người bay rợi cả không gian” gợi lên hình ảnh những cơn gió vô hình đang lay động cả những điều tưởng như nhỏ bé nhất – sợi tóc con người, ký ức, những điều chưa đến nhưng đã lấp lánh trong tưởng tượng.

Sự lặng im và vẻ đẹp bình dị của thiên nhiên

Nếu khổ thơ đầu mở ra không gian bao la của thời gian, thì khổ thơ thứ hai lại kéo tâm hồn người đọc về với một khung cảnh bình dị, một hình ảnh gần gũi:

“Nhưng chiều nay, con bò gặm cỏ,
Bên dòng sông, như chưa biết chiều tan.
Tôi với nó lặng im, bè bạn
Mắt nó nhìn dìu dịu nước Hương Giang.”

Tác giả không nói về những điều to lớn, mà chỉ vẽ lên một cảnh tượng đơn sơ: một con bò đang gặm cỏ bên dòng sông. Nó không vội vã, không lo lắng, như thể không nhận ra rằng một ngày nữa sắp khép lại. Đó là hình ảnh của sự bình yên tuyệt đối – một trạng thái mà có lẽ con người hiếm khi có được giữa dòng chảy gấp gáp của cuộc sống.

Trong khoảnh khắc ấy, tác giả và con bò trở thành những người “bè bạn” trong sự tĩnh lặng, cùng nhau chiêm nghiệm vẻ đẹp của thiên nhiên mà không cần đến lời nói. Đặc biệt, ánh nhìn của con bò – “dìu dịu nước Hương Giang” – chính là điểm nhấn. Nó gợi lên một sự giao hòa giữa con vật và thiên nhiên, giữa ánh nhìn và dòng nước, giữa những điều hữu hình và vô hình trong cuộc đời.

Những buổi chiều của quê hương và sự chiêm nghiệm về cuộc sống

Khổ thơ cuối cùng khép lại bài thơ bằng một cảm giác man mác nhưng sâu lắng:

“Những buổi chiều, những buổi chiều quê hương,
Tôi đã sống và tôi chưa được sống,
Nhưng chiều nay, vô tình trong nắng muộn,
Mắt tôi nhìn trong suốt nước Hương Giang…”

Quê hương có biết bao nhiêu buổi chiều – có những buổi chiều tác giả đã sống, nhưng cũng có những buổi chiều mà tác giả chưa từng được trải qua. Dòng sông Hương vẫn chảy qua bao thế hệ, vẫn phản chiếu bầu trời và ánh mắt của những con người từng ghé qua bờ sông ấy.

Câu thơ “Tôi đã sống và tôi chưa được sống” chứa đựng một suy tư rất sâu sắc. Có những buổi chiều tác giả đã thực sự trải qua, nhưng cũng có những buổi chiều mà dù có mặt, vẫn chưa thể thực sự sống trọn vẹn với nó. Cuộc đời con người luôn có những khoảnh khắc như thế – ta có thể nhìn thấy, có thể chạm vào, nhưng chưa chắc đã cảm nhận được hết những gì mà nó mang lại.

Và rồi, trong khoảnh khắc của “nắng muộn”, tác giả bỗng nhận ra rằng, ánh nhìn của mình cũng trở nên “trong suốt” như dòng nước sông Hương. Đó là sự thanh thản, là sự giao hòa giữa con người và thiên nhiên, là khi ta không còn bị chi phối bởi thời gian, mà chỉ đơn giản là cảm nhận sự tồn tại của mình trong khoảnh khắc hiện tại.

Lời kết – Dòng sông của thời gian và tâm hồn

Chiều Hương Giang không chỉ là một bài thơ về cảnh vật, mà còn là một bài thơ về tâm hồn, về dòng chảy của thời gian và những suy tư của con người trước cuộc đời. Nguyễn Khoa Điềm đã vẽ lên một buổi chiều rất bình dị, nhưng qua đó lại gửi gắm những triết lý sâu sắc về sự sống, về quê hương, về cách con người cảm nhận thế giới xung quanh.

Có thể sau chiều nay, sẽ còn những buổi chiều khác. Nhưng có lẽ, không phải buổi chiều nào cũng đọng lại trong tâm trí ta một cách sâu sắc như chiều Hương Giang hôm ấy – khi ta lặng im bên dòng nước, để tâm hồn mình trôi theo ánh nhìn trong suốt của sông.

*

Nguyễn Khoa Điềm – Nhà thơ và Nhà chính trị Việt Nam

Nguyễn Khoa Điềm (sinh ngày 15/4/1943), tên thật là Nguyễn Hải Dương, là một nhà thơ, nhà chính trị nổi bật của Việt Nam. Ông từng giữ nhiều chức vụ quan trọng như Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng khóa IX, Trưởng ban Tư tưởng – Văn hóa Trung ương, Bộ trưởng Bộ Văn hóa – Thông tin và Đại biểu Quốc hội Việt Nam khóa X.

Sinh ra tại Thừa Thiên Huế, Nguyễn Khoa Điềm xuất thân trong một gia đình có truyền thống văn hóa, là con trai của nhà báo Hải Triều. Ông học tập tại miền Bắc và tốt nghiệp Đại học Sư phạm Hà Nội năm 1964. Sau đó, ông vào miền Nam tham gia phong trào học sinh, sinh viên, hoạt động trong Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam, vừa chiến đấu vừa sáng tác thơ ca.

Nguyễn Khoa Điềm được biết đến với những tác phẩm mang đậm chất sử thi và tinh thần yêu nước. Tiêu biểu nhất là trường ca Mặt đường khát vọng (1974), tác phẩm thể hiện sâu sắc tinh thần dân tộc và tư tưởng về đất nước, con người Việt Nam. Ngoài ra, ông còn có nhiều tập thơ giá trị như Ngôi nhà có ngọn lửa ấm (1986), Cõi lặng (2007), và được trao tặng Giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật.

Sau khi nghỉ hưu, ông sống tại Huế, tiếp tục đóng góp cho văn học nước nhà bằng những tác phẩm giàu ý nghĩa. Nguyễn Khoa Điềm là một trong những gương mặt tiêu biểu của nền thơ ca kháng chiến và văn học Việt Nam hiện đại.

Viên Ngọc Quý.