Chiều thu
Hoa hồng rũ cánh bay đầy đất
Trĩu nặng sương thu mấy khóm lan
Mỹ nhân lững thững xem hoa rụng
Ta ngỡ Hằng Nga náu Quảng Hàn.
Mỹ nhân lững thững thăm hoa rụng
Trâm ngọc quên cài tóc bỏ lơi
Sương toả bên mình như khói nhẹ
Xiêm y tha thướt mái hiên ngoài.
Ta đứng bên hiên kiếm ý thơ
Mỹ nhân vô ý bước đi qua
Cánh hồng quyến luyến bên chân ngọc
Như muốn cùng ai sống phút thừa
Chẳng được như hoa vướng gót nàng
Cõi lòng man mác, giá như sương
Ta về nhặt lấy hoa thu rụng
Đặng giữ bên lòng nỗi nhớ thương
*
Chiều Thu – Nỗi Lặng Lẽ Của Lòng Người
Mùa thu vốn là mùa của chia ly, của nỗi nhớ, của những phút giây lặng lẽ suy tư giữa dòng đời vô tận. Trong bài thơ Chiều thu, Thái Can không chỉ phác họa một bức tranh mùa thu nhẹ nhàng mà còn gửi gắm vào đó một nỗi lòng sâu kín, một tâm tư trầm mặc trước cảnh vật và con người.
Hoa rơi và bóng dáng người xưa
“Hoa hồng rũ cánh bay đầy đất
Trĩu nặng sương thu mấy khóm lan
Mỹ nhân lững thững xem hoa rụng
Ta ngỡ Hằng Nga náu Quảng Hàn.”
Bức tranh thu hiện lên qua hình ảnh hoa hồng rũ cánh, khóm lan trĩu nặng sương, gợi lên sự úa tàn, mong manh của tạo vật. Những cánh hoa rơi xuống nền đất không chỉ là dấu hiệu của thời gian trôi đi, mà còn là biểu tượng của những điều đẹp đẽ nhưng không thể níu giữ.
Giữa khung cảnh ấy, hình ảnh mỹ nhân lững thững xem hoa rụng xuất hiện như một dáng hình của hoài niệm. Nàng đẹp đến mức khiến tác giả liên tưởng đến Hằng Nga nơi cung Quảng Hàn một vẻ đẹp thoát tục, xa vời. Nhưng chính cái vẻ đẹp ấy lại càng làm nổi bật lên sự cô đơn của thi nhân, khi người chỉ có thể chiêm ngưỡng mà chẳng thể chạm đến.
Khoảnh khắc mong manh và niềm tiếc nuối
“Mỹ nhân lững thững thăm hoa rụng
Trâm ngọc quên cài tóc bỏ lơi
Sương toả bên mình như khói nhẹ
Xiêm y tha thướt mái hiên ngoài.”
Hình ảnh người thiếu nữ với trâm ngọc quên cài, với sương tỏa bên mình như khói nhẹ, với xiêm y tha thướt, tất cả đều gợi nên một sự lơ đãng, một nét u hoài. Nàng đẹp nhưng cũng đầy mộng ảo, như một dáng hình thoáng qua trong giấc mơ.
Sự xuất hiện của nàng gắn liền với sự nhẹ nhàng, tinh khiết, nhưng đồng thời cũng gợi lên một điều gì đó không trọn vẹn. Chính sự quên cài trâm ngọc, chính cái dáng vẻ lững thững, khiến ta cảm nhận được một nỗi buồn sâu kín phải chăng đó là nỗi buồn của mùa thu, của những cuộc chia xa không lời hẹn?
Một thoáng tình cờ và nỗi lòng thi nhân
“Ta đứng bên hiên kiếm ý thơ
Mỹ nhân vô ý bước đi qua
Cánh hồng quyến luyến bên chân ngọc
Như muốn cùng ai sống phút thừa.”
Khoảnh khắc tình cờ khi mỹ nhân bước qua đã khiến thi nhân lặng người. Tác giả đứng bên hiên, lặng lẽ tìm ý thơ, nhưng chính sự vô tình của nàng lại khơi lên trong lòng một niềm thương nhớ không tên.
Hình ảnh cánh hồng quyến luyến bên chân ngọc không chỉ đơn thuần là một nét vẽ tinh tế mà còn là một biểu tượng đầy ý nghĩa. Cánh hoa mong manh, yếu ớt, nhưng lại muốn níu giữ bóng hình người đẹp cũng như chính tác giả, dù chỉ là một kẻ đứng bên lề, vẫn mong mỏi được giữ lại một chút dấu vết của người. Nhưng than ôi! Hoa có thể chạm chân nàng, còn lòng người thì mãi mãi chỉ là khoảng cách không thể lấp đầy.
Nỗi nhớ đọng lại trong từng cánh hoa rụng
“Chẳng được như hoa vướng gót nàng
Cõi lòng man mác, giá như sương
Ta về nhặt lấy hoa thu rụng
Đặng giữ bên lòng nỗi nhớ thương.”
Niềm tiếc nuối lên đến cao trào khi tác giả nhận ra mình chẳng thể nào được như cánh hoa kia, chẳng thể nào chạm đến hay lưu giữ dù chỉ một khoảnh khắc bên người. Nỗi lòng của tác giả, như sương thu, mơ hồ mà thấm lạnh, buồn bã mà không thể gọi tên.
Cuối cùng, chỉ còn lại một hành động lặng lẽ nhưng đầy ý nghĩa: Ta về nhặt lấy hoa thu rụng. Nếu không thể giữ lại khoảnh khắc, ít nhất, thi nhân vẫn có thể giữ lại những dấu vết nhỏ bé của nó. Những cánh hoa ấy có lẽ sẽ úa tàn theo thời gian, nhưng nỗi nhớ, nỗi tiếc nuối thì sẽ còn mãi.
Lời kết
Bài thơ Chiều thu không chỉ là một bức tranh mùa thu đơn thuần mà còn là tiếng lòng của một con người trước những điều đẹp đẽ nhưng không thể chạm tới. Đó là nỗi cô đơn, là sự tiếc nuối trước một khoảnh khắc mong manh đã trôi qua.
Thái Can không dùng những từ ngữ nặng nề để diễn tả nỗi buồn, mà ông để nó len lỏi vào từng hình ảnh, từng cánh hoa rơi, từng bước chân mỹ nhân lặng lẽ. Bài thơ không chỉ là câu chuyện của riêng thi nhân mà còn là nỗi lòng chung của bao người những kẻ từng đứng từ xa, lặng lẽ dõi theo một bóng hình, để rồi chỉ có thể giữ lại cho mình những ký ức vụn vỡ mà thôi.
*
Thái Can – Bác sĩ và Nhà thơ Tiền Chiến
Thái Can (1910 – 1998) là một bác sĩ và nhà thơ nổi bật trong phong trào Thơ Mới Việt Nam. Ông sinh ngày 22 tháng 10 năm 1910 tại Hà Tĩnh, từng theo học tại nhiều ngôi trường danh tiếng trước khi tốt nghiệp bác sĩ y khoa năm 1940.
Ngay từ khi còn đi học, Thái Can đã bắt đầu sáng tác thơ và đăng trên các tờ báo lớn đương thời như Phong Hoá, Tiểu thuyết thứ bảy, Hà Nội báo… Tập thơ đầu tay Những nét đan thanh (1934) đã khẳng định phong cách trữ tình, sâu lắng của ông, sau này được tái bản với tên Thơ Thái Can (1995). Năm 1941, ông được giới thiệu trong Thi nhân Việt Nam của Hoài Thanh – Hoài Chân.
Thơ Thái Can chủ yếu xoay quanh tình yêu và số phận con người, với âm điệu nhẹ nhàng, man mác buồn. Dù bị nhận xét là có phần ước lệ, nhưng những vần thơ của ông vẫn để lại dấu ấn với nét nhạc điệu riêng biệt và cảm xúc chân thành. Sau năm 1954, ông di cư vào Nam rồi sang Hoa Kỳ, tiếp tục hành nghề y cho đến khi qua đời năm 1998.
Dù không thuộc hàng những tên tuổi hàng đầu của Thơ Mới, Thái Can vẫn để lại dấu ấn đặc trưng với những vần thơ đượm chất hoài niệm và triết lý nhân sinh.
Viên Ngọc Quý.
