Chỗ đứng
Quê hương tôi là đây
Chỉ có dòng sông, hàng cau, bụi tre, vườn chuối
Mặt trái đất dù mang đầy cát bụi
Nhưng trăng sao vẫn đẹp những đêm Rằm
(Bài thơ nằm trong Tập thơ Tiếng đập cánh loài chim lớn (NXB Lá Bối, 1967).
*
“Chỗ đứng giữa cát bụi” – Một lời khẳng định yêu thương từ trái tim quê hương
Trong vầng thơ ngắn ngủi mang tên “Chỗ đứng”, Thiền sư Thích Nhất Hạnh không chỉ bày tỏ một nỗi nhớ về quê hương, mà còn xác lập một cái “chỗ đứng” sâu xa – không chỉ là chốn chôn nhau cắt rốn, mà là nơi trái tim an trú, là gốc rễ của tình thương và sự tỉnh thức. Chỉ vỏn vẹn bốn câu thơ, nhưng tựa như một tiếng chuông chạm đến tầng sâu của ý thức, nhắc ta về bản chất của hạnh phúc, của sự sống, và của lòng trung thành với đất mẹ.
Quê hương tôi là đây
Chỉ có dòng sông, hàng cau, bụi tre, vườn chuối
Không mỹ từ, không lý tưởng hóa, quê hương hiện ra bằng những hình ảnh giản dị, gần gũi và bình dân nhất: dòng sông lặng lờ, hàng cau cao vút, bụi tre lặng lẽ, vườn chuối trổ buồng. Những thứ ấy không vĩ đại, không được khắc vào tượng đài lịch sử, nhưng lại là linh hồn của biết bao thế hệ, là nơi bao nỗi vui buồn của dân tộc đã lặng lẽ trôi qua mà không cần lời ca ngợi.
Mặt trái đất dù mang đầy cát bụi
Nhưng trăng sao vẫn đẹp những đêm Rằm
Đây là phần mở ra tầng nghĩa sâu hơn: sự đối lập giữa cát bụi và trăng sao chính là hình ảnh của cuộc sống này – vốn luôn đầy đau thương, thất vọng, chiến tranh và bất toàn. Nhưng giữa đó, vẫn có ánh sáng, vẫn có vẻ đẹp thuần khiết tồn tại. Câu thơ là một khẳng định đầy từ bi và trí tuệ rằng: chúng ta không cần chờ cho cuộc đời hoàn hảo mới được hạnh phúc. Ngay giữa những bất toàn, ta vẫn có thể thấy trăng – nếu biết ngước nhìn bằng con mắt không vướng bụi.
Chỗ đứng của tâm hồn tỉnh thức
“Chỗ đứng” ở đây không chỉ là vị trí vật lý, mà còn là tư thế nội tâm. Đó là nơi con người chọn để an trú giữa trần gian nhiều biến động. Với Thiền sư Thích Nhất Hạnh, quê hương không chỉ là một dải đất miền Trung, mà còn là biểu tượng của sự trở về, của chánh niệm, của tình thương vô điều kiện đối với những gì đơn sơ và chân thật nhất trong đời sống.
Bài thơ này, vì thế, là một tuyên ngôn hiền lành:
Tôi chọn đứng giữa cát bụi, giữa vườn chuối và dòng sông quê tôi –
Nơi ấy, tôi thấy được cả ánh trăng Rằm soi xuống nỗi đau trần thế.
Thông điệp mà Thiền sư để lại không chỉ dành cho người Việt trong chiến tranh, mà còn dành cho tất cả chúng ta trong thế kỷ 21:
Đừng quên chỗ đứng của mình. Dù cuộc đời có bụi bặm đến đâu, hãy giữ gìn đôi mắt trong sáng để còn thấy trăng sao.
*
Thiền sư Thích Nhất Hạnh – Vị sứ giả của hòa bình và chánh niệm
Thiền sư Thích Nhất Hạnh (1926–2022) là một trong những vị thiền sư lỗi lạc và có ảnh hưởng sâu rộng nhất của Phật giáo thế giới đương đại. Không chỉ là một nhà tu hành, ngài còn là nhà văn, nhà thơ, học giả, nhà hoạt động xã hội vì hòa bình và người tiên phong đưa chánh niệm (mindfulness) vào đời sống thường nhật một cách thiết thực, giản dị nhưng sâu sắc.
Sinh ra tại tỉnh Thừa Thiên Huế, Việt Nam, Thích Nhất Hạnh xuất gia từ năm 16 tuổi tại chùa Từ Hiếu. Sau quá trình tu học và nghiên cứu, ngài đã có nhiều đóng góp quan trọng cho Phật giáo hiện đại, đặc biệt là trong việc kết nối tinh thần đạo Phật với các vấn đề xã hội. Ngài là người sáng lập Dòng tu Tiếp Hiện, Làng Mai (Plum Village) ở Pháp – một trung tâm tu học nổi tiếng thu hút hàng nghìn người từ khắp nơi trên thế giới.
Thông qua hàng trăm tác phẩm viết bằng tiếng Việt, tiếng Anh và các ngôn ngữ khác, Thiền sư Thích Nhất Hạnh đã truyền cảm hứng cho hàng triệu người về lối sống tỉnh thức, từ bi và không bạo lực. Những khái niệm như “hơi thở ý thức”, “thiền đi”, “an trú trong hiện tại” trở nên gần gũi với nhiều người nhờ vào cách giảng giải mộc mạc, giàu hình ảnh của ngài. Các tác phẩm tiêu biểu như Phép lạ của sự tỉnh thức, Đường xưa mây trắng, An lạc từng bước chân, Giận … là những cuốn sách được yêu mến và tìm đọc rộng rãi.
Trong suốt cuộc đời, ngài cũng là một nhà hoạt động tích cực cho hòa bình. Năm 1967, ngài được mục sư Martin Luther King Jr. đề cử Giải Nobel Hòa bình nhờ những nỗ lực vận động chấm dứt chiến tranh Việt Nam bằng con đường đối thoại và bất bạo động.
Ảnh hưởng và di sản của ngài không chỉ lan rộng trong cộng đồng Phật giáo mà còn được quốc tế ghi nhận sâu sắc. Năm 2011, khu tượng đài “Remember Them: Champions for Humanity” với diện tích khoảng 100m2 được đặt tại khu công viên Henry J. Kaiser Memorial, thành phố Oakland, tiểu bang California (Hoa Kỳ). Bức tượng điêu khắc chân dung 25 nhân vật nổi tiếng còn sống và đã qua đời, đã có cống hiến lớn lao vì quyền con người trên thế giới. Thiền sư Thích Nhất Hạnh là một trong số những nhân vật được chọn để thể hiện trên tượng đài này, với những đóng góp của ngài cho công cuộc xây dựng hòa bình của nhân loại.
Vào ngày 11 tháng 4 năm 2025, thành phố New York đã chính thức đồng đặt tên đoạn đường West 109th Street (từ Riverside Drive đến Broadway) là “Thích Nhất Hạnh Way” để vinh danh Thiền sư Thích Nhất Hạnh. Đây là nơi ngài từng sống và giảng dạy trong những năm 1960 khi theo học tại Union Theological Seminary và giảng dạy tại Đại học Columbia./.
Viên Ngọc Quý
