Chùa Ông Thu Xà
Mây trắng bay về núi Thạch chưa
Chùa Ông chim hót ở ngoài mưa
Ngồi trên gò má nghe chuông vọng
Sắc cỏ thơm mùi kinh sách xưa.
*
Chùa Ông Thu Xà – Tiếng Chuông Ngân Giữa Hư Không
Bích Khê – người thi sĩ tài hoa của dòng thơ tượng trưng Việt Nam, không chỉ vẽ nên những bức tranh thơ đẹp đến mê hồn mà còn gửi gắm vào đó những triết lý sâu xa về cuộc đời, về cõi nhân sinh vô thường. Chùa Ông Thu Xà là một bài thơ ngắn nhưng hàm chứa cả không gian, thời gian, và tâm trạng của con người trước dòng chảy bất tận của tạo hóa.
Hư không trong thơ – Bức tranh thiên nhiên tĩnh lặng mà mênh mang
Ngay từ câu mở đầu, Bích Khê đã vẽ nên một cảnh tượng đầy thơ mộng và huyền ảo:
“Mây trắng bay về núi Thạch chưa”
Mây trắng trôi về núi Thạch, nhưng không rõ là đã tới hay chưa – một câu hỏi không cần câu trả lời, mà chỉ để gợi lên một cảm giác mong manh, lững lờ giữa trời đất. Không gian trong thơ như đang chuyển động, nhưng là một sự chuyển động chậm rãi, mơ hồ, như chính dòng suy tư của con người trước cảnh vật.
Rồi hình ảnh Chùa Ông hiện lên giữa cơn mưa:
“Chùa Ông chim hót ở ngoài mưa”
Thơ Bích Khê thường mang nét đẹp của sự đối lập: một ngôi chùa tĩnh lặng, cổ kính lại có tiếng chim hót giữa cơn mưa. Phải chăng đó chính là tiếng vọng của thời gian, của ký ức, của những điều tưởng như đã xa nhưng vẫn hiện hữu giữa nhân gian?
Tiếng chuông vọng về – Nỗi niềm nhân sinh
Một hình ảnh rất đặc biệt xuất hiện trong câu thơ thứ ba:
“Ngồi trên gò má nghe chuông vọng”
“Gò má” – một hình ảnh bất ngờ, đầy chất tượng trưng. Người thi sĩ không nói “ngồi trên bậc thềm”, “ngồi trước hiên chùa”, mà lại chọn “gò má” – một bộ phận nhỏ bé, nhưng lại gần gũi với con người, gợi lên sự mong manh và cảm giác lâng lâng giữa thực và mộng.
Tiếng chuông vọng lên từ ngôi chùa, vang xa trong không gian, nhưng đồng thời cũng vang lên trong lòng người. Đó là tiếng chuông của sự tỉnh thức, của dòng suy niệm về kiếp nhân sinh.
Sắc cỏ và hương kinh – Dấu ấn của thời gian
Câu thơ cuối cùng khép lại bài thơ bằng một hình ảnh đầy thi vị:
“Sắc cỏ thơm mùi kinh sách xưa.”
Cỏ xanh, nhưng dường như không chỉ đơn thuần là sắc cỏ. Nó mang theo hương thơm của kinh sách xưa, của một thời đã lùi xa nhưng vẫn để lại dư âm. Cái thơm ấy không phải chỉ là mùi hương, mà là sự thấm đượm của thời gian, của bao thế hệ người đã bước qua cõi nhân gian này, để lại nơi chùa những dấu vết của tư tưởng và triết lý sống.
Thông điệp: Cõi người và cõi đạo
Bài thơ ngắn nhưng lại mở ra một khoảng không mênh mang của tâm hồn. Ở đó, có thiên nhiên, có con người, có sự đối lập giữa tĩnh và động, giữa mưa và tiếng chim, giữa hiện tại và quá khứ. Nhưng trên hết, bài thơ gợi lên một cảm giác thanh tịnh, như một lời nhắn nhủ rằng giữa cuộc đời đầy biến động, vẫn luôn có những khoảnh khắc lắng đọng, nơi con người có thể tìm về sự bình yên trong chính tâm hồn mình.
Ngôi chùa trong thơ không chỉ là một địa điểm, mà còn là một biểu tượng của sự vĩnh hằng, của dòng chảy thời gian và những giá trị bất biến. Và tiếng chuông ngân lên từ nơi ấy – phải chăng cũng là tiếng lòng của bao kiếp người, mãi mãi vọng về giữa cõi đời vô thường?
*
Bích Khê – Thi sĩ tài hoa của nền thơ hiện đại Việt Nam
Bích Khê (1916 – 1946), tên thật là Lê Quang Lương, là một nhà thơ tiêu biểu của phong trào Thơ Mới Việt Nam. Ông sinh ra trong một gia đình nho học yêu nước tại Quảng Ngãi. Từ nhỏ, ông đã bộc lộ năng khiếu thi ca với thơ Đường luật và ca trù. Tuy nhiên, bước ngoặt trong sáng tác của ông đến từ sự ảnh hưởng của Hàn Mặc Tử, khi ông chuyển sang thể thơ mới với phong cách tượng trưng và siêu thực.
Tác phẩm nổi bật nhất của Bích Khê là Tinh Huyết (1939), được xem như một hiện tượng trong nền thơ Việt Nam thời bấy giờ. Thơ ông giàu chất nhạc, hình tượng táo bạo, kết hợp giữa cảm xúc mãnh liệt và sự tìm tòi đổi mới. Hoài Thanh từng nhận xét rằng ông có những câu thơ hay nhất Việt Nam, còn Hàn Mặc Tử ca ngợi thơ ông như “đóa hoa thần dị”.
Mắc bệnh phổi từ sớm, cuộc đời Bích Khê đầy bi kịch nhưng cũng để lại dấu ấn sâu sắc. Ông qua đời năm 1946 khi mới 30 tuổi, để lại một di sản thơ ca độc đáo, góp phần làm phong phú nền thi ca Việt Nam.
Viên Ngọc Quý.
