Con gà đất, cây kèn và khẩu súng

(Nhân nghĩ về người thổi kèn trong “Mũi thép” kịch của Nguyễn Vũ)

I.
Con gà đất bảy màu
Sống bằng hơi con trẻ
Hùng dũng gọi mùa xuân
Mặt trời vàng long lanh trên chợ Gia lạc
Ngày vui bay trong tiếng gà giòn giã
Buổi sáng, buổi trưa, buỗi chiều, hối hả
Ôi tiếng gà đầu năm
Hạnh phúc tròn trong hơi sữa
Nồng nàn mùi đất sang xuân
Những con gà đất không ăn được
Nó vỡ trên tay, trong giấc ngủ trẻ thơ
Nó vở trên tay, một sự thật, không ngờ
Mẹ ít tiền không đủ mua con khác
Hẹn con mùa xuân sau.
Mùa xuân sau, tuổi thơ đi qua
Con gà đất của anh không còn gáy nữa
Hạnh phúc chuyền môi một thằng bé bên nhà
Cũng tiếng gà, cũng ngày xuân, hối hả…
Lời mẹ hẹn thành xót xa.
II
Thành phố mọc như nấm độc những xnách-ba
Mỹ và đĩ
Lưỡi dao găm và đồng đô la
Xe nhà binh trút vào đây hối hả
Một mùa xuân quay cuồng và tan rã
Một mùa xuân cố trốn một mùa đông
Những con gà ướt trụi trốn mưa giông
Anh đến:
Hai tay nâng một cây kèn
Một con gà sắt tây mẹ chưa hề hứa hẹn
Và anh không mong
Nhưng phải có tiền để không phải mua con gà mà mua sự sống
Phải có tiền để được đứng ngả ba đường
Ôi! tiếng kèn giật tròn như một vòng thòng lọng
Riết lất cổ anh
Treo anh lên giữa tiếng cười nghiêng ngửa
Những tiếng kèn
Nấc lên giữa bốn bức tường địa ngục
Ngoài cửa kia những em giơ tay gầy chầu chực
Cuối đường kia rung đất tiếng bom rơi
Đất nước đau thương giận cho anh điệu nhạc
Chẳng chia buồn, như một kẻ xa xôi
Người thổi kèn thấy đời mình xoay trong ống sắt
Muốn ngắt hơi
Anh bỗng mơ một con gà bảy sắc
Nở như hoa trên môi
Đó là con gà bốn mùa không vở nát
Gáy dưới mặt trời
Bằng nhịp thở cuộc đời
Vang trong xóm mạc
Những con gà giục mùa sinh sôi…
III
Một mùa xuân tiếng đại bác rầm rầm
Bản hành khúc những binh đoàn giải phóng
Vút từng không tiếng gió phất cờ sao
Ôi ngày hội của những người đứng lên đòi được sống
Những âm thanh ngàn sóng đại dương trào…
Người thổi kèn nhận phần mình khẩu súng
Như nhận một chỗ ngồi dưới tay nhạc trưởng
Chợt hiểu rằng, đây khao khát thẳn sâu
Mẹ đã hẹn một lần và anh đợi từ lâu
Anh đã đi từ
Con gà đất cây kèn và khẩu súng
Để nhận lấy tình yêu của thuở ban đầu.

*

Từ Con Gà Đất Đến Khẩu Súng – Hành Trình Của Một Đời Người

Nguyễn Khoa Điềm là một nhà thơ của những suy tư về quê hương, tuổi thơ và chiến tranh. Trong bài thơ Con gà đất, cây kèn và khẩu súng, ông dẫn ta đi qua một hành trình đầy biến động, từ những giấc mơ thơ trẻ, đến thực tại cay đắng của cuộc đời, rồi cuối cùng là sự lựa chọn lớn lao của một con người trước vận mệnh dân tộc.

Tuổi thơ với con gà đất – Hạnh phúc mong manh

Bài thơ mở đầu bằng hình ảnh con gà đất bảy màu – một món đồ chơi dân gian, một biểu tượng của tuổi thơ và mùa xuân. Nó sống bằng hơi con trẻ, mang theo niềm vui và hạnh phúc tròn đầy.

“Con gà đất bảy màu
Sống bằng hơi con trẻ
Hùng dũng gọi mùa xuân…”

Nhưng hạnh phúc ấy mong manh biết bao! Con gà đất có thể vỡ tan bất cứ lúc nào – trên tay trẻ thơ hay trong giấc ngủ. Và khi nó vỡ, thực tại khắc nghiệt lộ ra:

“Mẹ ít tiền không đủ mua con khác
Hẹn con mùa xuân sau…”

Lời hứa của mẹ rồi thành xót xa khi mùa xuân sau đến, tuổi thơ đã đi qua, con gà đất đã không còn. Hạnh phúc của một đứa trẻ giờ đây lại được trao cho một đứa trẻ khác, và cuộc đời cứ tiếp diễn như một vòng lặp vô tận của thiếu thốn và chia ly.

Cây kèn giữa thành phố đổ nát – Sự thật nghiệt ngã

Khi lớn lên, nhân vật trữ tình không còn là đứa trẻ ôm giấc mơ con gà đất nữa. Anh đứng giữa một thành phố tan hoang, nơi “mọc như nấm độc” những quán rượu, nhà chứa, nơi những giá trị truyền thống bị chà đạp bởi đồng đô la và vũ khí chiến tranh.

Trong hoàn cảnh ấy, anh cầm trên tay một cây kèn. Nhưng tiếng kèn không còn là âm thanh của niềm vui mà trở thành sự tuyệt vọng, như một “vòng thòng lọng” siết lấy cổ người thổi kèn.

“Ôi! tiếng kèn giật tròn như một vòng thòng lọng
Riết lấy cổ anh…”

Tiếng kèn ấy cất lên giữa một thực tại ngột ngạt, nơi những đứa trẻ đói khát giơ tay chờ đợi, nơi chiến tranh đang gầm thét ngoài kia. Nó không còn là âm thanh của tuổi thơ, mà là một bản nhạc của sự bất lực và đớn đau. Nhưng dù thế nào, anh vẫn khao khát một giấc mơ khác – giấc mơ về một con gà bảy sắc không bao giờ vỡ nát, giấc mơ về một cuộc sống trọn vẹn hơn.

Khẩu súng và bản nhạc của tự do

Và rồi, thời khắc của sự lựa chọn đã đến. Khi đất nước vùng lên đấu tranh, người thổi kèn ngày nào nhận lấy khẩu súng. Nhưng khẩu súng ấy không đơn thuần là vũ khí, mà còn là nhạc cụ của một bản hùng ca:

“Người thổi kèn nhận phần mình khẩu súng
Như nhận một chỗ ngồi dưới tay nhạc trưởng…”

Khẩu súng trở thành phương tiện để cất lên tiếng nói của tự do, của khát vọng được sống, của niềm tin vào một ngày mai không còn áp bức. Đó là một sự chuyển hóa đầy ý nghĩa – từ con gà đất tượng trưng cho tuổi thơ ngây thơ, đến cây kèn mang theo những âm thanh tuyệt vọng của hiện thực, và cuối cùng là khẩu súng – biểu tượng của hành động, của sự đấu tranh để giành lại những gì đã mất.

Lời kết

Bài thơ Con gà đất, cây kèn và khẩu súng là một bức tranh về hành trình của một con người, cũng là hành trình của cả một thế hệ. Đó là những con người đi qua chiến tranh, đi qua nghèo đói, đi qua những tháng ngày bị kìm kẹp, để rồi lựa chọn đứng lên, cầm lấy khẩu súng như cầm lấy số phận của chính mình.

Bài thơ không chỉ nói về chiến tranh, mà còn nói về ý nghĩa của sự trưởng thành. Khi còn nhỏ, chúng ta sống trong những giấc mơ giản đơn như một con gà đất. Khi lớn lên, ta đối diện với thực tế phũ phàng, lạc lối trong những tiếng kèn lạc điệu. Nhưng rồi, sẽ đến một lúc, ta phải lựa chọn – hoặc tiếp tục chấp nhận, hoặc cầm lấy khẩu súng và tự viết nên bản nhạc của đời mình.

Đọc bài thơ, ta không chỉ xúc động trước số phận của nhân vật trữ tình, mà còn thấy đâu đó bóng dáng của chính mình – những con người cũng đang bước đi trên hành trình đi tìm ý nghĩa và giá trị thực sự của cuộc sống.

*

Nguyễn Khoa Điềm – Nhà thơ và Nhà chính trị Việt Nam

Nguyễn Khoa Điềm (sinh ngày 15/4/1943), tên thật là Nguyễn Hải Dương, là một nhà thơ, nhà chính trị nổi bật của Việt Nam. Ông từng giữ nhiều chức vụ quan trọng như Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng khóa IX, Trưởng ban Tư tưởng – Văn hóa Trung ương, Bộ trưởng Bộ Văn hóa – Thông tin và Đại biểu Quốc hội Việt Nam khóa X.

Sinh ra tại Thừa Thiên Huế, Nguyễn Khoa Điềm xuất thân trong một gia đình có truyền thống văn hóa, là con trai của nhà báo Hải Triều. Ông học tập tại miền Bắc và tốt nghiệp Đại học Sư phạm Hà Nội năm 1964. Sau đó, ông vào miền Nam tham gia phong trào học sinh, sinh viên, hoạt động trong Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam, vừa chiến đấu vừa sáng tác thơ ca.

Nguyễn Khoa Điềm được biết đến với những tác phẩm mang đậm chất sử thi và tinh thần yêu nước. Tiêu biểu nhất là trường ca Mặt đường khát vọng (1974), tác phẩm thể hiện sâu sắc tinh thần dân tộc và tư tưởng về đất nước, con người Việt Nam. Ngoài ra, ông còn có nhiều tập thơ giá trị như Ngôi nhà có ngọn lửa ấm (1986), Cõi lặng (2007), và được trao tặng Giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật.

Sau khi nghỉ hưu, ông sống tại Huế, tiếp tục đóng góp cho văn học nước nhà bằng những tác phẩm giàu ý nghĩa. Nguyễn Khoa Điềm là một trong những gương mặt tiêu biểu của nền thơ ca kháng chiến và văn học Việt Nam hiện đại.

Viên Ngọc Quý.