Cúc cu đúng hẹn
Cúc cu đúng hẹn, đồi lên ấm
Điện thoại reo vang giữa núi đồi
Mưa xuân nhẹ hạt đất tâm ướt
Hạt đậu năm xưa hé miệng cười.
Người đã tới thăm, trăng một túi
Lá tía tô gọi hạt mồng tơi.
Rậm lục thưa hồng chuông gợi bước
Chân hôn mặt đất mắt ôm trời
Ngàn xưa một thoáng, mùa tuôn dậy
Tuyết cũng màu xanh, nắng cũng rơi.
(Bài thơ nằm trong tuyển tập “Thơ từng ôm và mặt trời từng hạt”)
*
“Cúc cu đúng hẹn” – Lời hẹn mùa xuân và sự tỉnh thức giữa đất trời
Trong bài thơ “Cúc cu đúng hẹn”, Thiền sư Thích Nhất Hạnh không chỉ ghi lại một khoảnh khắc giao mùa, mà còn trao gửi đến người đọc một thông điệp sâu xa về sự sống tỉnh thức, về mối liên hệ nhiệm mầu giữa con người với thiên nhiên, và về khả năng hồi sinh của những hạt giống tâm linh khi ta quay về sống với giây phút hiện tại.
Mở đầu bài thơ là một âm thanh báo hiệu:
Cúc cu đúng hẹn, đồi lên ấm
Điện thoại reo vang giữa núi đồi
Tiếng chim cúc cu – biểu tượng của mùa xuân – “đúng hẹn” trở lại, không chỉ mang theo hơi ấm cho đồi núi mà còn như một hồi chuông tỉnh thức, nhắc nhở con người rằng một điều gì đó rất đẹp, rất sống động đang diễn ra. Ở đây, hình ảnh “điện thoại reo vang giữa núi đồi” không mang ý nghĩa công nghệ, mà là ẩn dụ cho sự kết nối tỉnh thức – khi thiên nhiên đang gọi ta, mời ta có mặt thật sự trong khoảnh khắc đang diễn ra.
Tiếp theo, thiền sư viết:
Mưa xuân nhẹ hạt đất tâm ướt
Hạt đậu năm xưa hé miệng cười.
Mưa xuân không chỉ làm ướt đất ngoài kia, mà còn tưới tẩm “đất tâm” – mảnh đất của nội tâm, nơi cất giữ biết bao hạt giống thương yêu, hiểu biết, an vui mà vì bộn bề cuộc sống, ta đã để chúng khô cằn. Nhưng giờ đây, chỉ cần một chút nhẹ nhàng của hiện tại, một sự trở về, những hạt đậu – ẩn dụ cho những khả năng tốt lành trong ta – có thể nảy mầm, cười nở.
Người đã tới thăm, trăng một túi
Lá tía tô gọi hạt mồng tơi.
Một hình ảnh rất nên thơ, rất đời thường: người thương đến thăm, mang theo cả ánh trăng trong túi áo. Lá tía tô gọi hạt mồng tơi – hình ảnh mộc mạc của sự sống giao hòa và tương tức. Không có gì là nhỏ bé, mỗi chiếc lá, mỗi hạt mầm đều có tiếng gọi của nó, đều đang sống cùng nhau, nâng đỡ nhau. Và con người cũng chỉ thật sự sống khi biết trả lời tiếng gọi ấy bằng sự hiện diện trọn vẹn.
Rậm lục thưa hồng chuông gợi bước
Chân hôn mặt đất mắt ôm trời
Hành trình sống tỉnh thức được diễn tả bằng một hình ảnh tuyệt đẹp: bước chân ý thức, bước chân biết nâng niu đất mẹ như đang “hôn mặt đất”, và ánh nhìn không bị ràng buộc mà “ôm lấy cả trời cao”. Ở đây, thiền sư nhắc nhở ta rằng, mỗi bước chân nếu được đi trong chánh niệm, thì không còn là bước đi vô định, mà là hành trình thánh thiện hòa nhập với đất trời.
Ngàn xưa một thoáng, mùa tuôn dậy
Tuyết cũng màu xanh, nắng cũng rơi.
Câu kết là một sự vỡ òa: quá khứ và hiện tại hợp nhất, “ngàn xưa một thoáng”, tức là mọi mùa xuân, mọi đời sống, mọi niềm vui, sự sống đều đang đồng hiện trong khoảnh khắc này. Và khi ta thật sự an trú trong hiện tại, ta có thể thấy cả tuyết cũng xanh, nắng cũng mềm rơi xuống – mọi sự vật đều bừng sáng với ánh sáng của cái thấy sâu sắc.
“Cúc cu đúng hẹn” không chỉ là một bài thơ xuân. Đó là một pháp thiền, một lời mời gọi trở về với chính mình, về với sự sống sâu sắc đang diễn ra quanh ta. Thiền sư Thích Nhất Hạnh không tô vẽ sự siêu hình, mà dẫn ta bằng từng hình ảnh rất thực – từ lá tía tô, hạt đậu, tiếng mưa, ánh trăng – để rồi qua đó, ta nhận ra rằng:
Mỗi mùa xuân đều đúng hẹn,
Nhưng ta có đúng hẹn với mùa xuân không?
Câu hỏi ấy chính là cốt lõi của thiền tập. Và khi ta sống sâu sắc trong từng khoảnh khắc như thể đang “hôn mặt đất, ôm lấy trời”, thì chính ta đã trả lời được lời gọi của tiếng cúc cu – và của sự sống mầu nhiệm trong chính ta.
*
Thiền sư Thích Nhất Hạnh – Vị sứ giả của hòa bình và chánh niệm
Thiền sư Thích Nhất Hạnh (1926–2022) là một trong những vị thiền sư lỗi lạc và có ảnh hưởng sâu rộng nhất của Phật giáo thế giới đương đại. Không chỉ là một nhà tu hành, ngài còn là nhà văn, nhà thơ, học giả, nhà hoạt động xã hội vì hòa bình và người tiên phong đưa chánh niệm (mindfulness) vào đời sống thường nhật một cách thiết thực, giản dị nhưng sâu sắc.
Sinh ra tại tỉnh Thừa Thiên Huế, Việt Nam, Thích Nhất Hạnh xuất gia từ năm 16 tuổi tại chùa Từ Hiếu. Sau quá trình tu học và nghiên cứu, ngài đã có nhiều đóng góp quan trọng cho Phật giáo hiện đại, đặc biệt là trong việc kết nối tinh thần đạo Phật với các vấn đề xã hội. Ngài là người sáng lập Dòng tu Tiếp Hiện, Làng Mai (Plum Village) ở Pháp – một trung tâm tu học nổi tiếng thu hút hàng nghìn người từ khắp nơi trên thế giới.
Thông qua hàng trăm tác phẩm viết bằng tiếng Việt, tiếng Anh và các ngôn ngữ khác, Thiền sư Thích Nhất Hạnh đã truyền cảm hứng cho hàng triệu người về lối sống tỉnh thức, từ bi và không bạo lực. Những khái niệm như “hơi thở ý thức”, “thiền đi”, “an trú trong hiện tại” trở nên gần gũi với nhiều người nhờ vào cách giảng giải mộc mạc, giàu hình ảnh của ngài. Các tác phẩm tiêu biểu như Phép lạ của sự tỉnh thức, Đường xưa mây trắng, An lạc từng bước chân, Giận … là những cuốn sách được yêu mến và tìm đọc rộng rãi.
Trong suốt cuộc đời, ngài cũng là một nhà hoạt động tích cực cho hòa bình. Năm 1967, ngài được mục sư Martin Luther King Jr. đề cử Giải Nobel Hòa bình nhờ những nỗ lực vận động chấm dứt chiến tranh Việt Nam bằng con đường đối thoại và bất bạo động.
Ảnh hưởng và di sản của ngài không chỉ lan rộng trong cộng đồng Phật giáo mà còn được quốc tế ghi nhận sâu sắc. Năm 2011, khu tượng đài “Remember Them: Champions for Humanity” với diện tích khoảng 100m2 được đặt tại khu công viên Henry J. Kaiser Memorial, thành phố Oakland, tiểu bang California (Hoa Kỳ). Bức tượng điêu khắc chân dung 25 nhân vật nổi tiếng còn sống và đã qua đời, đã có cống hiến lớn lao vì quyền con người trên thế giới. Thiền sư Thích Nhất Hạnh là một trong số những nhân vật được chọn để thể hiện trên tượng đài này, với những đóng góp của ngài cho công cuộc xây dựng hòa bình của nhân loại.
Vào ngày 11 tháng 4 năm 2025, thành phố New York đã chính thức đồng đặt tên đoạn đường West 109th Street (từ Riverside Drive đến Broadway) là “Thích Nhất Hạnh Way” để vinh danh Thiền sư Thích Nhất Hạnh. Đây là nơi ngài từng sống và giảng dạy trong những năm 1960 khi theo học tại Union Theological Seminary và giảng dạy tại Đại học Columbia./.
Viên Ngọc Quý
