Đất nước những tháng năm thật buồn
Đất nước những tháng năm thật buồn
Nửa đêm ngồi dậy hút thuốc vặt
Lần mò trên trang mạng tìm một tin lành
Như kẻ khát nước qua sa mạc
Chung quanh yên ắng cả
Ngoài đường nhựa vắng tiếng xe lại qua
Người giàu, người nghèo đều ngủ
Cả bầy ve vừa lột xác
Sao mình thức?
Sao mình mải mê đeo đuổi một ngày mai tốt lành?
Bây giờ lá cờ trên cột cờ Đại Nội
Có còn bay trong đêm
Sớm mai còn giữ được màu đỏ?
Bây giờ con cá hanh còn bơi trên sông vắng
Mong gặp một con cá hanh khác?
Bao giờ buổi sáng, buổi chiều nhìn ra đường
Thấy mọi người nhẹ nhàng, vui tươi
Ấm áp ly cà phê sớm
Các bà các cô khoẻ mạnh yêu đời
Hớn hở tập thể dục?
Bao giờ giọt nước mắt chảy xuống má
Không phải gạt vội vì xấu hổ
Ngước mắt, tin yêu mọi người?
Ai sẽ nắm vận mệnh chúng ta
Trong không gian đầy sợ hãi?
Những cây thông trên núi Ngự Bình thấp thoáng ngọn nến xanh
Đời đời an ủi
Cho người đã khuất và người sống hôm nay…
22.4.2013
*
Những Tháng Năm Buồn Và Khát Vọng Ngày Mai
Có những thời khắc, khi đêm buông xuống, ta bỗng ngồi lặng lẽ trước màn hình, mong tìm một tin vui giữa những xáo động của cuộc đời. “Đất nước những tháng năm thật buồn” của Nguyễn Khoa Điềm là bài thơ viết ra từ nỗi trăn trở ấy – một nỗi niềm lặng thầm nhưng da diết về thực tại, về những giấc mơ còn dang dở và cả niềm tin vào ngày mai.
Nỗi buồn len lỏi trong từng góc phố, từng trang tin
“Đất nước những tháng năm thật buồn
Nửa đêm ngồi dậy hút thuốc vặt
Lần mò trên trang mạng tìm một tin lành
Như kẻ khát nước qua sa mạc”
Mở đầu bài thơ, Nguyễn Khoa Điềm vẽ lên hình ảnh một con người thức giữa đêm khuya, thao thức giữa những bộn bề suy tư. Ông không tìm một giấc ngủ bình yên, mà tìm một “tin lành”, một chút hy vọng trong cái sa mạc khô cằn của những nỗi lo âu.
Bên ngoài kia, đường phố tĩnh lặng, con người dù giàu hay nghèo cũng chìm vào giấc ngủ, chỉ riêng thi sĩ còn thức. Không phải vì mất ngủ, mà vì những băn khoăn về đất nước, về con người, về một ngày mai còn xa vời vợi.
Những câu hỏi xoáy sâu vào tâm thức
“Bây giờ lá cờ trên cột cờ Đại Nội
Có còn bay trong đêm
Sớm mai còn giữ được màu đỏ?”
“Bây giờ con cá hanh còn bơi trên sông vắng
Mong gặp một con cá hanh khác?”
Những câu hỏi của Nguyễn Khoa Điềm không phải chỉ là những thắc mắc vu vơ. Đó là sự trăn trở về vận mệnh của đất nước, của những biểu tượng từng kiêu hãnh đứng giữa thời gian. Liệu lá cờ còn bay như một niềm tự hào? Liệu con cá nhỏ giữa dòng nước có còn hy vọng gặp được đồng loại của mình, hay phải lạc lõng giữa cô đơn?
Những hình ảnh ấy như một phép ẩn dụ về con người trong xã hội – những con người nhỏ bé, mong tìm thấy nhau, mong giữ được những giá trị vững bền giữa những đổi thay.
Khát vọng về một ngày mai ấm áp hơn
“Bao giờ buổi sáng, buổi chiều nhìn ra đường
Thấy mọi người nhẹ nhàng, vui tươi
Ấm áp ly cà phê sớm
Các bà các cô khoẻ mạnh yêu đời
Hớn hở tập thể dục?”
Trong nỗi buồn của thực tại, vẫn còn đó một niềm hy vọng – hy vọng về một cuộc sống bình yên, nơi con người có thể tận hưởng niềm vui giản dị nhất. Một buổi sáng yên lành, một ly cà phê thơm nồng, những nụ cười rạng rỡ trên gương mặt của những người phụ nữ… Những điều tưởng chừng đơn giản, nhưng lại trở nên xa xôi trong những tháng năm chông chênh.
Ai sẽ cầm vận mệnh của chúng ta?
“Ai sẽ nắm vận mệnh chúng ta
Trong không gian đầy sợ hãi?”
Đây là câu hỏi đau đáu nhất của bài thơ. Trong một thế giới nhiều biến động, ai sẽ là người dẫn dắt, ai sẽ mang lại ánh sáng cho những tâm hồn đang hoang mang, ai sẽ khơi dậy niềm tin trong những trái tim từng lạc lối?
Không có câu trả lời chắc chắn, chỉ có hình ảnh những cây thông trên núi Ngự Bình, “thấp thoáng ngọn nến xanh”, “đời đời an ủi / Cho người đã khuất và người sống hôm nay”. Đó là một sự vỗ về lặng lẽ, là niềm tin rằng dù cuộc đời có đổi thay, vẫn còn đó những điều thiêng liêng để con người nương tựa.
Lời kết – Niềm tin giữa những tháng năm buồn
“Đất nước những tháng năm thật buồn”, nhưng Nguyễn Khoa Điềm không để nỗi buồn ấy kéo ta chìm xuống. Ông viết về những thao thức không ngủ, về những câu hỏi chưa có lời đáp, nhưng đằng sau tất cả vẫn là một niềm tin – niềm tin vào những ngày mai tốt đẹp hơn.
Bài thơ không chỉ là tiếng lòng của một thi sĩ, mà còn là nỗi niềm chung của những ai trăn trở với đất nước, với con người, với thời cuộc. Và có lẽ, khi đọc bài thơ này, mỗi người chúng ta cũng sẽ tự hỏi: Ngày mai, liệu có tốt đẹp hơn không?
*
Nguyễn Khoa Điềm – Nhà thơ và Nhà chính trị Việt Nam
Nguyễn Khoa Điềm (sinh ngày 15/4/1943), tên thật là Nguyễn Hải Dương, là một nhà thơ, nhà chính trị nổi bật của Việt Nam. Ông từng giữ nhiều chức vụ quan trọng như Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng khóa IX, Trưởng ban Tư tưởng – Văn hóa Trung ương, Bộ trưởng Bộ Văn hóa – Thông tin và Đại biểu Quốc hội Việt Nam khóa X.
Sinh ra tại Thừa Thiên Huế, Nguyễn Khoa Điềm xuất thân trong một gia đình có truyền thống văn hóa, là con trai của nhà báo Hải Triều. Ông học tập tại miền Bắc và tốt nghiệp Đại học Sư phạm Hà Nội năm 1964. Sau đó, ông vào miền Nam tham gia phong trào học sinh, sinh viên, hoạt động trong Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam, vừa chiến đấu vừa sáng tác thơ ca.
Nguyễn Khoa Điềm được biết đến với những tác phẩm mang đậm chất sử thi và tinh thần yêu nước. Tiêu biểu nhất là trường ca Mặt đường khát vọng (1974), tác phẩm thể hiện sâu sắc tinh thần dân tộc và tư tưởng về đất nước, con người Việt Nam. Ngoài ra, ông còn có nhiều tập thơ giá trị như Ngôi nhà có ngọn lửa ấm (1986), Cõi lặng (2007), và được trao tặng Giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật.
Sau khi nghỉ hưu, ông sống tại Huế, tiếp tục đóng góp cho văn học nước nhà bằng những tác phẩm giàu ý nghĩa. Nguyễn Khoa Điềm là một trong những gương mặt tiêu biểu của nền thơ ca kháng chiến và văn học Việt Nam hiện đại.
Viên Ngọc Quý.
