Đêm liêu trai
Yếm tác nhân gian ngữ
(Bồ Tùng Linh)
Cánh mộng từ đây thôi khép lại,
Đêm đêm bút mực tặng ai đây.
Thời gian dằng dặc dài: Thương nhớ;
Vũ trụ mênh mông vắng: Đoạ đày.
Còn nhớ đêm nào đương thuở ấy:
Ngàn thông reo tiếng, gió lung lay.
Tơ trăng mảnh rướm sau rèm lá,
Tay mới cầm tay dậy đắm say.
Ngờ ngợ như quen từ kiếp trước,
Ái ân bừng cảm phút giây này.
Lòng hoa ngậm kín hồn trinh trắng,
He hé mùa yêu ngát mái tây.
Một phút cảm thông tình vạn thuở,
Sông hồ còn vướng gió trăng đầy.
Qua rồi lạnh lẽo lòng chăn gối,
Chờ đợi đìu hiu tháng với ngày.
Đã thấy lâng lâng niềm giản dị,
Lòng tan theo nước, ý theo mây.
*
Đêm Liêu Trai – Bóng Hình Trong Cõi Mộng
Có những cuộc gặp gỡ thoáng qua nhưng lại khắc sâu vào tâm hồn như một dấu ấn không thể phai mờ. Đêm liêu trai của Đông Hồ là một bài thơ đượm màu huyễn hoặc, như giấc mộng đẹp nhưng mong manh, nơi tình yêu hiện lên rực rỡ trong khoảnh khắc ngắn ngủi rồi tan biến vào hư vô.
Mộng và thực – Sự giao thoa giữa hai thế giới
Ngay từ nhan đề Đêm liêu trai, người đọc đã cảm nhận được chất kỳ ảo của bài thơ. “Liêu trai” gợi nhớ đến Liêu trai chí dị của Bồ Tùng Linh, một thế giới đầy những mối tình giữa người và ma, giữa thực và ảo, giữa phù du và vĩnh cửu. Nhưng trong bài thơ của Đông Hồ, “liêu trai” không phải là câu chuyện ma quái mà là sự giao thoa giữa một cuộc tình như có, như không, giữa quá khứ và hiện tại, giữa nồng nhiệt và lạnh lẽo.
Bài thơ mở đầu bằng nỗi cô đơn:
“Cánh mộng từ đây thôi khép lại,
Đêm đêm bút mực tặng ai đây.
Thời gian dằng dặc dài: Thương nhớ;
Vũ trụ mênh mông vắng: Đọa đày.”
Một giấc mộng đẹp vừa tan biến, một cuộc tình vừa khép lại. Không còn ai để gửi gắm những dòng chữ thổn thức, không còn ai để giãi bày tâm tư. Không gian rộng lớn của vũ trụ càng làm con người thêm nhỏ bé, cô độc.
Cuộc gặp gỡ định mệnh – Yêu như thể đã quen từ tiền kiếp
Giữa màn đêm, hình ảnh tình yêu hiện lên huyền ảo, dịu dàng mà da diết:
“Còn nhớ đêm nào đương thuở ấy:
Ngàn thông reo tiếng, gió lung lay.
Tơ trăng mảnh rướm sau rèm lá,
Tay mới cầm tay dậy đắm say.”
Tình yêu đến trong một khung cảnh nên thơ – gió lay rừng thông, ánh trăng vương trên kẽ lá. Mọi thứ đều như hữu tình, như đang đồng cảm với khoảnh khắc tay trong tay ấy. Chỉ một cái nắm tay, mà lòng đã xuyến xao, đã rạo rực một niềm đắm say khôn cùng.
Có lẽ nào, đây không phải lần đầu tiên hai người gặp nhau?
“Ngờ ngợ như quen từ kiếp trước,
Ái ân bừng cảm phút giây này.”
Có những mối duyên như thể đã được sắp đặt từ trước, có những ánh mắt chạm vào nhau mà lòng bỗng dưng dậy sóng. Giây phút ấy, tình yêu bừng lên không cần lý do, chỉ cần một cảm giác thân thuộc từ tận sâu trong trái tim.
Tình yêu mong manh – Hạnh phúc đến rồi đi như một giấc mơ
Niềm hạnh phúc tưởng như viên mãn, như một bông hoa vừa chớm nở, e ấp nhưng đầy hương sắc:
“Lòng hoa ngậm kín hồn trinh trắng,
He hé mùa yêu ngát mái tây.”
Nhưng cũng như mọi cuộc tình trong những câu chuyện liêu trai, tình yêu ấy mong manh như ánh trăng trên sóng nước. Đẹp đẽ nhưng không thể giữ lâu, rực rỡ nhưng cũng dễ tan biến.
“Một phút cảm thông tình vạn thuở,
Sông hồ còn vướng gió trăng đầy.
Qua rồi lạnh lẽo lòng chăn gối,
Chờ đợi đìu hiu tháng với ngày.”
Chỉ một phút giây thấu hiểu, nhưng đã đọng lại trong tâm hồn như tình cảm của muôn kiếp trước. Nhưng rồi, tình yêu ấy qua đi, để lại một khoảng trống lạnh lẽo, để lại những ngày tháng dài dằng dặc của sự chờ đợi, cô đơn.
Buông bỏ – Hòa tan cùng thiên nhiên
Nếu mở đầu bài thơ là nỗi đau của sự chia ly, thì kết thúc lại là sự buông bỏ, là trạng thái thanh thản khi hòa mình vào thiên nhiên:
“Đã thấy lâng lâng niềm giản dị,
Lòng tan theo nước, ý theo mây.”
Khi con người đã trải qua đủ đau khổ, họ học được cách chấp nhận. Không còn níu giữ, không còn oán than, chỉ có một tâm hồn an nhiên, thả mình theo dòng nước, theo áng mây, để mặc mọi thứ trôi đi như chính nó vốn phải thế.
Thông điệp – Tình yêu là những khoảnh khắc đáng trân trọng
Đông Hồ không kể một câu chuyện tình yêu dài, cũng không gợi nhắc đến sự bi thương nặng nề. Thay vào đó, Đêm liêu trai chỉ là một mảnh ký ức đẹp, một cơn mộng thoáng qua nhưng khắc sâu vào lòng người.
Có những tình yêu không cần kéo dài suốt đời, chỉ một khoảnh khắc cũng đủ khiến ta nhớ mãi. Và đôi khi, điều quan trọng không phải là níu giữ mà là trân trọng những gì đã từng có. Dù cuối cùng mọi thứ chỉ là một giấc mơ, nhưng giấc mơ ấy vẫn từng làm ta hạnh phúc.
*
Đông Hồ – Nhà thơ và người bảo tồn văn hóa dân tộc
Đông Hồ (1906-1969), tên thật Lâm Tấn Phác, là một nhà thơ, nhà giáo, nhà nghiên cứu văn học có tầm ảnh hưởng lớn đối với nền văn học Việt Nam. Sinh ra tại Hà Tiên, vùng đất giàu truyền thống văn hóa, ông sớm bộc lộ niềm say mê đối với quốc văn và quốc ngữ, từ đó dành trọn đời để nghiên cứu, giảng dạy và sáng tác bằng tiếng Việt.
Là thành viên của nhóm “Hà Tiên tứ tuyệt”, Đông Hồ không chỉ sáng tác thơ mà còn viết văn, ký, khảo cứu, góp phần quan trọng trong việc gìn giữ và phát huy văn hóa dân tộc. Ông từng sáng lập Trí Đức học xá, xuất bản tuần báo Sống, điều hành nhà xuất bản Bốn Phương và tạp chí Nhân Loại, với mục tiêu cổ vũ tinh thần dân tộc, đề cao giá trị tiếng Việt.
Thơ và văn của ông nhẹ nhàng, sâu sắc, giàu tình cảm, đi từ thể loại truyền thống đến hiện đại. Những tác phẩm tiêu biểu có thể kể đến Thơ Đông Hồ, Linh Phượng, Cô gái xuân, Hà Tiên thập cảnh… Bên cạnh đó, ông cũng được biết đến là người tiên phong trong việc phát triển thư pháp chữ Quốc ngữ.
Cuộc đời và sự nghiệp của Đông Hồ là minh chứng cho một tấm lòng tha thiết với văn hóa Việt Nam. Ông mất năm 1969 ngay trên bục giảng khi đang giảng bài thơ Trưng Nữ Vương, để lại một di sản văn học đáng trân trọng.
Viên Ngọc Quý
