Đêm Phúc Am
Riêng tặng Hoàng Tấn
Nửa đêm nghe tiếng còi tầu
Ngày mai ta lại bắt đầu ra đi
Sông ngang núi trái quản gì
Vượt sao cho khỏi biên thuỳ nhớ thương
Hỡi ôi muôn vạn dặm đường
Mây Tần lạc nẻo cố hương mất rồi
Người xưa này cố nhân ơi
Đã qua sông Dịch thì thôi không về
Sống là sống để mà đi
Con tầu bạn hữu, chuyến xe nhân tình
Chiều nay còn ở Ninh Bình
Sớm mai đôi ngả xuôi mình, ngược ta
Chiều nay chung một mái nhà
Sớm mai ngã bảy, ngã ba đường đời
Rồi đây lưu lạc quê người
Chắp tay tôi nguyện: lạy trời gặp nhau
Nửa đêm nghe tiếng còi tầu
Ngày mai ta lại bắt đầu… bạn ơi!
*
“Tiếng còi tàu trong đêm Phúc Am – Lời tiễn biệt một thời thân ái”
Trong khung trời thi ca Nguyễn Bính, có những bài thơ như một chiếc lá nhẹ nhàng rơi xuống từ mùa thu cũ, chạm vào ký ức người đọc với nỗi buồn êm ái và tinh khôi. “Đêm Phúc Am” là một bài thơ như thế – giản dị, không cầu kỳ tu từ, nhưng chất chứa một nỗi niềm lặng sâu, nói lên tất cả những gì không thể nói bằng lời vào phút giây chia biệt giữa những người tri kỷ.
Ngay từ câu mở đầu, ta đã nghe thấy tiếng gọi âm thầm của nỗi chia ly:
Nửa đêm nghe tiếng còi tàu
Ngày mai ta lại bắt đầu ra đi
Đó là thời khắc mà mọi tiếng động trong đời thường đều im bặt, chỉ còn lại âm thanh của một tiếng còi tàu xé ngang đêm khuya – báo hiệu một sự lên đường. Cái “ra đi” ở đây không chỉ là một cuộc di chuyển không gian, mà còn là sự rời xa một quãng đời, một tình bạn, một mái nhà, một vùng quen thuộc của tâm hồn.
Sông ngang núi trái quản gì
Vượt sao cho khỏi biên thùy nhớ thương
Nguyễn Bính viết về sự ra đi không chút sợ hãi trước địa hình, nhưng lại sợ hãi trước chính lòng mình. Có thể vượt núi cao, lội sông sâu, nhưng không thể vượt qua “biên thùy nhớ thương” – một ranh giới mềm mại mà day dứt, nơi những người từng gắn bó buộc phải rời nhau.
Người xưa này cố nhân ơi
Đã qua sông Dịch thì thôi không về
Nhắc đến điển tích xưa, nhà thơ muốn nhấn mạnh: có những cuộc chia tay là vĩnh viễn. Người đã qua “sông Dịch” – dòng sông của chia lìa – thì dù có ngoái nhìn cũng chẳng thể quay lại. Câu thơ khẽ nhói, như một sự thức tỉnh đầy nuối tiếc trước định mệnh ly biệt.
Chiều nay còn ở Ninh Bình
Sớm mai đôi ngả xuôi mình, ngược ta
Từ một chiều yên lành chung mái nhà đến sáng mai đôi ngả đường đời, thời gian chỉ tính bằng khoảnh khắc, nhưng sự chia xa lại mang chiều sâu của một đời người. Cái “ngã bảy, ngã ba” ấy đâu chỉ là ngã rẽ của con đường thực, mà còn là ngã rẽ của số phận, của những tâm hồn từng thân thuộc nay phải học cách xa nhau.
Rồi đây lưu lạc quê người
Chắp tay tôi nguyện: lạy trời gặp nhau
Giữa xứ người, trong cảnh lưu lạc, Nguyễn Bính chỉ dám gửi gắm một lời nguyện nhỏ. Anh không đòi hỏi, không mong chờ một cuộc đoàn tụ cụ thể. Chỉ cần “gặp nhau” – trong đời hay trong tâm tưởng – đã là một ân huệ. Đó là lòng tin dịu dàng của những người tin vào tình bạn chân thành: dẫu xa cách, lòng vẫn hướng về nhau.
Và khép lại bài thơ, vẫn là tiếng còi tàu, nhưng vang lên như một lời giã biệt thầm lặng:
Nửa đêm nghe tiếng còi tàu
Ngày mai ta lại bắt đầu… bạn ơi!
Câu thơ lặp lại mở đầu, như một vòng tròn khép kín cho nỗi nhớ. Nguyễn Bính không than khóc, không ồn ào, chỉ nhẹ nhàng nói một câu “bạn ơi!” – nhưng trong đó là biết bao tình cảm đã dồn nén, là tiếng gọi khẽ từ một tâm hồn đang cô đơn bước tiếp.
“Đêm Phúc Am” không chỉ là một bài thơ tiễn biệt bạn cũ, mà còn là bản nhạc ngắn ngân vang mãi về giá trị của tình người trong cõi tạm. Giữa cuộc đời vô thường, nơi mọi cuộc gặp gỡ đều có thể trở thành lần cuối, Nguyễn Bính không tuyệt vọng, cũng không cầu mong điều lớn lao. Anh chỉ xin giữ được trong lòng một hình ảnh, một ký ức, một tiếng còi tàu của tình thân – đủ để đi suốt muôn dặm đường dài.
Và sau cùng, điều đẹp nhất mà bài thơ để lại chính là niềm tin: rằng, dẫu mỗi người một phương trời, nếu lòng còn nhớ nhau, thì dù cách biệt bao xa, vẫn luôn có một “Phúc Am” – nơi ta từng chung mái nhà, từng có nhau – hiện lên trong đêm, như một lời chào dịu dàng không bao giờ mất.
*
Nguyễn Bính (1918-1966) là một trong những nhà thơ nổi bật của phong trào Thơ mới Việt Nam. Ông được biết đến với phong cách mộc mạc, giản dị, đậm chất dân gian và mang hồn quê sâu sắc. Thơ Nguyễn Bính thường gắn với hình ảnh thôn quê, con người bình dị và những chuyện tình duyên đầy cảm xúc, thể hiện một tâm hồn tha thiết với truyền thống. Một số bài thơ tiêu biểu như Lỡ bước sang ngang, Tương tư, Chân quê… đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng bạn đọc nhiều thế hệ.
Viên Ngọc Quý
