Đêm thu ở Hội An
Ngoài kia những chiếc thuyền câu đốt đèn trôi theo sông
Đuổi theo một nghề nghiệp cũ
Ở đây trên bậc thềm giả cổ
Người thi sĩ không ngủ
Ngồi đập muỗi
Đợi một làn gió mặn.
Tất cả chúng ta rồi sẽ già nua
Bên giòng sông tăm tối này
Sẽ chết
Mà không được đóng dấu kiểm dịch
Đặng bình tâm trong miệng kẻ khác.
Ôi bác ngư dân già nua
Anh ngư dân trẻ
Đêm nay vợ anh nằm trên nửa chiếc giường hẹp
Đợi anh về
Quạnh quẽ quê hương nhiều thế kỷ
Tìm một chỗ sống.
Người thi sĩ im lặng
Quanh anh không vệt lân tinh dự báo
Cả dòng sông không biết nói
Cả cửa biển không lời thở than
Mùa thu về trên bến vắng…
Ngày 10-8-2008
*
Đêm Thu Hội An – Nỗi Lặng Thầm Của Dòng Sông Và Con Người
Hội An – phố cổ trầm mặc, nơi thời gian chảy trôi như một dòng sông yên ả, nhưng bên dưới vẻ đẹp dịu dàng ấy là những nỗi niềm chưa bao giờ lắng xuống. Trong “Đêm thu ở Hội An”, Nguyễn Khoa Điềm không chỉ vẽ nên một cảnh sắc mang hơi thở cổ kính mà còn gửi gắm trong đó những suy tư về kiếp người, về sự lặng lẽ của đời sống trước dòng chảy vô tình của thời gian.
Những chiếc thuyền câu – hình ảnh của đời mưu sinh
“Ngoài kia những chiếc thuyền câu đốt đèn trôi theo sông
Đuổi theo một nghề nghiệp cũ”
Hình ảnh đầu tiên trong bài thơ là những con thuyền đánh cá lênh đênh trên sông. Đó không chỉ là một cảnh vật quen thuộc của Hội An mà còn gợi lên một cuộc sống mưu sinh vất vả, bám vào những gì đã cũ kỹ, quen thuộc. Những ngọn đèn soi bóng trên mặt nước, hắt lên niềm hy vọng nhỏ nhoi của những con người miệt mài theo đuổi cơm áo gạo tiền.
Người thi sĩ cô đơn giữa phố cổ
“Ở đây trên bậc thềm giả cổ
Người thi sĩ không ngủ
Ngồi đập muỗi
Đợi một làn gió mặn.”
Trong khi những ngư dân vẫn bám theo dòng nước để kiếm sống, người thi sĩ lại ngồi trên bậc thềm, lặng lẽ quan sát. Hội An yên tĩnh đến mức có thể nghe được tiếng muỗi vo ve – một hình ảnh bình dị nhưng đầy ám ảnh. Nhà thơ không chỉ đợi gió mặn từ cửa biển, mà có lẽ còn chờ đợi một điều gì đó sâu xa hơn – một sự đổi thay, một tín hiệu của cuộc đời, một lời giải đáp cho những băn khoăn vẫn lặng thầm trong tâm hồn.
Thời gian và kiếp người – nỗi ám ảnh về sự già nua và cái chết
“Tất cả chúng ta rồi sẽ già nua
Bên giòng sông tăm tối này
Sẽ chết
Mà không được đóng dấu kiểm dịch
Đặng bình tâm trong miệng kẻ khác.”
Những câu thơ bất chợt xoáy sâu vào kiếp người. Chúng ta rồi cũng già đi, cũng tan vào hư không như những con thuyền kia sẽ mòn mỏi theo năm tháng. Nhưng điều đau đớn nhất không phải là sự chết đi, mà là sự lãng quên – không một ai chứng thực, không một ai công nhận. Sự tồn tại của một đời người, cuối cùng, có thể chỉ là một vệt mờ không ai nhắc đến.
Những con người lặng lẽ chờ đợi nhau
“Ôi bác ngư dân già nua
Anh ngư dân trẻ
Đêm nay vợ anh nằm trên nửa chiếc giường hẹp
Đợi anh về
Quạnh quẽ quê hương nhiều thế kỷ
Tìm một chỗ sống.”
Giữa dòng sông lặng thinh ấy, có những con người vẫn chờ đợi nhau. Người vợ nằm co ro trong góc giường nhỏ, mong ngóng người chồng đang lênh đênh ngoài kia. Bóng dáng quê hương hiện lên không chỉ qua những mái nhà cũ, những con thuyền chòng chành mà còn qua sự cô quạnh đã kéo dài qua bao thế kỷ – một nỗi cô đơn thấm sâu vào đất, vào nước, vào tâm hồn người dân.
Sự im lặng bao trùm tất cả
“Người thi sĩ im lặng
Quanh anh không vệt lân tinh dự báo
Cả dòng sông không biết nói
Cả cửa biển không lời thở than
Mùa thu về trên bến vắng…”
Đêm Hội An không có những ánh sáng ma mị, không có những dấu hiệu báo trước điều gì sẽ xảy ra. Mọi thứ chìm trong một sự im lặng đến đáng sợ – không phải là sự bình yên mà là một nỗi cô đơn đến nghẹt thở. Cả dòng sông, cả cửa biển đều không lên tiếng, như thể tất cả đã cam chịu với số phận của mình.
Mùa thu về, nhưng không mang theo sự dịu dàng, mà chỉ làm sâu thêm nỗi vắng lặng của con người, của phố cổ, của cả một vùng quê hương già nua.
Lời kết – Một đêm thu buồn lặng trong tâm hồn người đọc
“Đêm thu ở Hội An” không chỉ là một bức tranh phong cảnh, mà là một bức tranh tâm trạng. Trong khung cảnh tưởng như bình dị ấy, Nguyễn Khoa Điềm đã vẽ nên một nỗi buồn rất sâu – nỗi buồn của những kiếp người mải miết mưu sinh, của những cuộc đời chờ đợi nhau trong lặng lẽ, của cả một dòng sông không lời thở than.
Bài thơ như một cái nhìn trầm tư về sự sống, về thời gian, về sự tồn tại của con người giữa dòng đời chảy trôi. Và có lẽ, khi đọc xong bài thơ này, người ta sẽ chợt nhận ra rằng: trong một đêm nào đó, giữa một dòng sông nào đó, vẫn có những con người đang ngồi lặng lẽ như nhà thơ, đợi một làn gió mặn thổi qua…
*
Nguyễn Khoa Điềm – Nhà thơ và Nhà chính trị Việt Nam
Nguyễn Khoa Điềm (sinh ngày 15/4/1943), tên thật là Nguyễn Hải Dương, là một nhà thơ, nhà chính trị nổi bật của Việt Nam. Ông từng giữ nhiều chức vụ quan trọng như Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng khóa IX, Trưởng ban Tư tưởng – Văn hóa Trung ương, Bộ trưởng Bộ Văn hóa – Thông tin và Đại biểu Quốc hội Việt Nam khóa X.
Sinh ra tại Thừa Thiên Huế, Nguyễn Khoa Điềm xuất thân trong một gia đình có truyền thống văn hóa, là con trai của nhà báo Hải Triều. Ông học tập tại miền Bắc và tốt nghiệp Đại học Sư phạm Hà Nội năm 1964. Sau đó, ông vào miền Nam tham gia phong trào học sinh, sinh viên, hoạt động trong Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam, vừa chiến đấu vừa sáng tác thơ ca.
Nguyễn Khoa Điềm được biết đến với những tác phẩm mang đậm chất sử thi và tinh thần yêu nước. Tiêu biểu nhất là trường ca Mặt đường khát vọng (1974), tác phẩm thể hiện sâu sắc tinh thần dân tộc và tư tưởng về đất nước, con người Việt Nam. Ngoài ra, ông còn có nhiều tập thơ giá trị như Ngôi nhà có ngọn lửa ấm (1986), Cõi lặng (2007), và được trao tặng Giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật.
Sau khi nghỉ hưu, ông sống tại Huế, tiếp tục đóng góp cho văn học nước nhà bằng những tác phẩm giàu ý nghĩa. Nguyễn Khoa Điềm là một trong những gương mặt tiêu biểu của nền thơ ca kháng chiến và văn học Việt Nam hiện đại.
Viên Ngọc Quý.
