Đọc thơ tứ tuyệt của Đỗ Mục
Kích gãy, cát vùi tham vọng lớn
Ngàn năm xanh mãi một Trường Giang
Chợt buồn nhẩm lại Dương Châu mộng
Khuôn mặt thi nhân lặng trước đèn
17.1.2007
*
Trước Ngọn Đèn – Khi Lịch Sử và Thơ Ca Gặp Nhau
Lịch sử cuộn chảy như Trường Giang vĩnh cửu, cuốn theo những giấc mộng bá vương, những tham vọng lớn lao rồi vùi lấp tất cả dưới lớp cát thời gian. Nhưng còn lại gì sau những biến động ấy? Chỉ có thơ ca, chỉ có những khuôn mặt thi nhân lặng trước ngọn đèn, trầm ngâm giữa quá khứ và hiện tại. Bài thơ “Đọc thơ tứ tuyệt của Đỗ Mục” của Nguyễn Khoa Điềm không chỉ là một cuộc đối thoại với lịch sử, mà còn là sự chiêm nghiệm sâu sắc về thời cuộc, về giấc mộng nhân sinh và số phận của những con người đã đi qua bao biến thiên.
Trường Giang và tham vọng đã vùi trong cát
“Kích gãy, cát vùi tham vọng lớn
Ngàn năm xanh mãi một Trường Giang.”
Hình ảnh “kích gãy” gợi nhắc đến những trận chiến kinh thiên động địa, những cuộc chinh phạt từng làm rung chuyển lịch sử. Nhưng rồi, tất cả chỉ bị “cát vùi”, như một dấu chấm hết lặng lẽ cho mọi tham vọng bá quyền.
Giữa sự đổi thay, Trường Giang vẫn xanh, vẫn trôi như ngàn năm trước. Dòng sông ấy không quan tâm đến những giấc mộng của con người, không nhớ những cuộc tranh hùng. Nó cứ chảy, như thời gian, như lịch sử, như một chứng nhân bất biến giữa những đổi dời.
Dương Châu mộng – Giấc mơ nào còn lại?
“Chợt buồn nhẩm lại Dương Châu mộng
Khuôn mặt thi nhân lặng trước đèn.”
Dương Châu trong thơ Đỗ Mục là một miền ký ức xa xăm, nơi từng phồn hoa rực rỡ nhưng rồi cũng chìm vào dĩ vãng. “Dương Châu mộng” là giấc mơ đẹp nhưng ngắn ngủi, là biểu tượng cho sự hưng thịnh rồi suy tàn, cho những điều con người từng khát khao nhưng chẳng thể giữ mãi.
Thi nhân lặng lẽ trước ngọn đèn, như thể nhận ra sự bé nhỏ của mình trước dòng chảy thời gian. Còn lại gì sau những biến cố? Là nỗi buồn xa xăm của người đọc thơ hôm nay, cũng như nỗi buồn của chính Đỗ Mục thuở nào, khi ông tiếc nuối một thời huy hoàng đã qua.
Lời kết – Thơ ca và những suy tư vượt thời gian
Bài thơ của Nguyễn Khoa Điềm không chỉ nói về Đỗ Mục, mà còn nói về chính chúng ta – những con người của thời đại này. Dòng Trường Giang vẫn chảy, lịch sử vẫn tiếp diễn, những tham vọng vẫn sinh sôi rồi tàn lụi. Nhưng có lẽ, giữa tất cả, chỉ có thơ ca và những suy tư của con người là còn mãi.
Dưới ánh đèn, người đọc thơ ngẫm về đời, về lịch sử, về những giấc mộng lớn đã hóa tro tàn. Và cũng có thể, chính chúng ta – những người đang đọc bài thơ này – cũng đang mang trong mình một Dương Châu mộng, một hoài niệm nào đó chưa bao giờ phai…
*
Nguyễn Khoa Điềm (sinh ngày 15/4/1943), tên thật là Nguyễn Hải Dương, là một nhà thơ, nhà chính trị nổi bật của Việt Nam. Ông từng giữ nhiều chức vụ quan trọng như Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng khóa IX, Trưởng ban Tư tưởng – Văn hóa Trung ương, Bộ trưởng Bộ Văn hóa – Thông tin và Đại biểu Quốc hội Việt Nam khóa X.
Sinh ra tại Thừa Thiên Huế, Nguyễn Khoa Điềm xuất thân trong một gia đình có truyền thống văn hóa, là con trai của nhà báo Hải Triều. Ông học tập tại miền Bắc và tốt nghiệp Đại học Sư phạm Hà Nội năm 1964. Sau đó, ông vào miền Nam tham gia phong trào học sinh, sinh viên, hoạt động trong Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam, vừa chiến đấu vừa sáng tác thơ ca.
Nguyễn Khoa Điềm được biết đến với những tác phẩm mang đậm chất sử thi và tinh thần yêu nước. Tiêu biểu nhất là trường ca Mặt đường khát vọng (1974), tác phẩm thể hiện sâu sắc tinh thần dân tộc và tư tưởng về đất nước, con người Việt Nam. Ngoài ra, ông còn có nhiều tập thơ giá trị như Ngôi nhà có ngọn lửa ấm (1986), Cõi lặng (2007), và được trao tặng Giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật.
Sau khi nghỉ hưu, ông sống tại Huế, tiếp tục đóng góp cho văn học nước nhà bằng những tác phẩm giàu ý nghĩa. Nguyễn Khoa Điềm là một trong những gương mặt tiêu biểu của nền thơ ca kháng chiến và văn học Việt Nam hiện đại.
Viên Ngọc Quý.
