Em đi đào hào

Trời đang còn trăng
Gà chưa kịp gáy
Theo bác, theo chị
Em đi đào hào

Lưỡi cuốc xôn xao
Cây còn ngái ngủ
Đất vui dậy rồi
Thấy người đông đủ

Tay giơ, cuốc bổ
Hào hiện mờ mờ
Giữa trời, trăng nhạt
Hào hiện rõ ra

Nhờ chuyện xa xưa
Đêm xây thành ốc
Cô tiên gánh đất
Sợ vang tiếng gà

Chống giặc, thành xưa
Đáp cao một chỗ
Hào đánh Mỹ nay
Luồn sâu khắp ngả

Thắng xong giặc nhỉ!
Giữ hào lại chơi
Chia phe trốn bắt
Chạy sâu lòng đồi…

*

Hào Chống Giặc và Trò Chơi Tuổi Thơ

Trong những năm tháng kháng chiến chống Mỹ, hình ảnh những con hào chiến đấu không chỉ là biểu tượng của sự kiên cường, mà còn là minh chứng cho tinh thần đoàn kết và quyết tâm bảo vệ quê hương. Em đi đào hào của Phạm Hổ là một bài thơ dung dị nhưng chất chứa bao niềm tự hào và tình yêu nước, khắc họa hình ảnh một em bé tham gia công việc đào hào cùng người lớn.

Từ ánh trăng khuya đến lòng đất thức dậy

Ngay từ những câu thơ đầu tiên, bài thơ mở ra một khung cảnh quen thuộc của làng quê Việt Nam trong chiến tranh:

“Trời đang còn trăng
Gà chưa kịp gáy
Theo bác, theo chị
Em đi đào hào”

Hình ảnh ánh trăng còn lơ lửng trên cao, tiếng gà chưa cất tiếng gáy, nhưng con người đã thức dậy, tất bật với công việc đào hào. Cái “xôn xao” của lưỡi cuốc vang lên làm cho thiên nhiên dường như cũng bừng tỉnh:

“Cây còn ngái ngủ
Đất vui dậy rồi
Thấy người đông đủ”

Trong cách diễn đạt ấy, đất không còn là một vật vô tri mà trở thành một thực thể sống, biết “vui”, biết “thức dậy” khi được con người chạm đến. Đây không chỉ đơn thuần là một công việc lao động, mà còn là sự gắn kết giữa con người và quê hương, giữa quá khứ và hiện tại, giữa thiên nhiên và những con người yêu nước.

Hào chiến đấu – từ huyền thoại đến hiện thực

Tác giả khéo léo liên tưởng công việc đào hào với câu chuyện cổ tích về cô tiên gánh đất xây thành Ốc, lo sợ tiếng gà gáy làm lỡ dở công việc:

“Nhờ chuyện xa xưa
Đêm xây thành ốc
Cô tiên gánh đất
Sợ vang tiếng gà”

Ngày xưa, thành lũy được đắp lên để bảo vệ trước quân xâm lược, còn ngày nay, những con hào được đào để đánh Mỹ. Nhưng có một điểm chung không thay đổi – đó là tinh thần kiên cường, không ngại gian khó của con người Việt Nam. Thành lũy xưa vươn cao, hào chiến đấu nay luồn sâu – tất cả đều chung một mục đích: bảo vệ quê hương.

Niềm vui hồn nhiên trong chiến tranh

Dù công việc đào hào mang tính chiến đấu, nhưng trong mắt trẻ thơ, đó lại là một niềm vui, một phần của cuộc sống. Em bé trong bài thơ không chỉ nghĩ đến những trận đánh khốc liệt, mà còn tưởng tượng đến ngày chiến thắng, khi con hào trở thành một sân chơi:

“Thắng xong giặc nhỉ!
Giữ hào lại chơi
Chia phe trốn bắt
Chạy sâu lòng đồi…”

Hình ảnh ấy vừa hồn nhiên, vừa gợi lên một niềm tin mãnh liệt vào ngày mai – ngày hòa bình sẽ đến, khi những hào sâu không còn là nơi chiến đấu mà trở thành những chốn vui đùa của tuổi thơ.

Lời kết

Em đi đào hào của Phạm Hổ là một bài thơ giản dị nhưng sâu sắc, tái hiện một cách chân thực không khí lao động khẩn trương trong chiến tranh, đồng thời làm nổi bật tinh thần lạc quan, yêu đời của con người Việt Nam, kể cả trong những hoàn cảnh khốc liệt nhất. Những vần thơ nhẹ nhàng mà đầy ý nghĩa ấy nhắc nhở chúng ta về những hy sinh thầm lặng của bao thế hệ, để rồi hôm nay, mỗi con đường, mỗi tấc đất quê hương đều mang trong mình những câu chuyện không thể nào quên.

*

Phạm Hổ – Nhà thơ của thiếu nhi

Phạm Hổ (1926 – 2007), bút danh Hồ Huy, quê tại Bình Định, là một nhà thơ, nhà văn tiêu biểu của nền văn học Việt Nam. Ông hoạt động trong nhiều lĩnh vực như viết văn, làm thơ, viết kịch và vẽ tranh, nhưng đặc biệt ghi dấu ấn sâu sắc với những tác phẩm dành cho thiếu nhi.

Sau năm 1954, ông ra Bắc, tham gia sáng lập Hội Nhà văn Việt Nam (1957) và góp phần hình thành Nhà xuất bản Kim Đồng – nơi chuyên xuất bản sách cho trẻ em. Ông từng giữ nhiều chức vụ quan trọng như Phó tổng biên tập báo Văn nghệ, Phó trưởng ban đối ngoại của Hội Nhà văn Việt Nam, Chủ tịch Hội đồng văn học thiếu nhi.

Các tác phẩm của ông như Chú bò tìm bạn, Chuyện hoa chuyện quả, Mỵ Châu – Trọng Thủy đã trở thành những tác phẩm quen thuộc với nhiều thế hệ học sinh. Với những đóng góp to lớn, năm 2001, ông được trao Giải thưởng Nhà nước về Văn học nghệ thuật.

Phạm Hổ là một trong những nhà thơ dành trọn tâm huyết cho trẻ em, để lại những vần thơ trong trẻo và giàu ý nghĩa, góp phần làm phong phú nền văn học thiếu nhi Việt Nam.

Viên Ngọc Quý