Em Mai

Cây bàng trước sân đổ gãy.
Bảng đen chữ phấn toác làm đôi.
Thật rồi! Em Mai nằm đấy:
Mẩu bút chì nắm chặt trong tay.
Quả táo bầm lăn bên túi vải.
Mảng tường đổ, nắng chiều in bóng chân em vừa chạy
Giữa bom gầm còn vọng hai tiếng: “Thầy ơi!”

1965

*

“Em Mai” – Tiếng Gọi Giữa Khói Bom

Có những bài thơ ngắn nhưng sức nặng của nó có thể khiến người ta nghẹn ngào suốt một đời. Em Mai của Lưu Trọng Lư là một trong số đó. Chỉ vỏn vẹn bảy câu, nhưng bài thơ như một lưỡi dao sắc bén, cứa vào lòng người đọc nỗi đau chiến tranh và sự tàn khốc mà bom đạn gây ra. Không còn những vần thơ lãng mạn của Tiếng thu, cũng không còn những triết lý nhân sinh sâu sắc, Em Mai là tiếng gào thét, là nỗi xót xa trước một sinh mệnh bé nhỏ bị chiến tranh cướp đi trong phút chốc.

Một khoảnh khắc sinh tử – Cảnh tượng tang thương

Bài thơ mở đầu bằng một hình ảnh đầy ám ảnh:

“Cây bàng trước sân đổ gãy.
Bảng đen chữ phấn toác làm đôi.”

Cây bàng – chứng nhân của sân trường, nơi che bóng cho bao thế hệ học trò, giờ đây đã bị đổ gãy. Bảng đen, nơi lưu giữ những con chữ đầu đời, giờ đây đã vỡ làm đôi. Hai hình ảnh ấy tượng trưng cho sự đổ vỡ của tuổi thơ, của một thế giới yên bình mà lẽ ra không gì có thể chạm đến. Nhưng bom đạn chiến tranh đã không chừa bất cứ thứ gì. Một mái trường đã bị đánh sập, và điều đau đớn hơn cả là những sinh mệnh non nớt bên trong nó.

Và rồi, câu thơ thứ ba như một cú đấm trực diện vào tâm hồn người đọc:

“Thật rồi! Em Mai nằm đấy:”

Không còn là nỗi lo sợ, không còn là hy vọng mong manh, chỉ còn sự thật nghiệt ngã: Em Mai đã nằm xuống. Câu thơ ngắn gọn nhưng đầy sức nặng, như một lời thảng thốt, một sự bàng hoàng không thể chấp nhận nổi.

Những gì còn sót lại – Dấu tích của một tuổi thơ dang dở

Lưu Trọng Lư không mô tả cảnh tượng đẫm máu, không bi lụy, không gào khóc. Ông chỉ nhẹ nhàng kể lại những gì còn lại bên cạnh em Mai, nhưng chính sự bình thản ấy lại càng khiến nỗi đau trở nên tột cùng:

“Mẩu bút chì nắm chặt trong tay.
Quả táo bầm lăn bên túi vải.”

Em Mai đã ra đi, nhưng bàn tay nhỏ bé ấy vẫn còn nắm chặt mẩu bút chì – biểu tượng của sự học tập, của những ước mơ còn dang dở. Trẻ con mà, chúng đâu biết đến chiến tranh, chúng chỉ biết rằng hôm nay mình vẫn phải làm bài, vẫn phải viết lên bảng, vẫn phải cầm bút chì ghi chép những bài học. Thế nhưng, một viên đạn, một quả bom đã tước đoạt tất cả.

Và bên cạnh em, một quả táo bị bầm dập – có lẽ là phần quà mà mẹ đã gói vào túi vải cho em mang đến trường. Nó vẫn còn đó, nhưng chủ nhân của nó đã chẳng thể nào cầm lên nữa. Quả táo, mẩu bút chì – những điều nhỏ bé tưởng như bình thường, nhưng trong hoàn cảnh này, chúng trở thành minh chứng cho một cuộc sống đã bị chặt đứt giữa chừng.

Tiếng gọi xé lòng giữa tiếng bom

Hình ảnh gây ám ảnh nhất trong bài thơ chính là câu kết:

“Giữa bom gầm còn vọng hai tiếng: ‘Thầy ơi!'”

Trước khi ngã xuống, trong khoảnh khắc cuối cùng của cuộc đời, điều mà em Mai nhớ đến không phải là nỗi sợ hãi hay đau đớn, mà là tiếng gọi “Thầy ơi!” – một tiếng gọi thân thương, đầy tin tưởng. Trong giây phút sinh tử, em vẫn mong chờ được thầy giáo cứu giúp, vẫn khẩn thiết gọi người mà em tin tưởng nhất. Nhưng rồi, giữa bom đạn, ai có thể trả lời em?

Hai chữ “Thầy ơi!” không chỉ là tiếng gọi của một đứa trẻ, mà còn là tiếng kêu cứu của cả một thế hệ. Những đứa trẻ vô tội như em Mai, đáng lẽ phải được vui chơi, được học tập, nhưng thay vào đó, các em phải đối mặt với bom đạn, với cái chết bất ngờ.

Lời tố cáo chiến tranh đầy ám ảnh

Bài thơ Em Mai không có những từ ngữ phẫn nộ, không có những lời lên án trực tiếp, nhưng mỗi hình ảnh, mỗi câu thơ đều là một nhát dao cứa vào lương tâm con người. Không cần hô hào khẩu hiệu, không cần dài dòng, chỉ một khoảnh khắc ngắn ngủi cũng đủ để tố cáo tội ác của chiến tranh.

Lưu Trọng Lư không viết về những cuộc chiến vĩ đại, không nhắc đến những trận đánh hào hùng. Ông chỉ viết về một đứa trẻ, một lớp học, một mái trường bị tàn phá. Nhưng chính điều đó lại càng khiến bài thơ trở nên ám ảnh. Chiến tranh không chỉ giết chết những người lính trên chiến trường, nó còn cướp đi những sinh mệnh bé nhỏ, hủy diệt những giấc mơ, và làm tan nát cả tương lai của một dân tộc.

Lời kết – Để không còn một “Em Mai” nào nữa

Hơn nửa thế kỷ đã trôi qua, nhưng mỗi khi đọc lại Em Mai, người ta vẫn không thể không xót xa. Nó là lời nhắc nhở về những mất mát đau thương của chiến tranh, về những gì mà một dân tộc đã phải đánh đổi để có được hòa bình.

Ngày nay, những đứa trẻ có thể ngồi trong lớp học yên bình, có thể viết lên bảng đen bằng những viên phấn trắng, có thể cầm trong tay một mẩu bút chì mà không lo sợ bom đạn. Đó là một điều may mắn, nhưng cũng là một điều mà chúng ta phải biết trân trọng. Hãy nhớ rằng, đã từng có những “Em Mai” ngã xuống để chúng ta có được ngày hôm nay.

Và hơn hết, hãy làm tất cả để không bao giờ có thêm một “Em Mai” nào nữa.

*

Lưu Trọng Lư – Người tiên phong của Phong trào Thơ mới

Lưu Trọng Lư (19/6/1911 – 10/8/1991) là nhà thơ, nhà văn, nhà soạn kịch Việt Nam, sinh ra tại làng Cao Lao Hạ, xã Hạ Trạch, huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình. Ông xuất thân trong một gia đình nho học và sớm bộc lộ tài năng văn chương.

Là một trong những người khởi xướng và tích cực cổ vũ Phong trào Thơ mới, Lưu Trọng Lư đã để lại dấu ấn sâu đậm với những vần thơ trữ tình giàu cảm xúc, nổi bật là bài Tiếng thu với hình ảnh “con nai vàng ngơ ngác” đã trở thành biểu tượng của thi ca Việt Nam. Ngoài thơ, ông còn sáng tác văn xuôi, kịch nói, cải lương, góp phần phong phú cho nền văn học nghệ thuật nước nhà.

Sau Cách mạng Tháng Tám, ông tham gia Văn hóa cứu quốc, hoạt động tuyên truyền văn nghệ trong kháng chiến. Sau năm 1954, ông tiếp tục cống hiến trong lĩnh vực sân khấu và văn học, từng giữ chức Tổng Thư ký Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam.

Với những đóng góp lớn lao, năm 2000, Lưu Trọng Lư được truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học Nghệ thuật. Lưu Trọng Lư không chỉ là một nhà thơ tài hoa mà còn là người đã góp phần làm thay đổi diện mạo thơ ca Việt Nam.

Viên Ngọc Quý.