Gửi anh Tường

Về những gì tôi muối nói cùng anh
Là buổi cách xa mà mùa xuân đẹp quá
Hoa riềng trắng bên hiên nhà yên ả
Và lũ ve rừng kêu khi trăng lên
Bom vẫn rền xé nát cả trời đêm
Truyền đơn giặc bên đường như xác lá
Nhưng tất cả không thể nào đe dọa
Một giọt nắng lành chầm chậm chuyển trên vai
Cùng những điều tôi muốn nói chiều nay
… Trong chiến tranh này ai nói dùm ta
Những kỳ diệu như một mùa nước lớn
Mà trí tuệ riêng quá chừng bé bỏng
Trong cuộc đấu tranh xoáy sóng bốn bề
Ôi những điều cần phải hát say mê
Là bài hát vô cùng Tổ quốc
Những năm tháng trường chinh đánh giặc
Không phút nghỉ ngơi, không thoáng chần chừ
Lối đường làng ta chọc chú ve xưa
Nay là lối em ta đào hầm đặt bẫy
Những trận giả trẻ con ta từng chơi, buổi ấy
Em ta nay là máu, lửa căm thù
Không kịp nghe Thạch Sanh và tròn tiếng mẹ ru
Đứa xuống hầm nôi đưa lòng đất
Giấc ngủ nào cũng mơ mặt trời lên
Trang sử nhà trường chỗ ta nhớ ta quên
Bỗng sáng rực trong đầu giừ xuất trận
Và trong sáng như bầu trời chiến thắng
Bốn ngàn năm dựng nước chúng ta thề
Theo tiếng Bác Hồ trên Đất tổ của trăm quê…
Thành phố tuổi thơ tôi chưa từng đi hết
Anh biết chăng tôi lại học tên Người
Trên những hướng các binh đoàn xuất trận
Trên những hướng đi về phía mặt trời
Và Ưu Điềm nơi mẹ đẻ ra tôi
Chao thương nhớ là tiếng bìm bịp nước
Ngày ba bữa nghẹn khoai và rau luộc
Hai mươi năm vẫn thắc thỏm một ngày về
Sống lại những gì làm nên thịt da se
Tôi lại gặp đồng chí bí thư chỉ còn bàn tay mặt
(Anh vấn thuốc như ta cầm búp ngọc lan thơm mát)
Chỉ một bàn tay nắm chặt mấy vùng thôn
Tự đậy hầm và bắn lũ ác ôn
Ngày đen tối giữ tròn tình đồng chí
Ôi có cách nào tôi trao cho anh bàn tay tôi nhỏ bé
Anh dễ dàng giữ mãi đất lòng tôi…
Và thế đó những gì ta nhận được
Trên giác quan mở rộng đến nghìn ngày
Từ một buông làng khuất dưới bóng Chư Lây
Hay một sóc Bom Bo bỗng ngân thành tiếng hát
Đều cho nhớ cho thương, cho nước mắt
Tưởng như ta từ nơi ấy sinh ra
Đã ngắt ngọn rau rừng và vung nhịp chày ba…
Ôi Hà Nội có bao giò thương nhớ thế
Một đóa hoa rừng đủ nhó một công viên
Một quãng dốc nhớ thang lầu đại học
Đêm Hà Nội bắn rớt máy bay thù, bỗng vang giọng Bích Liên
Tưởng như chính “Ta đi trên đường Hà Nội…”
Tưởng kiêu hãnh như sắc hồng lửa chói
Tưởng ngoại ô nhường chỗ chuyến tàu chen
Đêm cuối tuần ai cũng thấy thân quen
Nhưng không phải nhớ nhung chính nơi này tôi lại thấy
Tất cả ai cũng đi từ Hà Nội
Từ một nụ cười sắc áo dáng đi
Từ một chiến công hay nét chữ phong bì
Trong kỷ niệm và trong nhiều mơ mộng
Hà Nội đó bắt đầu sự sống
Mỗi đời riêng và đất nước hôm nay…
Chúng ta đi, ngày tháng đường dài
Lòng ấm áo muôn vàn tình cảm lớn
Biết xếp gọn những gì còn lướng vướng
Biết nhìn ra nước mắt bạn bè
Biết quý trọng quãng đường ta đã từng đi
Ta đi tiếp để trở về cùng có mặt
Tận buổi cờ hoa tung vẫy chúng ta về…
Anh nhớ đêm nào nghe nhạc Bét Tô Ven
Mưa thấm qua hầm dĩ nhờn trên mặt
Bom tọa độ vung xòe năm ngón sắc
Muốn bới tung chỗ kiêu hãnh chúng ta nằm
Trong chương cuối cùng bản giáo hưởng thứ năm
Đó là lúc trái đất vừa tỏa nắng
Ta reo lên cho nhạc sĩ nghe cùng:
– Thiên tài ơi, trận đánh. Anh cũng tấn công!
Anh nghĩ gì hỡi bạn mến thương ơi
Khi tiếng gà rừng vui như đường phố sớm mai
Khi sao hôm xanh như ngọn đèn trước ngõ
Lạc đêm rừng nhớ trăm bạn bè một thuở
Chở võng giữa mùa đông võng bạn cũng lay cùng
Lội trăm suối rừng xuôi nhớ một dòng sông
Có phải ta bỗng yêu đời ta kỳ lạ
Yêu mặt trời thêm một ngày hối hả
Yêu Việt Nam ta yêu Huế của lòng ta
Yêu Bác Hồ mặc chiếc áo vải đà
Để tất cả choàng trăm hoa chiến thắng
Yêu hạt muối đã giàu thêm vị mặn
Của mồ hôi xương máu đường dài
Yêu nụ cười và từng cái bắt tay
Ngày bè bạn đi vào vùng hậu địch…
Anh Tường ơi sao những gì muốn nói
Là buổi chiều rạo rực những hàng cây
Đứng giăng hàng cành với là chen xây.
Mà nỗi nhớ như trời xanh bất chợt
Bỗng sáng hiện trong cành sâu kín nhất
Là nỗi lòng người bạn đã đi xa
Sau cuộc hành quân, ngồi lại hát thầm thì…

(4-1970)

*

Gửi Anh Tường – Lời Tâm Sự Giữa Chiến Trường

Có những bài thơ không chỉ là thơ, mà còn là một khúc tâm tình, một bức thư gửi người đồng đội, một bản trường ca về những ngày gian lao nhưng rực rỡ ánh hào quang. Gửi anh Tường của Nguyễn Khoa Điềm là một bài thơ như thế. Đó không chỉ là lời nhắn gửi riêng cho một người, mà còn là tiếng lòng của cả một thế hệ, là nỗi nhớ, niềm tin, và tình yêu dành cho Tổ quốc giữa những tháng năm khói lửa.

Chiến tranh – Những điều muốn nói giữa mùa xuân đẹp quá

Mở đầu bài thơ, tác giả khắc họa một khung cảnh tưởng chừng như yên bình:

“Là buổi cách xa mà mùa xuân đẹp quá
Hoa riềng trắng bên hiên nhà yên ả
Và lũ ve rừng kêu khi trăng lên…”

Mùa xuân đến, thiên nhiên vẫn cứ tươi đẹp, nhưng trong bối cảnh chiến tranh, cái đẹp ấy không còn nguyên vẹn nữa. Những bông hoa riềng trắng, những tiếng ve rừng, ánh trăng thanh bình… tất cả đều bị phủ bóng bởi tiếng bom rền, bởi những tờ truyền đơn rải đầy đường như xác lá.

Dù vậy, “tất cả không thể nào đe dọa” được tinh thần của những người chiến sĩ. Trong cuộc chiến ấy, họ vẫn mang trong mình những điều cần nói, cần hát lên, cần khắc ghi:

“Ôi những điều cần phải hát say mê
Là bài hát vô cùng Tổ quốc.”

Tuổi thơ, ký ức, và sự trưởng thành trong lửa đạn

Những kỷ niệm tuổi thơ, những ngày bình yên trên đường làng, những trò chơi ngày bé giờ đã hóa thành cuộc chiến thật sự:

“Lối đường làng ta chọc chú ve xưa
Nay là lối em ta đào hầm đặt bẫy
Những trận giả trẻ con ta từng chơi, buổi ấy
Em ta nay là máu, lửa căm thù.”

Thời thơ ấu không còn là những câu chuyện cổ tích Thạch Sanh hay những lời mẹ ru êm đềm. Giờ đây, những đứa trẻ ấy đã lớn lên trong chiến tranh, vùi mình xuống hầm tránh bom, ngủ với giấc mơ về mặt trời hòa bình.

Chiến tranh không chỉ là những cuộc đối đầu khốc liệt, mà còn là hành trình tôi luyện con người. Những trang sử trong sách giáo khoa ngày nào có thể bị lãng quên trong lớp học, nhưng giờ đây lại sáng rực trong tâm trí mỗi người khi ra trận:

“Trang sử nhà trường chỗ ta nhớ ta quên
Bỗng sáng rực trong đầu giờ xuất trận.”

Không chỉ nhớ về quá khứ, tác giả còn nói về tình yêu dành cho Hà Nội – trái tim của đất nước, nơi khởi nguồn của biết bao ký ức và lý tưởng chiến đấu:

“Tất cả ai cũng đi từ Hà Nội
Từ một nụ cười sắc áo dáng đi
Từ một chiến công hay nét chữ phong bì…”

Hà Nội là điểm khởi đầu của cuộc hành trình, là nơi mỗi người lính mang theo trong tim khi bước vào chiến trường.

Tình đồng chí – Sự gắn bó giữa những người lính

Một trong những hình ảnh gây xúc động nhất trong bài thơ là hình ảnh người đồng chí bí thư chỉ còn lại một bàn tay, nhưng vẫn nắm chặt những vùng quê, vẫn kiên cường chiến đấu:

“Tôi lại gặp đồng chí bí thư chỉ còn bàn tay mặt
(Anh vấn thuốc như ta cầm búp ngọc lan thơm mát)
Chỉ một bàn tay nắm chặt mấy vùng thôn
Tự đậy hầm và bắn lũ ác ôn
Ngày đen tối giữ tròn tình đồng chí.”

Hình ảnh này không chỉ nói về sự hy sinh mà còn thể hiện sức mạnh phi thường của những con người kiên trung. Dù mất đi một phần thân thể, họ vẫn không đánh mất niềm tin, vẫn tiếp tục chiến đấu bằng tất cả những gì mình còn lại.

Tình đồng chí trong bài thơ không chỉ được thể hiện qua những trận đánh, mà còn qua những khoảnh khắc giản dị:

“Lạc đêm rừng nhớ trăm bạn bè một thuở
Chở võng giữa mùa đông võng bạn cũng lay cùng
Lội trăm suối rừng xuôi nhớ một dòng sông.”

Những người lính không chỉ là đồng đội, mà còn là anh em, cùng chia sẻ những gian khổ, cùng nương tựa vào nhau trong những tháng ngày khốc liệt.

Lời hẹn ước trở về – Một niềm tin mãnh liệt vào chiến thắng

Dù chiến tranh có khắc nghiệt đến đâu, bài thơ vẫn không mang màu sắc bi lụy mà tràn đầy niềm tin vào ngày mai. Những người lính ra đi không phải để mãi mãi xa rời quê hương, mà để một ngày trở về trong vinh quang:

“Chúng ta đi, ngày tháng đường dài
Lòng ấm áo muôn vàn tình cảm lớn
Biết xếp gọn những gì còn lướng vướng
Biết nhìn ra nước mắt bạn bè.”

Họ mang theo tình cảm, niềm tin và ký ức trên mỗi bước đường. Họ hiểu rằng, mỗi bước đi là một bước tiến đến ngày chiến thắng, đến lúc lá cờ đỏ sao vàng tung bay trên khắp mọi miền đất nước.

Và khi trận chiến kết thúc, khi những ngày gian lao đã qua đi, họ sẽ cùng nhau trở về, dưới những cờ hoa chiến thắng:

“Ta đi tiếp để trở về cùng có mặt
Tận buổi cờ hoa tung vẫy chúng ta về…”

Lời kết

Gửi anh Tường không chỉ là một bài thơ gửi cho một người, mà còn là bức thư chung của cả một thế hệ, một thế hệ lớn lên trong chiến tranh, bước qua gian khổ và giữ vững niềm tin vào tương lai.

Bài thơ là sự hòa quyện giữa những cảm xúc rất riêng tư và những lý tưởng lớn lao. Đó là nỗi nhớ, là tình đồng chí, là tình yêu quê hương, là khát vọng hòa bình.

Đọc Gửi anh Tường, ta không chỉ cảm nhận được sự tàn khốc của chiến tranh, mà còn thấy được ánh sáng của lòng yêu nước, của niềm tin bất diệt. Và chính những con người như anh Tường, như những người lính trong bài thơ này, đã làm nên một Việt Nam kiên cường và bất khuất.

*

Nguyễn Khoa Điềm – Nhà thơ và Nhà chính trị Việt Nam

Nguyễn Khoa Điềm (sinh ngày 15/4/1943), tên thật là Nguyễn Hải Dương, là một nhà thơ, nhà chính trị nổi bật của Việt Nam. Ông từng giữ nhiều chức vụ quan trọng như Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng khóa IX, Trưởng ban Tư tưởng – Văn hóa Trung ương, Bộ trưởng Bộ Văn hóa – Thông tin và Đại biểu Quốc hội Việt Nam khóa X.

Sinh ra tại Thừa Thiên Huế, Nguyễn Khoa Điềm xuất thân trong một gia đình có truyền thống văn hóa, là con trai của nhà báo Hải Triều. Ông học tập tại miền Bắc và tốt nghiệp Đại học Sư phạm Hà Nội năm 1964. Sau đó, ông vào miền Nam tham gia phong trào học sinh, sinh viên, hoạt động trong Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam, vừa chiến đấu vừa sáng tác thơ ca.

Nguyễn Khoa Điềm được biết đến với những tác phẩm mang đậm chất sử thi và tinh thần yêu nước. Tiêu biểu nhất là trường ca Mặt đường khát vọng (1974), tác phẩm thể hiện sâu sắc tinh thần dân tộc và tư tưởng về đất nước, con người Việt Nam. Ngoài ra, ông còn có nhiều tập thơ giá trị như Ngôi nhà có ngọn lửa ấm (1986), Cõi lặng (2007), và được trao tặng Giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật.

Sau khi nghỉ hưu, ông sống tại Huế, tiếp tục đóng góp cho văn học nước nhà bằng những tác phẩm giàu ý nghĩa. Nguyễn Khoa Điềm là một trong những gương mặt tiêu biểu của nền thơ ca kháng chiến và văn học Việt Nam hiện đại.

Viên Ngọc Quý.