Hồ Tây, 2011
Những chiếc lá sen non lớn dần
Bạn có thể nghe chúng thở trên mặt nước
Trong vắng lặng của làn sương mỏng
Những chú sâm cầm reo lên trong trẻo
Những người ném câu múa tay như làm phép mầu
Với bầy cá dấu mình trong chuyện cổ
Đôi khi họ lôi lên từ làn nước tối
Một mảnh tang thương đền đài ngày xưa
Chỉ có đôi trai gái chẳng cần biết mùa xuân đang về
Vẫn vùi nhau trong chiếc hôn đỏ
Trên cao, soi xuống mặt hồ
Một quầng mây đầy ám ảnh phóng xạ
Ngày 13-4-2011
*
Hồ Tây – Dưới Lớp Sóng Thời Gian
Có những nơi không chỉ là cảnh sắc mà còn là dòng chảy của lịch sử, của ký ức và những tầng tầng cảm xúc con người. Nguyễn Khoa Điềm, với bài thơ Hồ Tây, 2011, đã vẽ lên một bức tranh vừa yên bình vừa chất chứa những uẩn khúc thầm lặng. Đằng sau những hình ảnh giản dị của thiên nhiên và con người, có một nỗi niềm trầm tư về thời gian, quá khứ và cả những ám ảnh không thể gọi thành tên.
Mở đầu bài thơ là một hình ảnh mềm mại, đầy sức sống:
“Những chiếc lá sen non lớn dần
Bạn có thể nghe chúng thở trên mặt nước”
Thiên nhiên Hồ Tây hiện ra với nét trong trẻo, tươi mới. Những chiếc lá sen non không chỉ mọc lên, mà còn thở, như đang cất lên nhịp sống bình yên, khẽ khàng. Trong không gian mờ sương ấy, lũ sâm cầm cất tiếng gọi bầy – âm thanh vang lên giữa tĩnh lặng, như một nốt nhạc nhỏ trong bản hòa tấu của thiên nhiên.
Thế nhưng, ẩn dưới cái vẻ thanh bình ấy, thời gian không ngừng xoáy sâu vào lòng nước. Những người câu cá – hình ảnh quen thuộc của Hồ Tây – giờ đây lại mang nét huyền bí, như những pháp sư đang thực hiện nghi thức của quá khứ:
“Những người ném câu múa tay như làm phép mầu
Với bầy cá dấu mình trong chuyện cổ”
Chuyện cổ – có phải là những truyền thuyết về Hồ Tây, về đền đài trầm mặc của ngàn xưa? Những người câu cá ấy không chỉ lặng lẽ thả câu tìm cá, mà còn kéo lên từ đáy hồ những gì đã lùi sâu vào dĩ vãng:
“Đôi khi họ lôi lên từ làn nước tối
Một mảnh tang thương đền đài ngày xưa”
Những câu thơ như một lát cắt sắc lẹm xuyên qua lớp sóng êm đềm, để lộ ra những mảnh vỡ của lịch sử, những điều đã chìm vào bóng tối nhưng vẫn không ngừng vang vọng. Hồ Tây không chỉ là một thắng cảnh, mà còn là chứng nhân cho biết bao biến thiên của đất nước, những thăng trầm đã hóa thành tầng trầm tích lắng sâu trong nước.
Nhưng trong khi lịch sử còn đó, thời gian vẫn lặng lẽ trôi, mùa xuân vẫn về, và những đôi lứa vẫn quấn quýt trong niềm hạnh phúc riêng của họ:
“Chỉ có đôi trai gái chẳng cần biết mùa xuân đang về
Vẫn vùi nhau trong chiếc hôn đỏ”
Tình yêu dường như chẳng bận tâm đến dòng chảy của lịch sử hay những dấu tích quá khứ. Nó hiện hữu một cách hồn nhiên, đầy đắm say, như một sự đối lập với nỗi hoài niệm của những ai đã đi qua nhiều mùa xuân mà lòng còn mang nặng suy tư.
Nhưng rồi, bài thơ kết lại bằng một hình ảnh đầy ám ảnh:
“Trên cao, soi xuống mặt hồ
Một quầng mây đầy ám ảnh phóng xạ”
Bức tranh thơ mộng ban đầu giờ đã mang một sắc thái khác. “Quầng mây đầy ám ảnh phóng xạ” – phải chăng là dấu vết của những biến động thời đại, những vết hằn chiến tranh, những điều bất an vẫn lơ lửng trên bầu trời cuộc sống?
Bài thơ Hồ Tây, 2011 của Nguyễn Khoa Điềm không chỉ là một bức tranh phong cảnh, mà còn là một lát cắt của thời gian, một tiếng vọng của lịch sử, và một nỗi trăn trở về sự đối lập giữa hiện tại và quá khứ. Giữa sự bình yên của thiên nhiên, vẫn còn đó những vết tích của những điều đã qua, vẫn còn đó những ám ảnh không dễ gì phai nhòa.
*
Nguyễn Khoa Điềm – Nhà thơ và Nhà chính trị Việt Nam
Nguyễn Khoa Điềm (sinh ngày 15/4/1943), tên thật là Nguyễn Hải Dương, là một nhà thơ, nhà chính trị nổi bật của Việt Nam. Ông từng giữ nhiều chức vụ quan trọng như Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng khóa IX, Trưởng ban Tư tưởng – Văn hóa Trung ương, Bộ trưởng Bộ Văn hóa – Thông tin và Đại biểu Quốc hội Việt Nam khóa X.
Sinh ra tại Thừa Thiên Huế, Nguyễn Khoa Điềm xuất thân trong một gia đình có truyền thống văn hóa, là con trai của nhà báo Hải Triều. Ông học tập tại miền Bắc và tốt nghiệp Đại học Sư phạm Hà Nội năm 1964. Sau đó, ông vào miền Nam tham gia phong trào học sinh, sinh viên, hoạt động trong Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam, vừa chiến đấu vừa sáng tác thơ ca.
Nguyễn Khoa Điềm được biết đến với những tác phẩm mang đậm chất sử thi và tinh thần yêu nước. Tiêu biểu nhất là trường ca Mặt đường khát vọng (1974), tác phẩm thể hiện sâu sắc tinh thần dân tộc và tư tưởng về đất nước, con người Việt Nam. Ngoài ra, ông còn có nhiều tập thơ giá trị như Ngôi nhà có ngọn lửa ấm (1986), Cõi lặng (2007), và được trao tặng Giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật.
Sau khi nghỉ hưu, ông sống tại Huế, tiếp tục đóng góp cho văn học nước nhà bằng những tác phẩm giàu ý nghĩa. Nguyễn Khoa Điềm là một trong những gương mặt tiêu biểu của nền thơ ca kháng chiến và văn học Việt Nam hiện đại.
Viên Ngọc Quý.
