Hồn nghệ sĩ
Ta là nàng Ly Dao
Ngồi bến Hoa Giang, khóc trăng sầu,
Đếm giọt sương gieo,
Lắng nghe rĩ rầu giọng dế,
Trời đất quạnh hiu,
Một mình ta tuôn thắm dòng lệ…
Gỡ mối sầu, ta sẽ lựa mấy đường tơ.
Ngọn lửa chài, con sông trắng,
Bóng sao mờ lấp láy,
Hồn nghệ sĩ lạnh lùng tê tái,
Ngón cầm giăng tơ phiếm lung lay,
Khi lâm li, khi dồn vồ vập,
Khi gieo nặng, khi cao bay…
Rồi một kiếp khóc mướn
Thương vay cho thiên hạ.
Cảnh đêm khuya trời giá,
Lạnh lùng thấy một bóng Ly Dao
Ngồi bến Hoa Giang khóc trăng sầu.
*
Hồn Nghệ Sĩ – Kiếp Sống Của Những Kẻ Đa Sầu
Trong dòng chảy của thi ca Việt Nam, Lưu Trọng Lư là một thi nhân mang hồn thơ vừa mộng mơ, vừa bi thương, luôn chất chứa những khắc khoải về kiếp người và kiếp nghệ sĩ. Bài thơ Hồn nghệ sĩ như một tiếng than dài, một điệu nhạc buồn vọng lên từ đáy lòng của những kẻ mang trong mình thiên mệnh sáng tạo – những người nghệ sĩ suốt đời đau đáu với nỗi cô đơn, với niềm cảm hoài về nhân thế.
Bài thơ mở đầu bằng hình tượng nàng Ly Dao – một nhân vật hư cấu nhưng mang đầy chất thơ, gợi nhớ đến những bóng dáng tài hoa bạc mệnh trong văn học phương Đông. “Ngồi bến Hoa Giang, khóc trăng sầu”, nàng hiện lên giữa không gian mênh mông, trống trải của trời đêm, nơi chỉ còn tiếng sương rơi và giọng dế rỉ rả. Đó không chỉ là khung cảnh của một người mà còn là nỗi lòng chung của những tâm hồn nghệ sĩ, những con người đa cảm luôn ôm trong tim một nỗi sầu muôn thuở.
Thế giới nghệ thuật trong thơ Lưu Trọng Lư không bao giờ là một thế giới bình lặng. Nó là những đường tơ chùng chình, là “ngọn lửa chài”, là “con sông trắng”, là “bóng sao mờ lấp láy”, tất cả vẽ nên bức tranh của một cõi mộng mị, nơi cảm xúc liên tục chuyển động. Hồn nghệ sĩ như sợi tơ mỏng manh trước gió, chạm đến đâu là rung lên những điệu buồn sâu thẳm: “Khi lâm li, khi dồn vồ vập, Khi gieo nặng, khi cao bay…” – một bản nhạc mà mỗi nốt đều là sự đồng điệu giữa tâm hồn và vũ trụ.
Nhưng bi kịch của nghệ sĩ không chỉ nằm trong cảm xúc của chính mình, mà còn ở định mệnh “khóc mướn”, “thương vay cho thiên hạ”. Nghệ sĩ là người sống bằng cảm xúc của muôn người, mang nỗi đau của thế nhân để dệt nên những bản nhạc, những vần thơ, nhưng đến cuối cùng lại chỉ còn lại chính mình với nỗi cô đơn, với “trời giá”, với một “bóng Ly Dao” lặng lẽ giữa bến sông khuya.
Thông qua bài thơ, Lưu Trọng Lư không chỉ phác họa một bức tranh đầy hoài niệm và bi cảm về thân phận nghệ sĩ mà còn gửi gắm một thông điệp sâu sắc: người nghệ sĩ chân chính là những kẻ mãi mãi đa mang, mãi mãi trăn trở với đời, với người. Nhưng chính trong những nỗi đau ấy, nghệ thuật được sinh ra, như tiếng đàn khi rung động đến tận cùng mới có thể ngân lên giai điệu đẹp nhất.
Vậy nên, dù “hồn nghệ sĩ lạnh lùng tê tái”, dù “bóng Ly Dao” có mãi mãi cô độc bên bến sông, thì ánh sáng của nghệ thuật vẫn sẽ còn đó – lấp lánh và vĩnh cửu trong dòng chảy của thời gian.
*
Lưu Trọng Lư – Người tiên phong của Phong trào Thơ mới
Lưu Trọng Lư (19/6/1911 – 10/8/1991) là nhà thơ, nhà văn, nhà soạn kịch Việt Nam, sinh ra tại làng Cao Lao Hạ, xã Hạ Trạch, huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình. Ông xuất thân trong một gia đình nho học và sớm bộc lộ tài năng văn chương.
Là một trong những người khởi xướng và tích cực cổ vũ Phong trào Thơ mới, Lưu Trọng Lư đã để lại dấu ấn sâu đậm với những vần thơ trữ tình giàu cảm xúc, nổi bật là bài Tiếng thu với hình ảnh “con nai vàng ngơ ngác” đã trở thành biểu tượng của thi ca Việt Nam. Ngoài thơ, ông còn sáng tác văn xuôi, kịch nói, cải lương, góp phần phong phú cho nền văn học nghệ thuật nước nhà.
Sau Cách mạng Tháng Tám, ông tham gia Văn hóa cứu quốc, hoạt động tuyên truyền văn nghệ trong kháng chiến. Sau năm 1954, ông tiếp tục cống hiến trong lĩnh vực sân khấu và văn học, từng giữ chức Tổng Thư ký Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam.
Với những đóng góp lớn lao, năm 2000, Lưu Trọng Lư được truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học Nghệ thuật. Lưu Trọng Lư không chỉ là một nhà thơ tài hoa mà còn là người đã góp phần làm thay đổi diện mạo thơ ca Việt Nam.
Viên Ngọc Quý.
