Hy vọng
Nhiều khi đá dạy ta mềm mỏng
Sự tàn nhẫn nhắc ta điều lành
Nỗi buồn đánh thức hy vọng
Giữa thế giới không nhiều may mắn
Ta học cách vừa lòng với mình
Chia sẻ sự bình tâm của cỏ
Mãi khi giữa đêm chợt thức
Bập bềnh ý nghĩ xót xa:
Anh còn có thể, không thể…?
Thăm thẳm ngày xưa bình an
Vời vợi ngày mai chói nắng…
Ngày 2-12-2004
*
Hy Vọng – Ánh Sáng Trong Đêm Dài
Có những bài thơ như một tiếng thì thầm giữa đêm khuya, nhẹ nhàng nhưng thấm sâu vào lòng người. Hy vọng của Nguyễn Khoa Điềm là một bài thơ như thế – ngắn gọn mà sâu sắc, giản dị mà thấm đẫm triết lý. Từng câu chữ như một lời tự nhủ, một sự chiêm nghiệm về những đối nghịch trong cuộc đời, về cách con người tìm thấy ánh sáng ngay giữa những góc tối của cuộc sống.
Bài thơ mở đầu bằng những nghịch lý:
“Nhiều khi đá dạy ta mềm mỏng
Sự tàn nhẫn nhắc ta điều lành
Nỗi buồn đánh thức hy vọng”
Đá – tưởng như chỉ biết cứng rắn, nhưng lại dạy con người sự mềm mỏng, nhẫn nại. Những gì cay nghiệt, tàn nhẫn lại là lời nhắc nhở về lòng nhân ái, về điều thiện. Và ngay cả trong nỗi buồn sâu thẳm nhất, con người vẫn có thể tìm ra hy vọng, như một mầm xanh vươn lên từ lớp đất khô cằn. Đây không chỉ là một sự lạc quan đơn thuần, mà là một sự giác ngộ, một bài học mà con người chỉ có thể nhận ra khi đã đi qua đủ những thử thách của cuộc đời.
Tiếp đó, bài thơ đưa người đọc đến một góc nhìn khác về cuộc sống:
“Giữa thế giới không nhiều may mắn
Ta học cách vừa lòng với mình
Chia sẻ sự bình tâm của cỏ”
Cuộc đời không phải lúc nào cũng trải đầy may mắn. Nhưng thay vì oán trách, con người học cách chấp nhận, học cách “vừa lòng với mình” – một trạng thái cân bằng và an nhiên. Đó không phải là sự cam chịu, mà là sự hiểu thấu, là cách con người tự tìm thấy sự bình yên trong chính mình. Và rồi, trong sự lặng lẽ của cỏ cây, con người học được một điều: bình tâm giữa cuộc đời đầy biến động.
Nhưng ngay cả khi đã chấp nhận và học cách an nhiên, vẫn có những khoảnh khắc con người không thể ngăn mình khỏi những băn khoăn, day dứt:
“Mãi khi giữa đêm chợt thức
Bập bềnh ý nghĩ xót xa:
Anh còn có thể, không thể…?“
Câu hỏi đầy trăn trở này vang lên giữa đêm khuya – khi con người dễ đối diện với chính mình nhất. Liệu mình còn có thể tiếp tục? Hay đã không thể nữa? Câu hỏi ấy không có câu trả lời, chỉ lặng lẽ trôi theo những suy tư, bập bềnh như sóng nước trong lòng người.
Và cuối cùng, bài thơ khép lại bằng hai câu đầy hình ảnh và cảm xúc:
“Thăm thẳm ngày xưa bình an
Vời vợi ngày mai chói nắng…”
Quá khứ là một khoảng trời xa thẳm, đầy bình yên nhưng đã trở thành kỷ niệm. Ngày mai lại rộng lớn, rực rỡ ánh nắng, nhưng cũng mênh mông và vô định. Con người đứng giữa khoảng lưng chừng ấy – không thể quay về, nhưng cũng chưa biết rõ con đường phía trước.
Hy vọng của Nguyễn Khoa Điềm không hô hào, không ồn ào. Nhưng chính sự giản dị, trầm lắng ấy lại khiến bài thơ chạm đến tận cùng cảm xúc của người đọc. Cuộc đời luôn có những nghịch lý, luôn có những mất mát và trăn trở. Nhưng cũng chính từ đó, hy vọng được sinh ra – như một ngọn đèn nhỏ trong đêm dài, như một ánh sáng mỏng manh nhưng bền bỉ, dẫn lối con người bước tiếp về phía trước.
*
Nguyễn Khoa Điềm – Nhà thơ và Nhà chính trị Việt Nam
Nguyễn Khoa Điềm (sinh ngày 15/4/1943), tên thật là Nguyễn Hải Dương, là một nhà thơ, nhà chính trị nổi bật của Việt Nam. Ông từng giữ nhiều chức vụ quan trọng như Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng khóa IX, Trưởng ban Tư tưởng – Văn hóa Trung ương, Bộ trưởng Bộ Văn hóa – Thông tin và Đại biểu Quốc hội Việt Nam khóa X.
Sinh ra tại Thừa Thiên Huế, Nguyễn Khoa Điềm xuất thân trong một gia đình có truyền thống văn hóa, là con trai của nhà báo Hải Triều. Ông học tập tại miền Bắc và tốt nghiệp Đại học Sư phạm Hà Nội năm 1964. Sau đó, ông vào miền Nam tham gia phong trào học sinh, sinh viên, hoạt động trong Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam, vừa chiến đấu vừa sáng tác thơ ca.
Nguyễn Khoa Điềm được biết đến với những tác phẩm mang đậm chất sử thi và tinh thần yêu nước. Tiêu biểu nhất là trường ca Mặt đường khát vọng (1974), tác phẩm thể hiện sâu sắc tinh thần dân tộc và tư tưởng về đất nước, con người Việt Nam. Ngoài ra, ông còn có nhiều tập thơ giá trị như Ngôi nhà có ngọn lửa ấm (1986), Cõi lặng (2007), và được trao tặng Giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật.
Sau khi nghỉ hưu, ông sống tại Huế, tiếp tục đóng góp cho văn học nước nhà bằng những tác phẩm giàu ý nghĩa. Nguyễn Khoa Điềm là một trong những gương mặt tiêu biểu của nền thơ ca kháng chiến và văn học Việt Nam hiện đại.
Viên Ngọc Quý.
